بخشی از مقاله
نقش روشنایی شهري و طراحی نورپردازي در امنیت شهر تهران (با تأکید بر اصول صحیح نورپردازي در مناظر شهري)
چکیده:
در این مقاله سعی بر آن داریم تا با آشنایی بر ضرورت وجود نور به عنوان یکی از اصلی تـرین عناصـر منظـر شـهري بـه بررسـی نقـش نورپردازي شهري در تأمین امنیت شهر و نقش باز دارنده ي ان ازوقوع جرم و جنایت بپردازیم. طراحی روشنایی شـهري نـه تنهـا موضـوعی صرفاً تزئینی نیست، بلکه روشی در جهت پاسخ به جست و جوي ما براي روش پیشرفته تأمین امنیت و آسودگی بهتـر و محـیط مـیباشـد.
امروزه نورپردازي، تعریف کننده هویت و سیماي شبانه شهر است و نبـود نـور و وجـود تـاریکی شـب عوارضـی همچـون افـزایش حـوادث، تصادفات، جرایم و بزه کاري و کاهش امنیت اجتماعی را سبب میشود.
در این مطالعه براي نشان دادن مکانیسم تأثیر روشنایی بر عملکرد انسان در جامعه به بررسی و مطالعه تـأثیر نـور بـر انـسان از جهـات مختلف فیزیکی و روحی پرداختیم.تحقیقی پیرامون عوامل مؤثر بر ایجاد روشنایی مناسب شهري، نیازهاي مکانهـاي رایـج شـهري و افـراد مختلف در جامعه به نور انجام دادیم و پیشنهاد اتی در این زمینه مطرح نمودیم. امنیت اجتماعی و نقش بازدارنده روشنایی در مقابل جـرم و جنایت در محیط شهري موضوع اصلی این مقاله است که با مراجعه به منابع مختلف و تحقیقات میدانی نتایج آن در شرح کامل مقاله وجود دارد.نکته مهمی که در این میان باید به آن توجه نمود این است که همان طور که روشنایی کم در افزایش جرم و جنایت و تـصادفات مـؤثر است افزایش بیش از حد حجم نور نیز میت واند کاهش امنیت را به دنبال داشته باشد. با بررسی چگونگی کـاربرد تکنولـوژي بوسـیله ي بـه کارگیري علم، فناوري و هنر در جهت کارآمدتر نمودن سیستم روشنایی شهر تهران در نهایت به این نتیجـه رسـیدیم کـه بـا نـور پـردازي صحیح و اصولی علاوه بر زیبا سازي شهر تهران و کاهش آلودگی نوري چگونه میتوان گامهاي مؤثري در جهت تـأمین امنیـت کـلان شـهر تهران برداریم.
کلمات کلیدي: طراحی روشنایی،امنیت شهر،نورپردازي،آرامش و امنیت شهروندان،روشهاي صحیح نورپردازي
مقدمه:
طراحی روشنایی شهري نه تنهاموضوعی صرفاً تزئینی نیست، بلکه روشی در جهت پاسخ بـه جـست و جـوي مـا بـراي روش پیـشرفته تأمین امنیت و آسودگی بهتر و محیط میباشد. امروزه نورپردازي، تعریف کننده هویت و سیماي شبانه شهر است و نبود نور و وجود تاریکی شب عوارضی همچون افزایش حوادث، تصادفات، جرایم و بزه کاري و کاهش امنیت اجتماعی را سبب میشود.
در معماري و شهرسازي نور عملکردي فراتر از رو شن کردن فضا داشته و به عنوان یکی از اجزاء اصلی مورد توجه طراحان قرار میگیـرد. امروزه زندگی شهري سبب گشته دامنه فعالیت شهروندان تا پاسی از شب ادامه یابد و بدین ترتیب حیات شبانه تبدیل به قسمتی از زندگی شهري شده است. بنابراین جهت ایجاد بستر مناسب و امن زندگی ش بانه شهري و ارتقـاء کیفیـت بـصري، طراحـی نـورپردازي مـورد توجـه
طراحان قرار میگیرد.
سیماي شهري چه در روشنایی روز و چه در تاریکی شب میبایست داراي شکل و محتوي باشد. نور در طراحی شهري داراي کیفیـات و ویژگیهاي متفاوت از قبیل ابزار اطلاع رسانی، شناساندن در مناطق و مح لات و افزایش بار هویتی و امنیتی مراکـز، نمایـان کـردن نـشانههـا، میراث فرهنگی و طبیعی و فضاهاي شهري همچون پیاده راهها و میادین میباشد.
از اهمیت نورپردازي محیط شهري میتوان به ایجاد امنیت، دلپذیر کردن فضاي شهر و تأثیر مثبت آن بر روان شهروندان اشـاره کـرد و بیان داشت : » نور یک عنصر معماري طراحی محیط است و شهروندان نیز اهمیت نورپردازي شهري را درك کردهاند که نور پتانسیل بالایی در افزایش راندمان و کارایی افراد داشته و علاوه بر آن می تواند طراحی مجددي براي فـضاي شـهري و معمـاري محـیط و تـأمین زیبـایی و امنیت در شب را عهده دار باشد.«
اهمیت وجود روشنایی شهري و نقش آن در تأمین امنیت :
شهر محیطی است با گوناگونی بسیار، با امکانات کم یا بیشتر، پارك و بوستانها، محلههاي پهن و باریک و با خیابانهـا و گـذرگاههـاي
مختلف که فضاي اجتماعی را به هم پیوند میزند. فضاي شهري بیشترین ار تباط را با مردم و محیط زندگی برقرار میکند و در نتیجه نقـش بسزایی در هویت بخشی و احساس آرامش به شهروندان دارد. زیبایی، آراستگی، پاکیزگی و انسجام بخـشی از ویژگـیهـا و معیارهـاي مهـم ارزیابی شهر آرامش بخش است. تمام امکانات جدید شهرهاي امروز همانند گذشته قادر به تامین آرامش و امنیت شهروندان نیستند. آنهـا به دلیل تمرکز بالاي جمعیت و فعالیتهاي خارج از مقیاس انسانی و فراوانی ماشین به تدریج، از شاخصهاي آرامش و امنیت فضاي شهري فاصله گرفتهاند.
به نظر می رسد در قرن حاضر محیطهاي نامطلوب شهري مشکلات بسیاري را براي امنیت شهروندان ایجاد کرده و در رشد آسـیبهـاي اجتماعی مؤثر بودهاند. با گسترش این آسیبها، امنیت رنگ میبازد و جرائم بالامیرود و مردم در کنشهاي اجتماعی محتاطانه عمل کـرده و با هر اتفاقی ترس و دلهره در آنان دوچندان می شود و در نتیجه احساس ناامنی میکنند. امنیـت اجتمـاعی، آرامـش و آسـودگی خـاطري است که هر جامعهاي موظف است در زمینههاي شخصی، اقتصادي، سیاسی و قضایی براي جامعه و اعضاي خود فراهم کند. بنابراین امنیـت اجتماعی چیزي نیست جز حالتی از آسودگی خاطر مردم از ترس، تهدید و اضطراب و مصون ماندن جان، مال، ناموس، هویت و اعتقـادات از هرگونه تهدید و تعرض.
عواملی که امنیت شهري را از بین می برند و موجب تهدید یا کاهش امنیت شهرهاي بزرگ می شوند، بسیارند و برخی فـضاهاي شـهري یکی از عوامل اصلی تهدیدکننده امنیت شهرها هستند، این فضاها معمولااز دید محفوظ هستند به همین خاطر فـضاهاي دنـج و مطمئنـی براي فعالیتهاي غیرمجاز و ناهنجار محسوب میشوند. زیرپلههاي شهري، داخل زیرگذرها، پلهاي هوایی، زمینهاي فرورفتـه و گودهـا و...
مواردي از فضاهاي بدون دفاع در شهرها هستند و اینجاست که اهمیت وجود روشنایی به عنوان یکی از اصلی تـرین عوامـل تـأمین امنیـت محیط شهري مطرح میگردد.
نورپردازي و طراحی نور هنر و علم است و مستلزم درك صحیح از نحوه عملکرد منابع نوري به عنـوان ابزارهـایی فنـی و هنـري اسـت. نورپردازيها باید در ابعاد متفاوت کاملا مورد بررسی قرار گیرند. با ارائهایدههاي قوي در طراحی معماري و معماري منظر، نـور بـه عنـصري بااهمیت تر از یک ابزار صرفا تزیینی تبدیل میشود.امروزه شاهد یم بسیاري از مناطق که نیازمند حداقل روشنایی هستند، غرق در نورنـد و برعکس، برخی از مناطق که نیازمند نور بیشتر براي امنیت خود هستند، از این امکانات بی بهرهاند افزون بر این اغلب ما از تأثیر ناخودآگـاه نور بر روح و روان جامعه آگاه نیستیم. نور همواره به عنوان عنصري در جهت رفع نیازهاي روحی و جسمیانسان مطرح بوده است.
از دیگر مزایاي نورپردازي فضاي خارجی میبایست به این مسئله اشـاره کـرد کـه در هنگـام شـب و تـاریکی راه رفـتن شـما را آسـانتر میکنند. همچنی ن از نزدیک شدن عوامل جرم و جنایت به محل زندگی شما نیز جلوگیري بعمل میآورند.
با توجه به نقش پر رنگ زنان امروزه در جامعه شاهد آن هستیم پلهاي عابر پیاده، پلهاي زیرگذر و تـاریکی آنهـا ، نحـوه نـورپردازي خیابانها، سیستم حمل ونقل عمومیو سایر خدمات عمومیو ام کانات موجود براي شهروندان در شهر به گونهاي است که نیاز زنان در نظر گرفته نشده است. این در حالی است که ویژگی زندگی شهري، گستردگی، تنوع ساعات کاري و تنوع فعالیتها است، اما برنامه ریزي شهري ما هنوز براساس همان تفکیک سـنتی حـوزه عمـومی و خـصوصی کـه زنـان را متعلـق بـه حـوزه خـصوصی و مـردان را متعلـق بـه حـوزه عمومیمیداند، صورت میگیرد. همین موضوع زمینهاي است براي محدود دانستن حضور زن در سطوح مختلف جامعه تا بسیاري از زنـان، خانه را به عنوان مامن خود برگزینند و کار در خانه را با داشتن مدارك تحصیلی بالابه اشتغال در بیرون ترجیح دهند.
تاریخچه روشنایی شهري در تهران:
سازمان بلدیه (شهرداري) از یادگارهاي دورة مشروطیت است. از جمله کارهایی که بانیان مشروطیت بدان توجه کردند سرو سامان دادن به ادارة امور شهرها و تدوین قانون بلدي و تشکیل سـازمان بلدیـه بـود، امـا کیفیـت ادارة شـهر در ایـران سـابقه اي طـولانی و سرگذشـتی جالب دارد.
محتسب که از اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم هجري پیدا شد، متصدي وظایف شـهرداري و شـهربانی امـروزه بـوده اسـت. در آن ایـام روشنایی شهر نیز بوسیله مردم تأمین میشد و هرکس میتوانست بالاي درب خانهاش چراغی جهت ایجاد امنیت بیشتر روشـن مـیکـرد.
کسانی هم که استطاعت بیشتري داشتند چراغهایی وقف روشنایی معابر مینمودند. براي ایـن چراغهـا اغلـب در پـیچ و خـم معـابر طاقچـه کوچکی تعبیه می شد که آثار آن هنوز هم در بعضی شهرهاي ایران وجود دارد.
ادارة احتساب به دو ادارة »احتساب« و »تنظیف« تجزیه شد و هر یک از این ادارات عده اي مأمور و فراش در اختیار گرفتنـد. یـک اداره دیگر نیز ضمیمه اداره تنظیف شد، به نام ادارهروشنایی. در آن ایام چراغهاي فانوسی دراطراف ارگ و باب همایون و خیابانهاي علاءالدوله (فردوسی فعلی) و لالهزار بر بالاي پایههایی نصب کرده بودند. این چراغها می بایستی هنگام غروب آفتاب توسط مـأمورین شـهرداري روشـن میشد. از میان شهرداران دورة قاجاریه کسانی که نامی از خود برجاي گذاشتند، بیشتر آنهایی بوده اند که در زمان تصدي خود به روشـنایی شهر که منظور مرتب بودن همان فانوسها باشد، توجه داشتهاند.
خیابان چراغ گاز اولین کارخانه تولید روشنایی در تهران
این اولین کارخانها ي بود که درایران دایر شد و شیوه کار آن نیز چنین بود که دیگ هاي در داري در آن کار گذاشـته شـده و از آنهـا لوله هایی به اطراف کشیده شده بود که لوله اصلی آن به خیابان ناصریه و خیابان باب همایون عمارت شاهی می آمده و به فانوسهایی کـه بـه دیوارها نصب بود ممتد میگشته است. غروب شیرد دیگها باز شده، گاز»کاربیت« در لوله ها جریان یافته و توسـط عـدهاي چراغچـی کـه بـا میله هاي بلند مشتعلی براه می افتادند فانوسهاي آنرا که به دیوارها نصب شده و لوله گاز به داخلشان رفته بود روشن می کردند.
این ابداع قبل از اختراع چراغ برق بود که با اولین سفر ناصر الدین شاه به فرنگ بهایران آمد(1264 هجري شمسی) در سفر مظفر الدین شاه به روسیه که اولین کارخانه چراغ برق یعنی (کارخانه امین الضرب) خریداري شد، برق جانشین گاز شد و نام خیابان چراغ گاز به چـراغ برق تبدیل شد.
چراغ گاز سردر الماسیه 1267
روشنایی در شهر:
بعد از کودتاي 1299، توسط بلدیه تعدادي فانوس دیواري حلبی به رنگ سبز خریداري شد که سه طرف آن شیشه و کلاهک بادگیري در بالاي آن تعبیه شده بود و توسط پایه آهنی به دیوار نصب میشد و در هر پنجاه قدم یکی از آنها به دیـوار کوبیـده شـد. بـا جیـرة هـر فانوس پنج سیر نفت و استخدام عده اي چراغچی که هر صد و پنجاه چراغ به یکی از آنها واگذار شد معابر مختصر روشـنایی یافتنـد. بـراي اولین بار خیابان لاله زار، ناصرخسرو( ناصریه)، علاء الدوله ( فردوسی)، باب همایون، احمدیه (سـپه بعـدي)، چـراغ گـاز(امیـر کبیربعـدي) و اسلامبول سیم کشی و با چراغ برق روشن شد.
بعد از شهریور 1320 و با توجه به رشد روز افزون جمعیت تهران و افزایش فضاي شهري، نیاز به نور با دو رویکرد روشنایی و نورپردازي، بیش از پیش احساس شد. گسترش تدریجی معماري مدرن، محوطه سازيهاي میادین، پاركها و خیابانها در کنار توجه به آثار حجمی بصري در سطح شهر، زمینه را براي استفاده از تجهیزات جدید روشنایی و نورپردازي فراهم آورد.
اولین فضاه اي شهري نورپردازي شده در تهران
اغلب میادین بزرگ شهر با نماد حجمیآر استه شـد و آبنماهـاي فراوانـی در سـطح شـهر بـه بهـرهبـرداري رسـید کـه همگـی نیازمنـد نورپردازیهاي ویژه خود بودند تا در شب، براي شهروند تهرانی علاوه برکاهش خطرات ناشی از تاریکی و عدم امنیت، مناظري جالب توجـه و زیبا پدید آورند. تبدیل محله قدیمیسنگلج به پارك شهر( با اسـ لوب پـارك سـازي جدیـد شـامل آکواریـوم، اسـتخر و فـضاهاي اسـتراحت شهروندان) ، میدان مشق سابق به باغ ملی که مرکز برگزاري جشنها بود، همچنین احداث چندین پارك و مرکز بزرگ تفریحی دیگر ماننـد کافه شهرداري (پارك دانشجو فعلی) ، پارك ساعی و پارك ملت فضاهاي مناسبی را جهت نورپردازي و ایجاد محـیطهـاي تفریحـی در شـب ایجاد کرد.
نورپس از دهه :50
پس از پیروزي انقلاب اسلامیایران در سال 1357و با آغاز جنگ تحمیلی فعالیتهاي اساسی سازمانها و ارگانهاي دولتی معطوف بـه آن گردید تا از تجاوز بیگانه به خاك میهن اسلامیدفاع کند. به همین دلیل اولویتها ي اساسی زنـدگی شـهري جـایگزین برخـی اقـدامات فرعی تر گردید و ناگزیر در این مدت رویکرد هنري نورپردازي جاي خود را به تأمین روشنایی شهر داد. پس از پایان هشت سال دفاع مقدس و آغاز دوران سازندگی کشور، با توجه به نیاز عمرانی آبادانی شهرها، رفته رفته فعالیتهاي نهادهاي شهري با تمرکز بـر توسـعه زیربنـایی شهرها رونق گرفت که در کنار آن لزوم توجه به زیبایی و امنیت شهر در شب از اهم فعالیتهاي شهرداري تهران قرارگرفت. توسعه فضاهاي شهري، بخصوص گسترش شبکه حمل و نقل و اجراي تعداد زیادي از پروژههاي عمرانی شهر ( از جمله اجرا ي بسیاري از طرحهاي اتوبانها،
تقاطعهاي غیر هم سطح، بزرگراهها و میادین) زمینه را براي فعالیت نورپردازي فراهم ساخت. همچنین ورود تکنولوژيهاي جدید نورپردازي و ساخت تجهیزات پیشرفتهای ن صنعت در داخل و خارج کشور موجب آغاز نسل نوینی از فعالیتهاي روشنایی و نورپردازي در کلان شـهر تهران گردید.
چرا باید نور و روشنایی در محیط وجود داشته باشد؟
نخستین عامل محیطی که براي هر نوع فعالیتی ضروري است، نور و روشنایی میباشد. این عامل بیش از سایر متغیرهاي فیزیکی تـأثیر دارد؛ زیرا متغیرهاي دیگري را که در کیفیت انجام کار نقش مهمیدارند دستکاري میکند. ابراز یک نظـر کلـی دربـاره مقـدار روشـنایی در محیط بسیار دشوار است. علت این است که عوامل متعددي از قبیل : نوع فضا، زمینه، اجزاي کوچک قابل تمیز، فرصت دیدن اشـیا، میـزان برجستگی ریزه کاريها نسبت به زمینه، سن افراد و بالاخره مصالح ساختمان ی محیط و ابزار و وسایل پیرامـون در ایـن امـر دخالـت دارنـد. عواملی که در دید ما بر چگونگی طراحی روشنایی شهر با هدف امنیت بیشتر تأثیرگذار است.
در مورد نور و روشنایی و تأثیر آن بر عملکرد، دو وی ژگی آن مورد مطالعه قرار میگیرد. یکی شدت و دیگري رنگ نور روشـنایی نـور بـه شدت آن بستگی دارد؛ یعنی همان ویژگی که با کم یا زی اد شدن آن اشیا روشن تر یا تاریکتر دیده میشوند. توجه بـه نـور و روشـنایی بـه عنوان یکی از متغیرهاي محیط، بر این فرض استوار است که بین راندمان ف رد و شدت نور همبستگی وجود دارد؛ یعنی با افزایش روشـنایی، کارایی فرد هم افزایش مییابد و این نکته مهمی است که باید در کنار نقش نور جهت زیبایی و تأمین امنیت به آن توجه ویژهاي نمود.
نور پردازي شهر تهران در شب
مکانیسم تأثیر روشنایی بر عملکرد انسانها در جامعه:
روشنایی در محیط از دو جهت بر عملکرد اثر گذاشته و ثمر بخشی آن را افزایش میدهد. در این ساز و کـار در نهایـت، تعامـل و تـأثیر متقابل دو دسته از عوامل موحب بهبود عملکرد میشود.باید بدانیم تمامیآین مو ارد از اصول اساسی در ایجاد فضایی آرامش بخـش و ایمـن
در محیط شهريمیباشند.
• آثار ادراکی : تحقیقات پژوهشگران نشان داده است که روشنایی زیاد و مناسـب، قـدرت بینـایی را افـزایش داده، ادراك اشـیا را
دقیق تر و تمیز اجزا و حرکات آنها را آسان تر میسازد. از سوي دیگر، ا نسان در محیط روشن تر رنگها را بهتـر تـشخیص مـیدهـد. ایـن عوامل کلاً باعث میشود که موضوع کار، با عمق و وضوح بیشتري ادراك شود.
• آثار روانی : پژوهشها ي زیادي حکایت از این دارند که نور مناسب موجب افزایش تمرکز گردیده و خستگیانـدامهـاي حـسی
حرکتی را به شدت کاهش داده یا لااقل به تأخیر میاندازد. برخی مطالعات نشان داده است که نور سفید حتی خلق و خوي انسان را بهبـود میب خشد و نیروهاي انگیزشی فرد را بر فعالیت بیشتر متمرکز میسازد.
هنگامی فرد در شرایطی قرار گیرد که از لحاظ روانی در وضعیت متعادل و رضایت بخشی باشد، و از سـو ي دیگـر توانـایی لازم را بـراي ادراك عمیق و دقیق پدیده داشته باشد، محصول کار رفتار او در قلمرو این عوامل، داراي کمترین اشتباه و بـالاترین کیفیـت خواهـد بـود و نتیجه اینکه یکی از مهمترین نیازهاي روانی فرد جهت آرامش و برخورد مناسب با سایر افراد جامعه تأمین میگردد.
روشنایی مناسب در فضاي شهري را چگونه ایجاد کنیم؟
ارائه ي یک نظر کلی درباره میزان روشنایی مورد نیاز در فضاي شهري امکانپذیر نیست. با این حال میت وان با توجه به اهمیت مکان و در نظر گرفتن محلهاي حساس از روشنایی بیشتر استفاده نمود. زیرا در حال حاضر بـر خـلا ف گذشـته تولیـد نـور بـا شـدت زیـادکـاملاً امکانپذیر است.
سایر عوامل مداخله گر در تأثیر نور در فضاي شهري:
همانطور که در آغاز بحث راجع به نور و روشنایی گفتیم، عوامل زیادي در تعیین روشنایی فضا تأثیر دارند. علاوه بر شدت نور و تیـره و روشن بودن اشیا و سطوح، متغیرهاي دیگري در این امر مداخله میکنند. در این قسمت به پارهاي از این عوامل اشاره میکنیم :
• رابطه روشنایی با سن شهروندان : همه مید انیم که قدرت بینایی با بالا رفتن سن کاهش پیدا میکند. بنابراین به همین نسبت
نیاز افراد به روشنایی افزایش مییابدبنابراین به طور طبیعی مکانهاي شهري که سالمندان در آن رفت و آمـد بیـشتري دارنـد بایـد از نـور بیشتري بهرمند گردند.
• تضاد نوري در محیط شهر : اگر نور در محیط کافی نباشد میت وان براي ادراك بهتر اشیا یـا افـراد از پدیـده ي تـضاد نـور محـیط
اطراف استفاده کرد. البته باید توجه کرد نسبت بین شدت نور این قسمتها نباید از حد معینی کمتر باشد.
• روشنایی متغیر : هرگاه میزان شدت نور به طور مداوم تغییر کند، چشمهاباید خود را مرتبـاً بـا آن سـازش دهنـد. ایـن موضـوع
موجب خستگی چشم شده و ادراك دیداري را مختل میسا زد و در نتیجه کارایی و تمرکز کاهش پیدا میکند. تغییرات شدید و ناگهانی نور قدرت دید را تنزل مید هد زیرا در فاصله ي کوتاه چشم قادر به هماهنگی با تغییرات نوري نمیباشد. این پدیده براي کسانی که به سـرعت مواجه با زمینههاي نوري متفاوت و شدید هستند ایجاد اشکالاتی میکند. با توجه به این نکته ضـرورت کـاهش و افـزایش تـدریجی نـور در مدخل تونلهاي شهري یا مکانهاي مشابه جهت تأمین امنیت بیشتر بخصوص در هنگام رانندگی مشخص میگردد.
• تمرکز و پراکندگی نور در فضا :تابش متمرکز نور غالباً اثر منفی دارد، زیرا روي اجسام زاویههاي تاریک پدید میآورد کـه ادراك
دیداري را در کارها دشوار میسازد. در این قبیل فعالیتها باید از لامپهاي فلورسنت یا شیري کـه موجـب کـاهش غلظـت نـور مـیگـردد استفاده نمود. از سوي دیگر روشنی دیوارها و سطوح جانبی داخلی محیط، تاحدودي از تشکیل سایههاي تاریک جلوگیري میکنـد. امـا راه مؤثر و اطمینان بخش تابش نور به صورت پراکنده است.
• نور و تمیز رنگها : هر چند بعضی از لامپها به خاطر نور شدیدي که ایجاد میکن ند ادراك دیداري را آسان و در نتیجه کـارایی را افزایش میدهند، اما از آنها فقط هنگامی استفاده میشود که تنها بالا بودن قدرت دید مورد نظـر باشـد. در مـواردي کـه تـشخیص رنـگ
اهمیت پیدا میکن د باید از نوري استفاده نمود که شبیه نور خورشید باشد. نور لامپهاي اکسنون براي این کار مناسب است.
امنیت اجتماعی و نقش بازدارنده روشنایی در مقابل جرم و جنایت در محیط شهري:
امنیت اجتماعی و به طور کل امنیت، ارتباط مستقیمی با فضا و ساخت وساز شهري دارد. یک فضاي شهري مناسب تا حد زیادي تـامین کننده امنیت و فضاي نامناسب از بین برنده آن و زمینه ساز انواع آسیبها و معضلات اجتماعی است. فضاهاي نامناسب شهري، فضاهاي بی دفاع، محلات ناامن، شهرهایی با معماري صرفا مردانه همه و همه از عوامل تهدیدکننده امنیت شهري و اجتماعی هستند که یکـی از اصـول مهم اصلاح این فضاها استفاده از نورپردازي و طراحی روشنایی مناسب جهت آن مکان است.
امروزه امنیت از شاخصههاي کیفی زندگی در شهرها است و آسیبهاي اجتمـاعی از مهـم تـرین پیامـدهاي مختلـف امنیـت بـه شـمار میروند. در این میان فضاهاي شهري از جمله مولفـههـایی هـستند کـه نابهنجـاريهـاي اجتمـاعی در بـستر آنهـا بـه وقـوع مـیپیونـدد.
در حال حاضر زنان از هر قشر و طبقهاي و با هر نوع پوشش و آرایشی که در سطح شهر ظاهر شوند، در زمینه حمل ونقل و جابه جـایی در شهر با مشکلاتی مواجه میشوند که این مسئله، هم ز نان داراي وسیله نقلیه و هم زنان استفاده کننده از وسایل نقلیه شهري و عمـومیرا شامل میشود. به طور مثال عدم وجود روشنایی مناسب ایستگاههاي اتوبوس و تاکسی در شب(ساعات بین 6تـا (10 عامـل مهمـیدر ایجـاد عدم آرامش و امنیت خصوصا بانوان از وسایل حمل و نقل عمومی میگردد.
برخی شرایط فنی در مناطق شهري می تواند نسبت به افزایش یا کاهش جرایم جنایی رابطه مستقیم داشته باشد یا اینکه وجـود برخـی سازوکارها مانع بزهکاري میشود. بررسیهاي انجام شده نشان میدهد خیابانهاي تاریک و کم نور بعضا محل مناسبی براي تعرضات مالی و جنسی به شمار میروند.
تکنولوژي روز ترکیبی از علم و فناوري و هنر و کارآمدتر نمودن سیستم روشنایی شهر تهران:
امروزه رشد و توسعه تکنولوژي در نورپردازي و بروز خلاقیت در این زمینه، استفاده از نور را در عرصههاي مختلـف فـراهم کـرده اسـت. ماهیت نورپردازي برخوردار از دو جنبه هنري و فنی است. جنبه هنري داراي رویکرد طراحی فضاهاي مختلف جهت خلـق زیبـایی و جنبـه فنی آن نیز داراي رویکرد استفاده بهینه از تکنولوژيهاي نوین است.
تغییرات ایجادشده در زمینه نورپردازي در دهههاي اخیر چنان سریع و رو به تکامل بوده که امـروزه نـورپردازي بـه عنـوان یـک دانـش تخصصی تلقی میشود.به رغم اهمیت نورپردازي در معماري و فضاهاي شهري در ایران و خصوصاً تهران، اقدام جدي در زمینـه نـورپردازي صورت نگرفته است. در حالی که نورپردازي موجب احیاي زندگی شبانه در شهر میشود لذا عدم توجه به ایـن موضـوع سـبب عـدم وجـود امنیت و در نتیجه عدم حضور شهروندان در طول شب در فضاهاي شهر را موجب میشود.
نورپردازي در طراحی شهري و احیاي فضاهاي شهري در شب نقش بسزا دارد. استفاده از نور علاوه بر جلوگیري از بزهکاري شـبانه و ایجاد حس امنیت، موجب احیاي روحیه نشاط و سرزندگی در شهروندان میشـود. نمونـه بـارز ایـن مـسئله را مـیتـوان در سـرازیر شـدن شهروندان به خیابانها براي تماشاي چراغانی در اعیاد ملی و مذهبی به عینه دید.
از این رو می توان ضمن آشنایی با ظرفیتهاي نورپردازي در داخل کشور نسبت به برنامه ریزي جهت جذب و استفاده از پتانـسیلهـاي نورپردازي از خارج از کشور اقدام کرد.
آنچه اکنون تحولی شگرف در نورپردازي شهري ایجاد کرده، ورود منابع نورپردازي کم مصرف است کـه بـه عنـوان یـک دانـش نوپـا در سالهاي اخیر مطرح و به سرعت در حال رشد و شکوفایی است به گونه یی که در ابتداي شکل گیري این نوع منابع به دلیل میزان نوردهی پایین، براي چراغهاي اطلاع دهنده، نظیر چراغهاي راهنمایی و رانندگی، سپس با رشد و توسعه آن و افـزایش توانمنـدي آن در نـورپردازي فضاهاي شهري نظیر میدانها، پلها و فضاهاي سبز استفاده میشده و اخیراً به دلیل ارتقاي تکنولوژیکی، امکان بهره برداري از میزان شدت نور زیاد ا ز این منابع فراهم آمده و جهت روشنایی معابر شهري نیز استفاده میشود. از مزایاي این منبع نوري می توان به موارد ذیـل اشـاره کرد:
1. کم مصرف بودن منابع و کاهش مصرف انرژي
2. امکان تنوع در نوع رنگهاي آن براي نورپردازي با توجه به رنگهاي متنوع که این نوع منابع نوري از خود متصاعد میکند.
3. قابلیت برنامه ریزي نورپردازي و امکان ایجاد نورهاي مختلف و متناوب و تغییر در نوع نورپردازي.
از همین رو استفاده از این منبع نوري در نورپردازي شهر یکی از مهم ترین اقدامات صورت گرفته در شهر تهران است.
در گذشته نورپردازي به صورت تجربی انجام می شده و در زمینه نورپردازي، برخورد سلیقه یی صورت مـی گرفـت و علایـق شخـصی در انتخاب نوع رنگ نورها حاکم بود به طوري که مفاهیم بصري نورپردازي کمتر دخیل میشدقبلاً. روش کار بدین صورت بـود کـه عمومـاً بـا چند پروژکتور در مکان پروژه، نورپردازي تست و نهایتاً ب ه صورت سلیقه یی، جابه جایی در چیدمان و نوع پروژکتور انجام و نـصب مـیشـد بدون اینکه نقشه یی در زمینه کابل کشی، انشعاب برق، سرویس و نگهداري و... وجود داشته باشد. در ایـن روش، بـدیهی اسـت در صـورت تخریب یا وجود معایب در پروژکتورها یا مدار الکتریکی، کلاً پروژکتورها خاموش و امکان راهاند ازي مجـدد آن بـا مـشکل مواجـه مـیشـد و صدمات ناشی از خاموش ماندن این منابع نوريکاملاً مشخص بود. در صورتی که در سالهاي اخیر فرآیند طراحی سیستماتیک براي انجـام پروژههاي نورپردازي پس از انجام مطالعات از وضعیت موجود مکان مورد نظر براي نورپرد ازي، برداشت میـدانی از میـزان روشـنایی معـابر و انطباق آن با استانداردها و سپس نقشههاي اجرایی، مشخصات تجهیزات و برآورد هزینه اجرا تصویب شده و صورت میپذیرد و پس از تست
اولیه نورپردازي و رفع معایب، عملیات نورپردازي انجام میشود.
تصویب طرح جامع نورپردازي شهر تهران در شوراي اسلامی شهر تهران با محوریت سازمان زیباسازي نیز از مهم ترین گامهایی است که در سالهاي اخیر صورت گرفته است. به موجب این طرح سازمان زیباسازي ملزم است ضـمن انجـام فرآینـد مطالعـات جـامع، از پتانـسیل، شرایط و ویژگیهاي نورپردازي شهر تهران در بخشهاي مختلف فضاهاي شهري نظیر میدانهـا، پـلهـاي سـواره، سـاختمانهـا و بناهـاي ارزشمند تاریخی و شاخص شهر تهران، برنامه نورپردازي تهران را تدوین و فرآیند اجرایی آن را شروع کندضمناً. سایر ارگانها، سازمان هـا و نهاد ها به منظور هماهنگی در زمینه نورپردازي شهري، طرحهاي نورپردازي که در نظر دارند در نماهاي شهري اجرا کنند را باید به تـصویب سازمان زیباسازي برسانند[3]
همانطور که در طرح جامع روشنایی و نورپردازي فضاهاي شهر تهران آمده است بهره گیري از دانش نـورپردازي فـضاهاي شـهري کـه آمیزهاي از علم و فناوري و هنر میبا شد، براي بازآفرینی هویت شهري، توسعه کارآمد اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی و فراغتی شـهر تهـران و تقویت حیات مدنی و سرزندگی شبانه شهر، ضرورتی غیرقابل انکار است.
از جمله فواید اصلاح نظام روشنایی شهر تهران و بهینه سازي آن میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
الف. شهر روان، ایمن، سرزنده و پویا در شب
ب. شهر شاداب و با طراوت شبانه
ج. توجه به رونق زندگی شبانه و رویت چشم نواز شهر در شب و تأمین روشنایی مناسب در محلات د. تأمین ایمنی حرکت سواره و پیاده در شب ه. افزایش بازدهی عملکردي و فعالیت شهر و بازنمایی هویت فضاهاي شهري در شب و. تأمین امنیت شهر و شهروندان در شب ز. توجه به بازتاب هویت شهر در شب
ح. توجه به صرفه جویی و استفاده بهتر از شرایط موجود و بهره گیري از انرژيهاي نو، جایگزین و پاك همچون انرژيهاي خورشیدي و
بادي با استفاده از فناوريهاي نوین نورپردازي به عنوان یک اصل که هر سال حداقل 15 درصد نورپردازي در شب از محل انرژيهـاي نـو و جایگزین تأمین شود و نیز مطالعه امکان ایجاد نیروگاه مستقل براي روشنایی و صرفه جـویی در شـب. انـرژيهـاي خورشـیدي و بـادي بـا استفاده از فن درصد
ط. فرهنگ سازي در استفاده از نور در سطح عمومی و مناسبتهاي شادمانی. ي. جلوگیري از آلودگی نوري.
