بخشی از مقاله
منابع پيش بيني کنندە اعتماد به نفس ورزشي در سطح عملکرد دختران ژيمناست
چکيده : هدف اين پژوهش عبارت است از تعيين منابع اعتماد به نفس ورزشي و پيش بيني کننده در سطح عملکرد
دختران ژيمناست . جامعۀ آماري شرکت کنندگان در مسابقات ژيمناستيک هنري المپياد ورزشي دانش آموزان سراسر کشور بودند که در مقاطع ابتدايي (٤٤ نفر)، راهنمايي (٣٩ نفر) و متوسطه (٣٠ نفر) به عنوان نمونه انتخاب شدند. به دليل محدودبودن تعداد شرکت کنندگان ، نمونه با جامعۀ آماري برابر بود. از پرسشنامۀ منابع اعتماد به نفس ورزشي و قضاوت داوران بر سطح عملکرد در گردآوري داده ها استفاده شد. ضريب پايايي پرسشنامۀ به کار گرفته شده بر اساس آلفاي کرونباخ در سه مقطع برابر با ٠.٩١ بود. داده هاي پژوهش با آزمون رگرسيون چندمتغيري گام به گام در سطح تجزيه و تحليل شدند. نتايج نشان داد منبع موقعيت مطلوب در هر سه مقطع پيش بيني کنندە سطح عملکرد دختران ژيمناست بود. اما حمايت اجتماعي در مقطع ابتدايي و خودابرازي بدني و رفتار رهبري مربي در مقطع راهنمايي از منابع پيش بيني کنندە سطح عملکرد دختران ژيمناست بودند.
يافته هاي اين پژوهش از مدل مفهومي اعتماد به نفس ورزشي ويلي و همکاران (٣٥) حمايت مي کند.
واژگان کليدي : ژيمناستيک هنري ، سطح عملکرد، منابع اعتماد به نفس ورزشي .
مقدمه
روان شناسي ورزش دربردارندەگزينش درست وبرانگيختن ورزشکاران به گونه اي است که هر ورزشکاربتوانددربالاترين حدتوانايي خودبه رقابت بپردازد (٢).يکي ازرايج ترين مباحث روان شناسي ورزش درزمينۀويژگيهاي شخصيتي و عملکردورزشکاراست .گروهي ازپژوهشگران بر اين باورندبرخي ويژگيهاي شخصيتي درفرايند ورزشي رشدياتغييرمي کند (١٠).عملکرداز عواملي است که تحت تأثيرعوامل موقعيتي و شخصي قرارمي گيرد (٣).اعتمادبه نفس ورزشي در زمرە عوامل شخصي اي است که برخي پژوهشگران در هرم اوج عملکرد آن را مهارت پيشرفته معرفي کرده اند (٢٤، ٣٠، ٣٩).
اعتقاد ورزشکار به توانايي در دستيابي به موفقيت را اعتماد به نفس ورزشي مي گويند (٢١، ٣٤). برخي پژوهشگران اعتماد به نفس ورزشي را مترادف با خودکفايي به کار برده اند (٢٢، ٢٧، ٢٩).
خودکفايي ، موقعيت ويژه اي از اعتماد به نفس يا باور شايستگي فرد است و اينکه مي تواند هر چيزي را در موقعيت ويژه و ضروري انجام دهد، در حالي که اعتماد به نفس نشان دهندە خصيصۀ شخصيتي يکپارچه تر و باثبات تر است و خودکفايي ممکن است به شدت افت و خيز داشته باشد (٢٠).
سنين ٧ تا ١٧ سالگي در زمرە مراحل رشد و بالندگي است (٤، ٥) و گذر از اين دوران برابر است با عبور از دوره هاي حساس شخصيتي ، رشد و مهارتي . از سويي ، يکي از نيازهاي اساسي انسان در تمام مراحل زندگي ، داشتن ميزان معيني اعتماد به نفس است . اعتماد به نفس گرايشي است که ورزشکاران موفق افزون بر تمايل به انتظار عملکرد کيفي مطلوب در رويدادهاي ورزشي با خود به محيط ورزشي مي آورند (٢).
شايد بتوان گفت اعتماد به نفس ورزشي مهم ترين عامل تأثيرگذار بر عملکرد ورزشي است
(١٨). در عين حال که ورزشکاران به اهميت اعتماد به نفس واقف اند، تعدادي از آنها مهارت کنترل اين ويژگي اساسي رواني را ندارند. آنها اين ويژگي را در ورزشکاران ديگر مي بينند، ولي در خود نمي بينند. مربيان تشخيص مي دهند که ورزشکاران براي برنده شدن به اعتماد به نفس نياز دارند (٩).
