بخشی از مقاله

مطالعه و بررسی هماهنگی زنجیره تامین با رویکرد نظریه بازیها


چکیده

یک زنجیره تامین شبکهای از خردهفروشها، توزیعکنندگان، تولیدکنندگان و تامینکنندگان است که برای تامین نیازهای مشتری با یکدیگر همکاری میکنند. در مدیریت زنجیره تامین، بزرگترین مشکل مدیریت اعضای مجزا اما وابستهی یک زنجیره میباشد. برای دستیابی به یک زنجیره تامین کارا باید اعضای زنجیره بصورت یک کل واحد و منسجم رفتار کنند. اما در واقعیت اغلب با زنجیرههای تامین غیرمتمرکز روبرو هستیم که در آنها هر یک از اعضا در راستای بهینهسازی اهداف خود که با اهداف دیگر اعضا در تعارض هستند، تصمیماتی اتخاذ میکند. یک روش کارا برای مقابله با این تعارض و حل مسأله استفاده از رویکرد نظریه بازیها میباشد. بازیهای نش در شرایط قدرت چانه-زنی یکسان کاربرد دارد و بازیهای استکلبرگ وقتی مورد استفاده قرار میگیرند که اعضا قدرت چانهزنی متفاوتی دارند. در این مقاله کاربرد نظریه بازیها در هماهنگی زنجیره تامین مورد مطالعه قرار گرفته است.

واژه های کلیدی: هماهنگی زنجیره تامین، نظریه بازیها، بازی نش، بازی استکلبرگ، تقاضای وابسته

 


-1 مقدمه

در طول دهههای اخیر، مدیران شاهد یک دوره تغییرات شگرف جهانی به واسطه پیشرفت در تکنولوژی، جهانی شدن بازارهـا و تثبیت اقتصاد سیاسی بودهاند. با افزایش تعداد رقبا در کلاس جهانی، سازمانها مجبور شدند که سـریعا فرآینـدهای درون-سازمانی را برای باقی ماندن در صحنه رقابت بهبود بخشند. سازمانها دریافتند که باید در مدیریت شـبکه همـه کارخانجـاتی که ورودیهای سازمان را (مستقیم یا غیرمستقیم) تامین میکردند و همچنین شبکه همه کارخانجات علاقمند بـه تحویـل و خدمات پس از فروش محصول، مشارکت میکردند. با چنین نگرشی زنجیره تامین پای به عرصه وجود نهـاد . زنجیـره تـامین، شامل تمام فعالیتهای مرتبط با جریان و تبدیل کالاها از مرحله ماده خام (استخراج) تا مصرف کننده نهـایی و نیـز جریـان-های اطلاعاتی مرتبط با آنها میباشد. بطور کلی زنجیره تامین، زنجیرهای است که همه فعالیتهای مرتبط بـا جریـان کـالا و تبدیل مواد از مرحله تهیه ماده اولیه تا مرحلهی تحویل کالای نهایی به مصرفکننده را شامل میشود. در کنار جریـان مـواد دو جریان دیگر که یکی جریان اطلاعات و دیگری جریان منابع مالی و اعتباری است نیز وجود دارد.

در یک زنجیره تامین غیرمتمرکز زمانی که سود مبادلات برابر با سود کلی زنجیـره تـامین در حالـت اداره متمرکـز باشـد گوییم که زنجیره تامین غیرمتمرکز در حالت هماهنگی کامل قرار دارد. هماهنگی در زنجیره تامین ابعاد گستردهای دارد امـا بطور کلی می توان آنرا بدین صورت تعریف کرد عمل مدیریت وابستگیهای میان نهادهای مجزا و مـدیریت تـلاشهـایی در جهت تعریف اهداف مشترک و متقابل که در جهت اتصال نهادهایی که با یکـدیگر در یـک زنجیـره تـامین همکـاری دارنـد، صورت میگیرد. [1]

عواملی مانند بروز رقابت شدید در بازارهای جهانی کنونی، ارائه محصولات با دوره عمر کوتاه و افـزایش انتظـارات مشـتریان، بنگاههای تجاری را به توجه بیشتر به مدیریت زنجیره های تامین خود وادار کرده اسـت. ایـن مسـاله همـراه بـا پیشـرفتهای مداوم فناوریهای ارتباطات و حمل و نقل انگیزههایی برای تحول مداوم زنجیره تامین و شیوه هـای مـدیریت آن ایجـاد کـرده است. دسترسی به یک زنجیره تامین کارا که در آن همهی اعضا بیشترین سود را ببرند، نیازمند یـک تصـمیمگیـری مرکـزی است که در عمل ممکن نیست.

