بخشی از مقاله
چکیده
امروزه گردشگری از لحاظ فرآیندهای تاریخی، فرهنگی، معماری و شهرسازی در حال گسترش است و آثار به جای مانده از دوره- های تاریخی گذشته با سبکهای مختلفی از معماری، بخش مهمی از صنعت گردشگری را در هر شهر تشکیل میدهند. در این میان میادین به عنوان یک فضای شهری نقش بسیار مهمی در حیات اجتماعی و هویتبخشی به شهر به عهده دارند و محل بروز بسیاری از مراودات فرهنگی و اجتماعی هستند. و از آنجا که اولین و مهمترین عامل در فضای گردشگری شهری؛ رفت و آمد در مسیرهای گردش گردشگران برای بازدید از جاذبههای شهری است. از این روی ارائه راهکارهایی در جهت ارتقا و حفظ هویت میادین، به خصوص میادین با بافت تاریخی یکی از عوامل مهم؛ جهت تبدیل میادین به قطبهای گردشگری شهرها به شمار میآید.
در این راستا هدف از ارائهی این پژوهش شناسایی راهکارها و اصول مناسب برای حفط و ارتقا هویت میدان و بازیابی نقش تاریخی آن جهت دستیابی به اهداف هویتی مکان و توسعه گردشگری و تدوین مولفهها و اصول طراحی در آینده جهت حفظ این محدودهی تاریخی در سازمان فضایی معاصر شهر میباشد. که با روش توصیفی و تحلیلی- تطبیقی، با استفاده از مطالعات کتابخانهای و بررسیهای میدانی و با به کارگیری تکنیک سوات - swot - انجام گرفته است. بنابراین با فرض اینکه ارتقا هویت و افزایش حس تعلق شهروندان به استفاده از مولفههای جغرافیایی، کالبدی و نمادین موجود در منطقه بستگی دارد سعی در پاسخ به این سوال داریم که مولفههای جغرافیایی کالبدی و نمادین موجود در منطقه کدامند؟ و راهکارهای معمارانه این مولفهها در محدوده میدان شهرداری رشت کدامند؟
در این راستا با روش توصیفی به استخراج مولفههای هویت و با روش پیماشی و بررسی نمونههای موجود در اطراف میدان به استخراج راهکارهای معمارانه برای مولفههای بدست آمده از مطالعات بر اساس تطبیق با وضعیت موجود پرداخته شدهاست؛ سپس با تحلیل ویژگیهای بدست آمده راهکارهای معمارانه برای طراحی بناهای امروزی جهت تبدیل میدان به کانون هویتبخش شهر و قطب گردشگردی تدوین گردید. نتایج حاصل راهکارهای کالبدی و عملکردی و معنایی بر اساس تطبیق با نمونههای موجود را برای میدان شهرداری رشت نشان میدهد که قابل تعمیم برای کل شهر میباشد. کلمات کلیدی: توسعه گردشگری، ارتقا و حفظ هویت، میادین، میدان شهرداری رشت، اصول طراحی در میدان.
-1 مقدمه
میراث فرهنگی چیزی است که ما تحت عنوان هویت از آن نام میبریم - بهشتی، - 1376 و شهرهای کهن ایران به زیباترین وجه بیانگر هویت کالبدی و بصری برای درک کارکردهایشان بودهاند؛ لیکن امروزه منظر شهرها فاقد چنین هویتیاند. به عبارت دیگر، سیمای بیرونی عناصر شهرهای معاصر انعکاسدهنده هویت ساکنان آنها نیست و چنین به نظر میرسد که هیچ تلاش آگاهانه و هدفداری به منظور هویتبخشی به شهرها صورت نپذیرفته است. و بسیاری از مولفهها، نشانههای هویت یا به کلی از بین رفتهاند و یا به شدت کمرنگ شدهاند و کاربرد این علائم بر پیشانی تعداد اندکی از بناها، تنها تلاشی انفرادی از سوی معدودیی از کارفرمایان و معماران و یا گاه صرفا تقلیدی ناموزن است.
شاید علت این امر نبود اصول و راهکارهای تدوین شده باشد، لذا بایستی راهکارهای طراحی بناها در میادین و بافتهای تاریخی تدوین گردد و نیز فرآیند انجام این امر را مطالعه و تعیین کرد.1 بنابراین اگر حفظ و اشاعه و آموزش مفاهیم و جلوههای میراث فرهنگی را نادیده بگیریم بدون شک گرفتار بیهویتی معماری بیگانگان خواهیم شد - میگر، - 1355، لذا میتوان گفت امروزه تاثیر فرهنگ بر محیط زندگی امری مهم بوده و در راستای اشاعه این تفکر تدوین اصول طراحی در اطراف میادین به خصوص میادین تاریخی که کانونهای هویتی شهر محسوب میشوند و به شهر معنا و هویت میدهند، میتواند راهحل مناسبی باشد چرا که هم در جهت حفاظت و هم در جهت آموزش و اشاعه میراث فرهنگی و هویت بومی شهر، تصویر مناسبی از شهر و فرهنگ منطقه را برای شهروندان ارائه میدهد و همچنین میادین را به قطبهای بزرگ گردشگری تبدیل نماییم.
لذا در این پژوهش سعی بر آن است با استفاده از مولفههای هویتی به ارائه راهکارهایی معمارانه مطابق معماری بومی منطقه جهت حفظ و ارتقا هویت محیط و افزایش گردشگردی بپردازیم و به این ترتیب در حفظ و اشاعه و ارتقا فرهنگ و معماری بومی منطقه و در نهایت افزایش حس تعلق شهروندان و جذب توریست کوشا باشیم، چرا که امروزه در آغاز هزاره سوم و عصر ارتباطات و جهانی شدن، وجه تمایز قومها و ملتها از یکدیگر هویت فرهنگی است که ریشه در میراث فرهنگی دارد.
از اینرو، حفظ میراث فرهنگی برای یک قوم، پشتوانه حیات فرهنگی - حجت، - 1380 و همچنین توسعه گردشگری و رونق اقتصادی خواهد بود. در این راستا ابتدا از طریق مطالعات کتابخانهای و تحلیل بناهای اطراف میدان مولفههای مهم در معماری بناهای تاریخی میدان شهرداری رشت استخراج شده و سپس دستورالعملهای امروزی برای طراحی بناهای امروزی با تطبیق از یافتههای موجود در نمونههای منطقه تدوین گردیده است.
-2 پیشینه تحقیق
پژوهشی تحت عنوان تأثیر اقلیم بر شکلگیری عناصر معماری سنتی گیلان بررسی شد که بر آن است تا تصویری کلی از معماری گیلان ارائه دهد. معماری که در اثر شرایط اقلیمی خاص منطقه شکلگرفته و بیانگر نوعی متفاوت از طراحی اقلیمی است . در این مجال به شرح اصول و الگوی معماری بناهای مسکونی گیلان پرداخته شده - گرجیمهلبانی و دانشور، . - 1389 همچنین با توجه به اینکه بررسی مولفههای موجود در معماری بومی منطقه نقش مهمی در شناسایی مولفههای هویت دارد لذا پژوهشی تحت عنوان تأثیر متقابل الگوهای رفتاری در احیای هویت محیط شهر مبنی بر شناسایی و تشخیص هویت گذشته شهرها و بررسی مولفههای هویتی انجام شده تا با مداخلات طراحانه بتوان به احیای هویت پیشین آنها دست یافت.
همچنین با توجه به اهمیت فرهنگی در زمینه معماری بومی پژوهشی تحت عنوان تاثیر فرهنگ بر معماری بومی با روش تحلیلی توصیفی انجام شده که به بررسی تاثیر فرهنگ بر معماری بومی و ارائه راهکارهایی جهت استفاده از معماری بومی متاثر از فرهنگ در شرایط امروز و تجزیه و تحلیل دقیق و کامل گسستگی معماری از معماری بومی و فرهنگ پرداخته است - فلاح، . - 1392 پژوهشی تحت عنوان ردپای نقش مایههای تزیینی معماری بومی روستایی گیلان در سرزمین آمارد که در آن با روش میدانی به بررسی تزیینات معماری بناهای روستایی گیلان پرداخته و با نقش مایههای امروزی در بناها تطبیق داده شده است.
همچنین پژوهشی تحت عنوان مسکن بومی در جوامع روستایی گیلان انجام شده، که با روش توصیفی تحلیلی به بررسی شمای کلی مسکن سنتی گیلان و چگونگی شکلگیری آن براساس اقلیم و فرهنگ منطقه پرداخته است - خاکپور، - 63 :1384؛ و پژوهشی تحت عنوان ارزیابی پتانسیلهای گردشگری و اکوتوریسم شهری و روستایی برای شهرستان ماسال انجام شده که با روش توصیفی و تحلیلی به ارزیابی نقش مجموعه اقامتی تفریحی در جذب گردشگری پرداخته شدهاست - کریمی آذری و همکاران، . - 1: 1393 پژوهشی با عنوان راهکارهای معماری پایدار در معماری بومی گیلان پرداخته شده که به بررسی معماری بومی و شناسایی اصول نهان معماری پایدار پرداخته شدهاست.
-3 روش تحقیق
روش تحقیق انتخابی توصیفی و تحلیلی -تطبیقی میباشد. روش تحقیق تطبیقی اغلب در جایی بکار میرود که امکان ایجاد تغییر بر شرایط و پدیدههای طبیعی وجود ندارد. مانند بافتهای تاریخی و رونق اقتصادی و گردشگردی و محقق مجبور است رویدادها را در بستر واقعی خود مطالعه کند. ولی میتواند با مقایسه تفاوتها و شباهتها، و نیز سنجش نسبتها و بررسی روابط درونی و بیرونی به تحلیل و نتیجهگیری بپردازد.
در این روش محقق با مقایسه و تطبیق دو یا چند پدیده نظری یا عینی، به بررسی وضعیت آنها پرداخته و ضمن تحلیل تفاوتها و شباهتها، اقدام به جمعبندی و نتیجهگیری میکند - اعرابی، . - 18 :1382 تطبیق به نوعی از شیوههای تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز اتلاق می شود، که به منظور استخراج دستورالعملهای طراحی بناهای امروزی در اطراف میدان شهرداری در این تحقیق صورت پذیرفته است. ابتدا مولفههای بدست آمده از مطالعات کتابخانهای در بناهای اطراف میدان بررسی شده و سپس با تطبیق اطلاعات بدست آمده دستورالعملهای مناسب برای طراحی بناهای جدید در جهت ارتقا هویت محیط و توسعه گردشگری و جذب شهروندان و توریست ارائه شده است.
-4 تعریف مفاهیم و مبانی نظری -گردشگری، سیاحت یا توریسم: به طور کلی به عنوان مسافرت تفریحی در نظر گرفته میشود. اغلب گردشگرها بیش از هر چیز به آب و هوا، فرهنگ یا طبیعت مقصد خود علاقمند هستند. ثروتمندان همیشه به مناطق دوردست سفر کردهاند، البته نه به صورت اتفاقی، بلکه در نهایت به یک منظور خاص، به طور مثال برای دیدن ساختمانهای معروف و آثار هنری و غیره. 1 - هویت: در لغت نامه دهخدا هویت چنین تعریف شده است: »هویت عبارتست از تشخص، که گاه بر وجود خارجی اتلاق میشود و گاه بر ماهیت با تشخص که عبارت از حقیقت جزئیه است.
هویت مرتبه ذات ناب را گویند و مرتبه احدیت و لاهوت اشارت است از آن« - دهخدا، . - 349 :1343 در فرهنگ معین هویت به ذات باری تعالی، هستی، وجود و آنچه موجب شناسایی شخص باشد معنی شدهاست یعنی آنچه باعث تمایز فرد از دیگری شود. از اینرو هویت در خلاء مطرح نمیگرددالزاماً یک خود وجود دارد و یک غیر و گرنه شناسایی معنا پیدا نمیکند - میرمقتدایی به نقل از کاردان، - 32 :1383 و در تعریفی آمدهاست: »هویت عبارت است از، حقیقت جزئیه، یعنی هرگاه ماهیت با تشخص، لحاظ شود و گاه به معنای وجود خارجی است و مراد تشخص است و هویت گاه بالذات و گاه بالعرض است« - معین، . - 5228 :1378 در زبان انگلیسی و فرانسه لفظ - identity - identite - به عنوان معادل هویت به کار میرود که در فرهنگ بریتانیا واجد دو معنی منطقی به معنی »این همانی« و روانشناسی »شخصیت، تشخص، خودواقعی« است.
هویت در تعریف متداول احساس تعلق خاطر به مجموعهای مادی و معنوی است که عناصر آن از قبل شکل گرفتهاند. هویت به معنای احساس تعلق و این همانی با محیط در نظر گرفته شده و معیارهایی چون احساس امنیت، خاطرهانگیزی، حس تعلق و وابستگی به منظور ارزیابی هویت تدوین شده و به کار رفتهاند - دانشپور، . - 25 :1389 فرد با حضور و رشد یافتن در جمع، علاوه بر آنکه دارای هویت شخصی یعنی نام، منزلت اجتماعی و روابط مشخص با دیگران میگردد. با گرفتن عناصر مشترکی که فرهنگ خوانده میشود هویت جمعی میابد و با مجموعه این مسایل دارای تاریخ مشترک میشود - پاکزاد، . - 102 :1375 آنچه اثری را در نگاه عموم باهویت یا بیهویت جلوه میدهد، تعلق یا عدمتعلق آن به هویت جمعی و پایدار است.
در این نگاه اثر باهویت اثری است که هویت آن در راستای هویت جمعی باشد؛ همچون یک بنای تاریخی در یک بافت تاریخی و اثر بیهویت اثری است که هویت آن در تعارض با هویت جمعی باشد، مانند یک بنای مدرن در یک بافت تاریخی هویت شهری را میتوان از سه بعد تاریخی - معنایی - ، جغرافیایی - کالبدی - و کارکردی بعد تاریخی پیشینه یک شهر را شامل میشود همچون کارنامهای که به شکل مکتوب یا به شکل شفاهی در ساکنان آن و در نزد دیگران ثبت شده است از آن تصویری مطلوب و نامطلوب میسازد که شهر را همراهی میکند و سیاستگذاران هر شهری باید تصویر مطلوب را حفظ یا تقویت کرده و تصویر نامطلوب را تضعیف نمایند بعد جغرافیایی شهر به موقعیت جغرافیایی اقلیمی آن مربوط میشود که خود از عوامل مهم هویتبخش به حساب میآید مثل مقایسه شهرهای شمال و جنوب که سبب ایجاد هویتهای متفاوتی شده که بر روابط شهری تاثیرگذار است. بعد کارکردی که در برگیرنده کارکردهای مختلف سیاسی، جهانگردی، زیارتی، تجاری، صنعتی است.
هویتهای گوناگونی برای شهر ایجاد کردهاست. البته کارکردهای شهر شکل خالص ندارند و باهم ترکیب میشوند بنابراین در هر شهری ما با گروهی از کارکردها سروکار داریم که بنا به مورد، دوره، مناسبت، زمان و مکان خاص و ارتباطاتی که ایجاد میشود و یا قصد ایجاد آنها را داریم اهمیت بیشتری میابند یا از اهمیت آنها کاسته میشود - فکوهی، . - 2 :1387 بنابراین شهر محلی است که تعاملات شهری در آن به وقوع میپوندد و ساکنان احساس تعلق شهروندی نسبت به شهر خود دارند به عبارت دیگر آنچه یک شهر را میسازد هویت شهر و شهروندان است.