روان شناسان معتقدند افرادي که اعتماد به نفس پاييني دارند هرگز نمي توانند به موفقيتهاي چشمگيري نايل شوند (٢).
مطالعات زيادي نشان داده اند ورزشکاران با اعتماد به نفس ورزشي بالا از سطح عملکرد بهتري برخوردارند (١٥، ١٦، ٣٧، ٤٠) و اعتماد به نفس ورزشي در ورزشکاران بيش از غيرورزشکاران است (١، ٦، ٩).
آيا مي توانيم اعتماد به نفس ورزشکاران را افزايش دهيم ؟چه متغيرهايي براعتمادبه نفس ورزشي اثربخش خواهند بود؟ با توجه به نقشي که اعتمادبه نفس ورزشي درسطح عملکرد ورزشکاران و سنين بحراني (٧-١٧ سال ) دارد، اين سؤال مطرح شد که آيا منابعي که در شکل گيري اعتماد به نفس ورزشي نقش دارند مي توانند پيش بيني کنندە سطح عملکرد دختران ژيمناست در مقاطع ابتدايي ، راهنمايي ، و متوسطه باشند؟ روان شناسان از مدل خودکفايي و نظريۀ شناختي - اجتماعي بندورا در شناسايي اين موضوع استفاده مي کنند و اين کار تداوم دارد تا در اين گرايشها پيشرفته شويم (٢٠).
ويلي و همکاران (٣٥) با مطرح کردن مدل مفهومي اعتماد به نفس ورزشي و پرسشنامۀ منابع اعتماد به نفس ورزشي به کاربردي کردن مفهوم اعتماد به نفس ورزشي مبادرت ورزيدند. منابع اعتماد به نفس ورزشي از عواملي اند که در شکل گيري اعتماد به نفس ورزشي نقش مهمي دارند.
مدل مفهومي اعتماد به نفس ورزشي بر اساس چارچوبهاي نظري گريفين کوه (١٩٨٢)، ويلي (٣٤، ٣٥) و بويژه نظريۀ بندورا (١٢، ١٣) که اغلب منابع از آن سرچشمه گرفته اند، شکل گرفته است . اين مدل پيش بيني مي نمايد که فرهنگ سازماني برنامه و خصوصيات ورزشکار بر منابع و رفتار تأثيرگذار است و بين منابع ، اعتماد به نفس ورزشي و رفتار ورزشکاران ارتباط دوطرفه اي وجود دارد.
خرده مقياسهاي تسلط ١، ابراز توانايي ٢، آمادگي بدني .رواني ٣، خودابرازي بدني ٤، حمايت اجتماعي 5 ، رفتـار رهبـري مـربـي ٦، تجـارب غيـرمستقيـم ، 7 آرامش محيطي ١ و موقعيت مطلوب ٢ منـابـع اعتمـاد به نفس ورزشي و مؤلفه هاي عملکرد رفتاري ورزشکارند. پيامد احساسات ، رفتار و شناختها بر منابع اعتماد به نفس ورزشي نقش بازخوردي دارد، بنابراين تأثير دوطرفه اي بر منابع اعتماد به نفس ورزشي دارند. بازخورد احساسات ، رفتار و شناختها بر پايداري خصوصيات درون فردي ورزشکار تأثيرگذار است . فلتز (١٩٩٤) نيز معتقد است انتظارات خودکفايي ميانجيگر رابط بين منابع اعتماد به نفس ورزشي و مؤلفه هاي احساس ، شناخت و رفتار است .
بندورا (١٢) در نظريۀ شناختي - اجتماعي خود اين حلقه هاي بازخوردي را که بر ارتباط چندگانۀ فرهنگ . موقعيتها، شناختها و رفتار دلالت دارند جبر دوطرفه ٣ ناميد. اين نظريه در زمرە نظريه هاي يادگيري اجتماعي است . وي اعتقاد داشت رفتار حاصل تعامل بين دو عامل محيطي و شناختي است ؛ يعني هم رفتار تابعي از محيط است و هم محيط تابعي از رفتار و اين کنش و واکنش دوجانبه بدون توقف ادامه مي يابد. خرده مقياسهاي موقعيت مطلوب و خودابرازي بدني به ترتيب در زمرە متغيرهاي محيطي و شناختي قرار دارند.
موقعيت مطلوب رسيدن به اين باور است که وضعيتهاي شکست نيز مطلوب اند (٣٥). بندورا (١٢، ١٣) و فلتز و ليرگ (٢٢) نشان دادند موقعيت مطلوب در اعتماد به نفس ورزشي ورزشکاران عامل مهمي است . آنها به اين نتيجه رسيدند که عملکرد پيشين فرد، قابل اطمينان ترين منبع اطلاعاتي خودکفايي يا اعتماد به نفس است . از سويي پژوهش بورک و همکاران (١٤) نشان داد عملکرد نامطلوب و تجارب منفي پيشين دختران ژيمناست عملکردبعدي آنها بر (به طور مثال از خرک به پارالل ) تأثيرگذار است .
خودابرازي بدني به ادراک ورزشکار از بدن خود اطلاق مي شود (٣٨). کلي و لارن (٢٦) دريافتند خودابرازي بدني در عملکرد دختران ژيمناست نقش شاياني دارد. آنها نتيجه گرفتند در ورزشهايي که زيبايي و جاذبۀ بدني ورزشکار علاوه بر مهارتهاي تکنيکي اهميت بسزايي دارد، ورزشکاران بايد لاغراندامي و متناسب بودن خويش را حفظ کنند و اين عامل مزيت عملکردي مهمي در رقابتهاي دختران ژيمناست محسوب مي شود.
برتس نيدر و براتيگام (١٩٩٠) نيز نشان دادند در برخي رشته هاي ورزشي (مانند ژيمناستيک و شنا) نياز به جاذبۀ بدني همانند عملکرد صحيح اهميت دارد. برننان (١٩٩٨)، کرين و همکاران (١٩٩٧) و ريان (١٩٩٥) مشاهده کردند اغلب اوقات تأثير جثۀ بدني ورزشکار بر امتيازات کسب شدە آنها در رقابتها مشهود است . در حالي که ويلي و همکاران (١٩٩٨) نشان دادند خودابرازي بدني و نيز منابع بيروني در سطوح پايين اعتماد به نفس ورزشي صفتي دختران ورزشکار نقش پيش بيني کنندگي دارد و طبق مدل مفهومي اعتماد به نفس ورزشي با سطح عملکرد در ارتباط است .
حمايت قابل توجهي که ورزشکار از سوي ديگران (مربيان ، خانواده ، هم تيميها و ...) در محيطهاي ورزشي دريافت مي کند منبع «حمايت اجتماعي » است (٣٤). بسياري از تحقيقات نشان مي دهند حمايت اجتماعي با سطح عملکرد ورزشکاران ارتباط معکوس دارد. ويس و فردريکز (١٩٨٦) بين حمايت اجتماعي مربي و عملکرد تيمي بسکتباليستها ارتباط منفي معناداري يافتند. سرپا و همکاران (١٩٩٠) نيز به ارتباط منفي حمايت اجتماعي مربي و عملکرد تيمي هندباليستها اشاره داشتند.
آلفرمن و همکاران (٢٠٠٥) مشاهده کردند توسعۀ مهارتي ورزشکاران رشته هاي انفرادي پيش بيني کنندە سطوح پايين تر حمايت اجتماعي مربي است و ورزشکاراني که از سطح مهارت بالاتري برخوردارند از توجه بيشتر مربيان برخوردار نيستند. اما تافي (٢٠٠٠) نشان داد حمايت اجتماعي در عملکرد شناگران المپيکي اهميت بسياري دارد و عامل مؤثر يا حامي عملکرد ورزشکاران نخبه است .
رفتار رهبري مربي منبعي از اعتماد به نفس ورزشي است که از باور و اطمينان ورزشکار به تصميم گيريهاي مربي سرچشمه مي گيرد (٣٨). ويلي و همکاران (١٩٩٨) بيان داشتند تعداد کمي از مربيان رسمي در زمرە ورزشکاران ماهرند. بنابراين امکان دارد ورزشکاران ماهر نسبت به ورزشکاران دبيرستاني يا دانشگاهي اتکاي کمتري بر رفتار رهبري مربي داشته باشند. علاوه بر اين ممکن است اهداف ورزشکاران ماهر متفاوت از ورزشکاران دبيرستاني و دانشگاهي باشد.
هافمن (٢٠٠٠) بين رفتار رهبري مربي و اعتماد به نفس ورزشي حالتي و صفتي دختران و پسران بسکتباليست دبيرستاني ارتباط منفي و معناداري مشاهده کرد. ويلسون و همکاران (٢٠٠٤) نيز نشان دادند رفتار رهبري مربي کم اهميت ترين منبع اعتماد به نفس ورزشي در ورزشکاران ماهر بزرگسال است .
البته چلادوري (١٩٩٣)، چلادوري و ريمر (١٩٩٨) به اين نتيجه دست يافتند که بين رفتار مربي و عملکرد ورزشکاران ارتباط بسيار ناچيز و بي ثباتي وجود دارد.
پژوهشهاي داخل کشور دربارە منابع اعتماد به نفس ورزشي بسيار اندک است . شجاع الدين و شفيع زاده (٧) بين منابع اعتماد به نفس ورزشي و سطح عملکرد ورزشکاران بزرگسال نخبه و غيرنخبه در رشته هاي انفرادي و گروهي ارتباط معناداري نيافتند و منابع اعتماد به نفس ورزشي پيش بيني کنندە سطح عملکرد آنها نبودند.
اعتماد به نفس ورزشي در زمرە مهارتهاي رواني اي قرار دارد که در رشته هاي ورزشي انفرادي بويژه ژيمناستيک از اهميت خاصي برخوردار است .
از سويي ، ژيمناستيک يکي از معدود ورزشهايي است که دختران ورزشکار در سنين پايين به رقابتهاي رسمي مي پردازند. همچنين جستجوها نشان داد پژوهشهاي انجام شده در اين زمينه بسيار اندک است . اين پژوهش با توجه به ضرورتها و دلايل ياد شده ، منابع اعتماد به نفس ورزشي پيش بيني کنندە سطح عملکرد دختران ژيمناست را در سه مقطع تحصيلي ابتدايي ، راهنمايي و متوسطه بررسي کرده است .
روش شناسي
جامعۀ آماري دختران ژيمناست شرکت کننده در مسابقات ژيمناستيک هنري المپياد ورزشي دانش آموزان سراسر کشور در مرداد ١٣٨٣ بودند که در مقاطع ابتدايي (٤٤ نفر)، راهنمايي (٣٩ نفر) و متوسطه (٣٠ نفر) به عنوان نمونه انتخاب شدند. به دليل محدودبودن تعداد شرکت کنندگان ، نمونه با جامعۀ آماري برابر بود.
داده هاي اين پژوهش با استفاده از پرسشنامۀ منابع اعتماد به نفس ورزشي ويلي و همکاران (٣٥) و نيز قضاوت داوران رسمي فدراسيون ژيمناستيک بر سطح عملکرد دختران ژيمناست گردآوري شد. سؤال در قالب ٩ منبع با مقياس ٧ نقطه اي ليکرت است . ميانگين ضريب روايي اين پرسشنامه برابر است با ٠.٨٠ که با استفاده از سياهه هاي گوناگوني حاصل شده است . همچنين ضريب پايايي اين پرسشنامه برابر است با ٠.٩٠. به دليل اينکه اين پرسشنامه تاکنون در دختران ورزشکار ايراني به کار گرفته نشده بود، پايايي پرسشنامه پيش از اجرا در سه مقطع تحصيلي آزمايش شد و ضريب پايايي بر اساس آلفاي کرونباخ در مقاطع ابتدايي ٠.٩١، راهنمايي ٠.٩٣، و متوسطه ٠.٩٢ به دست آمد.
سطح عملکرد دختران ژيمناست را به صورت ميانگيني از امتيازات کسب شده در چهار وسيلۀ مسابقه اي خرک ، پارالل ، زمين و موازنه داوران رسمي فدراسيون ژيمناستيک در فرم نتايج سطح عملکرد ثبت و سرپرستان و ناظر فني مسابقات آن را تأييد کردند.
داده هاي پژوهش با روش رگرسيون چندمتغيري گام به گام با استفاده از نرم افزار SPSS12 تجزيه و تحليل شدند.
روش اجرا
پرسشنامۀ منابع اعتماد به نفس ورزشي را حدود
١٢ تا ٢٤ ساعت قبل از شروع مسابقات و در قالب گروههاي کوچک (حداکثر ٤ نفره ) ژيمناستها تکميل کردند تا از عوامل محدودکننده و مخل در پژوهش (پيروزي ، شکست و...) جلوگيري شود.
عملکرد ژيمناستها را در فرم نتايج سطح عملکرد داوران ذي صلاح فدراسيون ژيمناستيک بر اساس قوانين بين المللي ژيمناستيک (FIG) ثبت و پس از آن سرپرستان و ناظر فني مسابقات آن را تأييد کردند.
چنانچه ژيمناستي در هر يک از چهار وسيله اجراي برنامه نداشت ، عملکرد وي در آن وسيله صفر محسوب شد، زيرا تمام ژيمناستها امکان اجراي برنامه را در هر چهار وسيله داشتند و عدم اجراي برنامه بيانگر عدم توانمندي ژيمناست در آن وسيله بود.
يافته ها
با وارد کردن ٩ خرده مقياس اعتماد به نفس ورزشي در مدل رگرسيون خطي گام به گام نتايج زير حاصل شد:
١. منابع حمايت اجتماعي و موقعيت مطلوب در سطح عملکرد دختران ژيمناست مقطع ابتدايي ٣٨.٤ درصد نقش پيش بيني کنندگي معکوس داشتند
(جدولهاي ١، ٢ و ٣ ). رابطۀ پيش بيني کننده در دختران ژيمناست مقطع ابتدايي بدين شرح است :
٠.٥٤٨ -٨.٨٠ = ميانگين سطح عملکرد
(موقعيت مطلوب ) ٠.٢٧٢ - ( حمايت اجتماعي )
٢. در سطح عملکرد دختران ژيمناست مقطع راهنمايي ، منابع خودابرازي بدني و موقعيت مطلوب نقش پيش بيني کنندگي مستقيم و رفتار رهبري مربي نقش پيش بيني کنندگي معکوس و ٥٢.٨ درصد نقش پيش بيني کنندگي داشتند ( ١٣.٠٦٨= 3وF35، ٠.٠٠٠١ ≥p) (جدولهاي ٤، ٥ و ٦). رابطۀ پيش بيني کننده در دختران ژيمناست مقطع راهنمايي بدين شرح است :
ميانگين سطح عملکرد
٠.٧٠٤ + (خودابرازي بدني ) ٠.٤٢٩ + ٣.١٥٣ = ( رفتار رهبري مربي ) ٠.٦٣٧ - (موقعيت مطلوب )
٣. منبع موقعيت مطلوب در سطح عملکرد دختران ژيمناست مقطع متوسطه ١٩.٩ درصد نقش پيش بيني کنندگي معکوس داشت (٦.٩٥٣ = ١ F28 ، و٠.٠٠٠١ ≥p) (جدولهاي ٧، ٨ و ٩). رابطۀ پيش بيني کننده در دختران ژيمناست مقطع متوسطه بدين شرح است :
(موقعيت مطلوب )٠.٦٥٨-٧.٤٤٠=ميانگين سطح عملکرد
بحث ونتيجه گيري
هدف پژوهش حاضرعبارت است ازبررسي نقش پيش بيني کنندگي منابع اعتمادبه نفس درسطح عملکرددختران ژيمناست درمقاطع تحصيلي ابتدايي ،راهنمايي ومتوسطه .نتايج اين پژوهش نشان داد برخي منابع اعتماد به نفس ورزشي پيش بيني کنندەسطح عملکرددختران ژيمناست اند.
بنابراين ،نتايج به دست آمده ازمدل مفهومي ويلي و همکاران (٣٥)حمايت کرد.بحث ونتيجه گيري يافته هاي به دست آمده درهريک ازمقاطع تحصيلي به شرح زيراست .
مقطع ابتدايي
منبع حمايت اجتماعي قوي ترين پيش بيني کننده در سطوح پايين عملکرد دختران ژيمناست مقطع ابتدايي بود. حمايت اجتماعي بازخورد مثبت و تشويقي اي است که ژيمناست از سوي مربيان ، هم تيميها و... دريافت مي کند. به نظر مي رسد دختران ژيمناست مقطع ابتدايي هنگامي که از سطح عملکرد بالاتري برخوردار مي شوند، عملکرد خويش را تحت نوسان تشويق يا حمايت ديگران قرار نمي دهند و در سطوح پايين عملکرد به حمايت اجتماعي بيشتـي احتيـاج دارنـد. ايـن يـافته با نتايج تحقيق ويس و فـردريکز (٣٦)، سرپا و همکاران (٣٢)، و آلفرمن و همکاران (١١) همخواني داشت . آنها بين حمايت اجتماعي مربي و عملکرد تيمي و انفرادي ورزشکاران ارتباط معکوسي يافتند. اما اين يافته با نتايج تحقيق تافي (٣٣) همخواني نداشت ، زيرا وي نشان داد حمايت اجتماعي در عملکرد شناگران المپيکي اهميت بالايي دارد و عامل مؤثر يا حامي ورزشکاران نخبه است .
منبع موقعيت مطلوب در سطوح پايين عملکرد