در ادامه مقاله در بخش 2 به مرور ادبیات میپردازیم و در بخش3 بـه طبقـهبنـدی مطالعـات انجـام شـده در زمینـه اعضـای زنجیره، نوع بازی به کار رفته و تابع تقاضا میپردازیم. در بخش4 به بررسی مـدل مـیپـردازیم و در بخـش5 نتیجـهگیـری و پیشنهادات آتی را ارائه میدهیم.

-2 مرور ادبیات

به طور کلی در زنجیره تامین با دو نوع ساختار زنجیره مواجه هستیم: متمرکز و غیر متمرکـز، در سـاختار متمرکـز زنجیـره تامین با یک سیستم تصمیمگیری مرکزی عمل میکند. در ساختار غیر متمرکز، هر عضو بدون توجه بـه منـافع سـایر اعضـا، تصمیمات عملیاتی خود را اتخاذ میکند، برای غلبه بر این ناهماهنگی ارایه رویکردی بـرای همـاهنگی زنجیـره تـامین مـورد


2


توجه قرار گرفته است. نظریه بازیها رویکردی نوین و پرکاربرد برای تصمیمگیـری در شـرایط تعـارض مـیباشـد، در نتیجـه نظریه بازیها ابزاری مناسب برای این مساله میباشد.

در 1713 جیمز والگریو اولین بار راه حل استراتژی مینیماکس مخلوط را برای یک بازی دونفره ارائـه کـرد. در سـال 1928 جان ون نیومن قضیه مینیماکس را در مقالهاش اثبات نمود و یک بازی به شکل گسترده مطرح گردید. نیـومن همچنـین بـا همکاری برخی ریاضیدانان دیگر روی حوزههای مختلف نظریه بازیها (بازیهای با همکاری، با مطلوبیت قابل انتقال، بازی با همکاری و...) کار کرد. طی سالهای 1953-1950 جان نش با چاپ مقالههایی روی نظریه بازیهای بدون همکاری و نظریـه چانهزنی مطالبی مطرح کرده و در مورد نقاط تعادل مطالعاتی انجام داد. او همچنین وجود یـک منطقـه اسـتراتژیک را بـرای بازیهای بدون همکاری، تحت عنوان منطقه تعادل نش اثبات نمود. اقتصاد دان اتریشی استکلبرگ برای اولین بار فرض نمود که شرکت یک رهبر و شرکت دو پیرواست. ژائو3 و همکاران در [2] یک بازی استکلبرگ را برای زنجیره تأمین دو مرحله ای، که شامل یک تولید کننده (رهبر) و یک خرده فروش (پیرو) بود در نظر گرفتند. آنان نشان دادند که تولید کننده با ارائه یک برنامهریزی قیمتی می تواند خرده فروش را تشویق به اتخاذ تصمیمی نماید که طی آن تصمیم عملکرد زنجیره حداکثر گردد.

مطالعات اولیه در این زمینه توسط کاچون4و همکـاران، در [3] انجـام گرفـت. کـه در ایـن پـژوهش بـازیهـای همکارانـه و ناهمکارانه نظریه بازیها در شرایط ایستا و پویا بررسی شد. پس از آن ونگ5 در زنجیره تامینی با یک تولید کننده و چنـدین خرده فروش را مورد بررسی قرار داد و نشان داد که تعادل اسـتکلبرگ همـاهنگی زنجیـره را تضـمین مـی کنـد. لاریـویر6 و همکاران، در [4] و اسلیکر7 و همکاران، در [5] مساله روزنامه فروش را با نظریه بازیها مطالعه کردند. بررسی کـاملی نیـز در بکارگیری بازیهای همکارانه در زنجیره تامین توسط مکا8 و همکاران، در [6] انجام گرفتـه اسـت. اسـمعیلی و همکـاران، در [7] چندین مدل بازی برای رابطه خریدار و فروشنده تعریف کردند. بیشتر مقالات به زنجیره تامین دو سطحی پرداختـه انـد و تنها اندکی از مقالات زنجیره تامین با سطوح بالاتر را مورد مطالعه قرار دادهانـد. از آن جملـه مـیتـوان بـه کـار هوانـگی و همکاران اشاره کرد .[8]

-3 طبقهبندی مطالعات

در این بخش مطالعات انجامشده در این زمینه را بیشتر بررسی و آنها را طبقهبندی میکنیم. طبقـهبنـدی اول روی اعضـای زنجیره تامین است، تعداد سطوح زنجیره و اعضای در نظر گرفته شده در آنها طبقه بندی میشوند. طبقـهبنـدی دیگـر روی


3


نوع بازی به کاررفته است، بازیها میتوانند ایستا و یا پویا باشند، بازی همکارانه و یا غیرهمکارانه را در زنجیره تامین در نظـر گرفتهاند. طبقهبندی سوم بر اساس تابع تقاضا میباشد، تابع تقاضا میتواند مستقل و یا وابسته به قیمت و تبلیغات باشد.

.1-3 طبقهبندی بر اساس اعضای زنجیره

در [7] چندین مدل زنجیره تامین فروشنده-خریدار توسط اسمعیلی و همکاران ارائه شدهاست که شامل هر دو عامل هزینـه و عناصر رقابت و همکاری بین فروشنده و خریدار است. آنها فرض کردهاند تقاضا متاثر از هزینه بازاریابی و قیمت واحد -کـه توسط خریدار تعیین شده- است. در این مقاله تقاضا کمتر از تولید فرض شده است، بنابراین هزینـه کمبـود وجـود نخواهـد داشت. روابط بین فروشنده و خریدار به صورت بازی های همکارانه و غیرهمکارانه مدل شده است. بازی غیرهمکارانه براساس مفهوم راهحل استراتژی استاکلبرگ است که آن را در دو حالت جداگانه در نظـر گرفتـه اسـت: زمـانی کـه فروشـنده پیشـرو است10 و زمانی که خریدار پیشرو است.11 جوابهای کارای پارتو12 برای بازی همکارانه ارائه شده است. مثالهای عددی ارائـه شده در این مقاله، شامل تحلیل حساسیت برخی از پارامترهای کلیدی، نتایج بین مدلهای مختلف ارائه شـده مقایسـه شـده است. فروشنده یک محصول تولید و آن را به صورت عمده به خریدار میفروشد و خریدار محصول را به مصرفکنندهها مـی-رساند. فرض میشود نرخ تولید فروشنده به صورت خطی تابع نرخ تقاضای بازار است و تقاضا نسبت به قیمت فروش و هزینـه بازاریابی حساس است. زمانیکه تقاضا نسبت به قیمت فروش حساس است قیمـت واحـد اعمـال شـده توسـط فروشـنده بـر خریدار برروی تقاضای نهایی بازار تاثیر دارد. در چنین حالتی اگر خریدار بر روی بازاریابی هزینـه کنـد، لازم اسـت فروشـنده قیمت و اندازهی فروش خود را برای مقابله با تقاضای جدید محصول هماهنگ کنـد. در ایـن مقالـه چنـین تعـاملاتی را بـین فروشنده و خریدار با استفاده از نظریه بازیهای همکارانه و غیرهمکارانه در نظر گرفته شـده اسـت. بـازی غیرهمکارانـه از دو دیدگاه بررسی شدهاند: سناریوی فروشنده-پیشرو و خریدار-پیشرو. در سناریوی اول، فروشنده بـه خریـدار غالـب اسـت و در سناریوی دوم بلعکس. نشان داده میشود که فروشنده یا خریدار از ساختار همکارانه بیشتر از غیرهمکارانه سود خواهد برد.

در [9] نعیمی و همکاران یک زنجیره تامین چند محصولی تولید کننده- خرده فروش را مورد بررسی قرار میدهد کـه در آن تقاضای هر محصول متاثر از قیمت و هزینههای تبلیغات است. یک چهارچوب بازی استکلبرگ تحـت دو سـناریو ارائـه شـده است. در اولی رویکرد سنتی در نظر گرفته شده است که در آن تولید کننده پیشرو است. در سناریوی بعدی خرده فروش بـه عنوان بازیکن غالب در زنجیره تامین در نظرگرفته شده است. برنامهریزی دو سطحی برای پیـدا کـردن جـواب بهینـه تعـادل مربوط به قیمت، هزینههای تبلیغات و سیاستهای تولید بکار رفتـه اسـت. در [10] چـن13 و همکـاران یـک مـدل بـازی دو مرحلهای در زنجیرهتامینی با یک تولیدکننده و یک خردهفروش را به منظور تعیین تصمیمات بهینه بازیکنـان بررسـی شـده

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید