مقاله تأثیر روشنایی و نورپردازی در ایجاد حس سرزندگی و پویایی حیات شبانه فضاهای عمومی شهری

بخشی از مقاله

تأثیر روشنایی و نورپردازي در ایجاد حس سرزندگی و پویایی

چکیده

زندگیشهري امروزه فضاهاي منعطفی را میطلبد که بسته به نوع نیازهاي متنوع و گـاه متضـاد در طـول روز یـا شـب بتوان از آنها استفاده کرد. فضاهايعمومیشهري به عنوان مهمترین عنصر شهري از ایـن انعطـاف و قابلیـت برخوردارنـد کـه پاسخگوي نیازهاي عمومی شهروندان باشند. این فضاها به عنوان یکی از عوامل مؤثر در ترغیب حضور مسـتمر شـهروندان بـه شمار آمده و به نوبه خود بر افزایش سطح رضایتمندي و احساس تعلق آنان به شهر تأثیر بسـزایی دارنـد. براسـاس مطالعـات انجام شده »سرزندگی« و »پویایی« از مهمترین عوامل شکلگیري فضاهايعمومیشهري محسوب میشوند، کـه در مواجهـه شهروندان با فضا علاوه بر تلاش براي تشویق به حضور آنان در فضا، درصدد ایجاد ماندگاري در خاطرهها و حفظ هویت شهري بوده و در عین متفاوت بودن محیط نیز، به دنبال ایجاد پیوستگی و همخوانی آن با سایر فضاهاي شهري مـیباشـند. حـال بـا توجه به اینکه بخش عمدهاي از ساعات زندگی شهري و فراغت شهروندان در شبها رقم میخـورد، توجـه بـه ایجـاد حیـات شبانه در شهرها از اهمیت قابل توجهی برخوردار میشود. از اینرو ضروري به نظر میرسد فضاهاي شهري از قابلیت و توانایی لازم به منظور بهرهبرداري توسط شهروندان در تمام ساعات شبانهروز برخوردار باشد. براین اساس این نیاز مشـهود اسـت کـه ضمن انجام برنامهریزي و طراحی پاسخگو براي شکلگیري حیات شبانه، از روشنایی و نورپردازي مناسب نیز در جهـت ایجـاد سیماي مطلوب شبانه به منظور تداوم حضور فعال شهروندان در شب و ایجاد سرزندگی بهره گرفت. مقاله بـا اسـتفاده از روش توصیفی-تحلیلی ضمن بررسی مفاهیم مرتبط با موضوع به تحلیل نقش سرزندگی فضاهايعمـومیشـهري در افـزایش سـطح حضور شهروندان و ایجاد حیات شبانه در شهر پرداخته و بر مبناي مؤلفههاي سرزندگی و پویایی به دنبال تبیین رابطـه میـان روشنایی و نور پردازي با سرزندگی شبانه شهرها میباشد. نتایج بررسیهاي صورت گرفته نشان میدهد که عامل سرزندگی بـا دربرگیري مؤلفههایی چون »تنوع«،»فعالیتها«،»ایمنی«،»امنیـت«،»قابلیـت دسترسـی«،»آسـایش«، »پـاکیزگی«، »هویـت« ،»مشارکت«،»زیباییشناسی«،»خوانایی«،»حستعلق« و »کارآیی« فضاهايعمومیشهري را براي حضور شهروندان آماده مـی-

سازد. همچنین وجود روشنایی و نورپردازي مطلوب نیز این موضوع را به برقراري حیـات شـبانه در فضـاهاي عمـومی شـهري تسري میبخشد. به همین دلیل ضرورت دارد تابا بهرهگیري از روشنایی و نورپردازي مناسب به عنوان ابزار اصلی طراحـی، بـه نوعی منظر روز را در شب به وجود آورده و پیوستگی آنرا با منظر شب براي شهروندان به ارمغان آورد، این موضوع نه تنها به لحاظ عملکردي استفاده از فضا را میسر میسازد بلکه به نوبه خود در ایجاد حـس سـرزندگی فضـاهايعمـومیشـهري نقـش جدياي ایفا مینماید.در پایان نیز راهکارهایی براي این موضوع پیشنهاد میشود.

کلمات کلیدي: پویایی، فضاي عمومی شهري، سرزندگی، روشنایی و نورپردازي، حیات شبانه.

مقدمه

اگر شهر را مانند یک موجود زنده فرض کنیم براي ادامه زندگی به سرزندگی و نشاط نیازمند است. نقـش فضـاهاي شهري یا به عبارتی فضایی که در آن تعاملات اجتماعی شهروندان شکل میگیرد و فرهنگ جامعـه در بسـتر آن ارتقـاء مییابد (گلکار،.(1386 شب نیز از دیرباز براي بشر از رمز و راز و در گذشته تاریکی نماد سکون و استراحت بوده است. به مرور با گذر زمان و پیدایش تغییرات متنوع در نوع زندگی انسانها به خصوص گسترش زندگی شهري، شب بـه عنـوان

زمانی در اختیار انسان براي فراغت و تفریح و زمان انجام فعالیتی که به میل شخصی میپسندد، تبـدیل شـد. از ایـنرو موضوع فعالیت و تفریح در شب به عنوان یک زنـدگی شـبانه1 مـورد توجـه صـاحب نظـران قـرار گرفـت. در ایـن بـین بسیاري در رسیدن به حیات شبانه ایدهآل وجود دارد که میتوان از آنها به عنوان عواملی براي عـدم توجـه بـه حیـات شبانه در شهرها اشاره کرد. عواملی چون عدم وجود فضاهایی مناسب بـراي حضـور و فعالیـت شـهروندان، عـدم وجـود احساس امنیت در محیط، نبود محیطی تمیز و سالم، و موارد دیگر که همـه و همـه ایجـاد حیـات شـبانه شـهري را بـا چالشهاي عدیدهاي مواجه ساخته است.

در بررسی این مشکلات و چالشها اهمیت توجه به موضوع »روشنایی« و »نـورپردازي شـهري« را دوچنـدان مـی-

نماید. در واقع روشنایی و نورپردازي مقولهاي است که میتواند در ارتقاء سـطح سـرزندگی و پویـایی فضـاهاي عمـومی شهري تأثیر قابل توجهی را داشته و علاوه بر احیاء بافت شهري در شب و ایجاد سرزندگی، زمینه حضور شهروندان را در کلیه ساعات شبانهروز فراهم آورد. امروزه هرچند نقش عملکردي نورپردازي و روشنایی بـه عنـوان یکـی از شـیوههـاي مناسب سازي و شکلبخشی به فضاهاي عمومی شهري در هنگام شب تا حدي توجه گردیده، امـا هنـوز قابلیـت آن بـه عنوان عامل مؤثري بر سرزندگی و پویایی فضاهاي عمومی شهري کمتر مورد توجه جـدي قـرار گرفتـه اسـت. از ایـنرو مقاله حاضر به منظور بررسی نقش روشنایی و نورپردازي در ایجاد سرزندگی فضـاهاي عمـومی شـهري و تبیـین نقـش روشنایی شهري در ایجاد مؤلفههاي تأثیرگذار بر سرزندگی شهري هدفگذاري شده است. لـذا مقالـه بـه ایـن دلیـل از اهمیت برخوردار است که علاوه بر بررسی نقش نورپردازي و روشنایی به عنوان عامل مهم و تأثیرگذار در احیاي فضاهاي عمومی شهري و ارتقا دهنده کیفیت محیط به بررسی نقش نورپردازي در ایجاد سرزندگی و پویایی شهري نیز پرداختـه است.

همچنین هدف اصلی مقاله، بررسی نقش روشنایی و نورپردازي در ایجـاد سـرزندگی و پویـایی اسـت، هرچنـد کـه ارزیابی نقش آن در ایجاد مؤلفههاي ایجاد سرزندگی چون امنیت،ایمنی، خوانایی و... در هنگـام شـب از اهـداف جـانبی مقاله حاضر است. فرضیه مقاله نیز بر این موضوع استوار است که استفاده از روشنایی و نورپردازي در فضـاهاي عمـومی شهري باعث ایجاد سرزندگی، پویایی و ایجاد حیات شبانه در آنها میشود. ایـن مقالـه بـا اسـتفاده از روش توصـیفی -

تحلیلی و انجام مطالعات کتابخانهاي ضمن بررسی مفاهیم مرتبط با موضوع مقاله به دنبال بررسی فرضیه مورد نظر می-

باشد.

مبانی نظري

-1 حیات شبانه

پس از انقلاب صنعتی، تولید انبوه و به وجود آمدن مفهوم زمان کار، زندگی شهري و رفتارهاي شهروندان تحـت تأثیر این واقعت قرار گرفت که زمانهایی که به آنها اوقات فراغت اتلاق میشود(اوقات که باقی مانـده از زمـان کـار در طول روز یا هفته) به دلیل ازدحام و شلوغی، در صفهاي طولانی تلف میشوند و همواره شهروندان دچار مشکل کمبـود وقت خواهند بود (فکوهی،(1383 این مقوله مدیریت، برنامهریزي و طراحی شهري برآن داشته است که به اهمیت زمان-

هاي مرده و بدون فعالیت شهرها یا غروب و شب به منظور ایجاد مفاهیم اقتصـاد شـبانه و مفهـوم شـهرهاي 24سـاعته، توجه دقیقی داشته باشند.

مفهوم شهرهاي 24ساعته(شهري که هرگز نمیخوابد) ابتدا در شهر نیویورك، در دهه 20 قرن حاضـر بـراي ایجـاد تصویر ذهنی از شهري فریبنده و پرجنب و جوش(به ویژه در شب) که همواره اتفـاقی در خیابـانهـایش در حـال وقـوع است، به وجود آمد. پس از آن درسال1993 در انگلستان در کنفرانس به سوي شهر24ساعته نگاهی دقیق به راهبردهاي

احیاء مراکز شهري در زمان شب انجام شد. اقتصاد شبانه نیز از دیگر محركهاي توجه بـه حیـات شـبانه اسـت. اقتصـاد شبانه شعار جذابی براي رونق هرچه بیشتر فعالیتهاي اقتصادي و توسعه است که هدف یک شهر را براي معرفی خود به عنوان یک مکان قابل زندگی از طریق گسترش تفریح، سرگرمی، خرید و سـایر فعالیـتهـاي اوقـات فراغـت در سـاعات بیشتري از شبانه روز بیان میدارد (سعید رضوانی، سینی چی،.(2 :1385

-1-1 معیارهاي ایجاد کیفیت زندگی شبانه

شب و حیات شبانه همواره به دلیل تاریکی و عدم وجود نور و روشنایی مناسب که شهرها و فضاهاي عمومی شهري براساس آن طراحی و برنامهریزي شدهاند، علاوه بر آنکه هیچگونه احساس سرزندگی، رغبتی براي حضور شـهروندان در محیط ایجاد نکرده و متأسفانه وجود چنین عاملی باعث شده تا با به وجود آمدن احساس ناامنی و تـرس از وقـوع جـرم زمینه کاهش حضور شهروندان دوچندان گردد. به دنبال این موضوع، نظارت طبیعی بر فضا کاهش یافتـه و زمینـه بـروز انواع بزه نیز فراهم میگردد. از اینرو »بسیاري از مردم، به خصـوص افـراد مسـن و زنـان از مراکـز شـهري در شـب بـه

خصوص در تعطیلات آخر هفته استفاده نمیکنند. که دلایل اصلی آن، ترس از رفتارهـاي ضـد اجتمـاعی و تعـداد کـم فعالیتهاي جذاب براي آنها عامل اصلی این اتفاق است(.(Davies, 2011, p. 17 به همین منظور چشماندازي براي
ارتقاء هرچه بیشتر کیفیت حیات شبانه ترسیم شده است که به شرح ذیل میباشد:

- بهبود تصویر عمومی نسبت به حیات شبانه؛

- حمایت گسترده و دسترسی بیشتر به امکانات مرکزي و اصلی؛

- کاهش نرخ جرم و جنایت و رفتارهاي ضد اجتماعی؛

- ایجاد یک اقتصاد موفق در درازمدت.

-2 سرزندگی و پویایی

آلن د باتن در کتاب معماري و شادمانی معتقد است، شادمانی یا غمبارگی ما ناشی از کیفیـت محـیط زنـدگی(نوع دیوارهها، صندلیها، ساختمانها و خایابانهایی که در اطراف ما هستند) است و معماري شدیدا در اینکه مـا چـه مـی-

توانیم باشیم مؤثر است و این وظیفه معماري است که تواناییهاي بالقوه مارا یادآور شود. به تعبیر دیگـري »سـرزندگی« تحت عنوان کیفیت زندگی که ساکنین شهر یا منطقه آن را تجربه میکنند تعریف میشود. در این بستر، پایداري نیز به معناي قابلیت پایدار کردن کیفیت زندگی خواهد بود (تیمر،کیت سیمور،.(1388 همچنین »پویایی« در واقـع یـک نـوع حرکت و جنب و جوش میباشد و به تبع آن از آنجا که شهر زنده و پویا بوده و نیازهاي آن نو به نو میشود، برنامهریزي منجمد و ایستا در آن راهی ندارد. در فضاهاي پویا حضور تعداد قابل توجهی از افراد و تنوع آن به لحاظ جنس و سن در گسترهي زمانی وسیعی از روز فعالیت آنها عمدتا به شکل انتخابی و یا اجتماعی به روز میکند به چشـم مـیخـورد. در واقع میزانی براي سنجش ظرفیت فضا براي جذب سرمایه براي بقاء، بهبود، تطابق نیازهـاي متغیـر اسـت(پاکزاد،:1386 .(88 به نوعی دیگر تنوع در کاربريها، فعالیتها و ساعات زنده بودن فضا و طولانی بودن آن و استفاده از عناصر طبیعی متضمن حضور گروههاي اجتماعی متنوع، گروه سنی متفاوت و اقشار مختلف است. در نتیجه باعث فضایی پویا و سرزنده میشود(پاکزاد،.(52 :1388 در عرصه طراحی و برنامهریزي شهري نیز اصلیترین عامل سرزندگی و نشاط یـک شـهر و فضاهاي شهري آن، زایش و تولید است که به بالندگی شهر و شهروندان کمک شایانی میکند.

سرزندگی و پویایی فضاي شهري در مقابل ملال انگیزي آن بازتاب شمار و به خصوص نوع فعالیتها و رویـدادهایی است که در فضا صورت میپذیرد، بنابراین براي شناسایی سرزندگی ابتدا باید به بررسی فعالیتها و نوع آنهـا بپـردازیم.

براین اساس »فعالیت« عبارت است از »تمامی افعال انسانی که در راستاي برآوردن یکی از نیازهاي او انجام مـیگیرنـد«

(پاکزاد، (41 :1386، یان گهل نیز این فعالیتها را به لحاظ اجباري یا اختیاري بودن به سه دسته تقسیم مینمایـد کـه عبارتند از: فعالیتهاي ضروري(اجباري) مانند رفتن به مدرسه یا محل کار،.... فعالیتهاي انتخابی(تفریحی) مانند رفـتن
پارك و به طور کلی تفریح و فعالیتهاي اجتماعی مانند تماشا کردن دیگـران، صـحبت کـردن، جلـب توجـه کـردن و...

.(Gehl,1987,1-10) همچنین»سرزندگی« شهر بازتاب سـطح شـلوغی آن در اوقـات مختلـف روز و در بخـشهـاي

مختلف به خصوص در فضاهاي عمومی است. »فضاي شهري سرزنده؛ با توجه به تعاریف ارائه شده در رابطه با فعالیـت و سرزندگی، عبارت است از یک فضاي شهري که در آن حضور تعداد قابل توجهی از افراد و تنوع آنها (بـه لحـاظ سـن و جنس) در گستره زمانی وسیعی از روز که فعالیتهايشان عمدتا به شکل انتخابی یا اجتماعی بروز مییابد به چشم می-

خورد« (خستو، رضوانی،.(1389 بنابراین، فضایی سرزنده است که در دامنه وسیعی از روز، انواع افراد به اختیار خود و نه از روي اجبار در آن حضور یافته و لحظاتی را در کنار هم سپري نمایند. به عبارت دیگر فضا باید به گونـهاي باشـد کـه مردم بیایند، بمانند و برقراري ارتباطات و تعاملات اجتماعی در آن صورت پذیرد.

در این خصوص جین جکوبز چهار شرط اصلی را براي خلق تنوع بارور در خیابانها و نواحی شهري که سرزندگی شهري را به همراه خواهد داشت بیان مینماید:

- محدوده ترجیحا داراي بیش از دو کارکرد اصلی باشد؛

- غالب بلوكها کوتاه باشند؛

- منطقه ترکیبی از ساختانها و با شرایط متفاوت باشد؛

- تراکم فشردهي کافی مردم صرف نظر از علت حضورشان وجود داشته باشد..

او در شرط اول بر روي تنوع کاربري، در شرط دوم و سوم بر روي تنوع کالبدي و در شـرط چهـارم از تنـوع فعالیـتهـا سخن میگوید؛ در واقع وي معتقد است تنوع، سرزندگی را به دنبال خواهد داشت؛ البتـه ایـن کـاربريهـا هسـتند کـه فعالیتها را پدید میآورند و با وجود کاربريهاي مختلط، قطعا تنوع فعالیتی نیز بالا میرود و در نتیجـه آن تنـوع افـراد مراجعه کننده در ساعات مختلف روز افزایش مییابد. بنابراین یکی از ملزومات سرزندگی و پویایی در یـک فضـا اسـت و عناصر قدرتمند دیگري نیز وجود دارند که در ایجاد فضاي شهري سرزنده تأثیرگذار هستند؛ به عنوان نمونـه در مقیـاس خرد، طراحی شهري جذاب و متناسب با فعالیتها که باعث جلب افراد به آنجـا مـیشـود و در مقیـاس کـلان، عوامـل اجتماعی، فرهنگی، محیطی که از برون فضا تأثیر میگذارند، نادیده گرفته شده است(جیکوبز، .(1386

کوین لینچ نیز در کتاب »تئوري شکل شهر« عمدتا سرزندگی را در مقیاس کلان مـورد بررسـی قـرار مـیدهـد و معتقد است سرزندگی به همراه پنج عامل دیگر یعنی معنـی، تناسـب، دسترسـی، نظـارت و اختیـار، کـارایی و عـدالت، محورهاي عملکردي شکل خوب شهر را تشکیل میدهند(لینچ،.(166- 155 :1381 او سرزندگی را به چند بخش تقسیم میکند که عبارتند از: بقا، کفایت مقدار لازم آب، هوا، غذا، انرژي و خدمات مواد زائد، ایمنی، عدم وجـود سـموم زیسـت محیطی و خطرات، سازگاري، هماهنگی میان محیط زیست و نیازهاي انسانی، سلامتی و تنوع ژنتیکی موجود زنده مورد استفاده انسان و در نهایت ثبوت بیولوژیکی. لینچ در طبقهبندي خود، عمدتا معیارهاي بیولوژیکی و اکولوژیکی را مد نظر قرار داده و تنها با این رویکرد به موضوع سرزندگی میپردازد؛ و عواملی نظیر مسائل اجتماعی، فرهنگی را که درست بـه اندازه عوامل اکولوژیکی در این بحث داراي اهمیت میباشند نادیده گرفته است. بنابراین بـه منظـور دسـتیابی بـه یـک محیط سرزنده و پویا میتوان با دید جامعتري به موضوع نگریست تا امکان طبقهبندي کاملتري فـراهم گـردد (خسـتو،

رضوانی، .(1389

پامیر در کتاب »خلق یک مرکز شهري پرجنب و جوش(Paumier,2007) (« عوامل مؤثر بر یک مکان عمومی موفق و پر جنب و جوش را این چنین معرفی مینماید:

- موقعیت مکان؛ جایگاه یک فضاي عمومی موفق باید به گونهاي باشد که پذیراي جمع کثیري از افراد باشد؛ به علاوه در نزدیکی مراکز خرده فروشی باشد به گونهاي که جاذب و تولید کننده فعالیت پیاده گردد؛

- اندازه مکان؛ اندازه یک فضاي عمومی موفق باید به گونهاي باشد که گنجایش تفریحات جمعـی و رویـدادها را داشته باشد ولی نه آنقدر بزرگ که محوریت فضا از بین میرود.؛

- برنامه ریزي مکان؛ ایجاد یک فضاي زنده و دوستدار مردم هنگامی امکانپذیر است که اطـراف آن مکـان بـه وسیله مغازههاي خرده فروشی، رستورانها و کافهها احاطه شده باشد. در نظر او کـه یکـی از راههـاي کسـب موفقیت در فضاي شهري، ایجاد فعالیتهاي تجاري به خصوص خدمات خوراکی است؛

- طرح مکان؛ طراحی یک مکان باید ظرفیت فضا را براي جذب و مطابقت فعالیتها افزایش دهد. در این رابطـه به مواردي نظیر نشیمنگاه مناسب، کاربري منطقه، راحتی، سازگاري و کیفیت بالا در عین سادگی اشاره می-کند.

بنابراین با توجه به بررسیهاي صورت گرفته، »»سرزندگی« یکی از مؤلفههاي سازنده کیفیت کلی یک محیط اسـت.

به عبارت دیگر »سرزندگی« به همراه شانزده کیفیت دیگر، یعنی کیفیتهاي خوانایی، شخصـیت بصـري، حـس زمـان، غناي حسی، رنگ تعلق، آموزندگی، نفوذپذیري و حرکت، اختلاط کـاربري و فـرم، همـه شـمول بـودن، کیفیـت عرصـه همگانی، آسایش اقلیمی، ایمنی و امنیت، انعطافپذیري همسازي با طبیعت، انرژي کارآیی و پـاکیزگی محیطـی همـه و همه پدیدههایی به نام کیفیت طراحی شهري را میآفریند(گلکار،.(1378 از دیگر مؤلفههاي یک محیط سرزنده و شاداب میتوان به »آشنایی« کاربر نسبت به فضا اشاره کرد که این امر در حیات شبانه نیز توسط نورپردازي صحیح و اصـولی به منظور شناخت محیط توسط افراد غریبه و آشنا و ایجاد حس تعلق به فضا از آن استفاده کرد.

-3 سرزندگی در فضاي عمومی شهري

شهرها بدون فضاهاي شهري معنا و مفهومی ندارد، یعنی فضاهاي شهري فضاهاي بـین سـاختمانهـا در شـهرها و دیگر مکانها میباشد. این فضا از نظر هندسی با نمادهاي گوناگون محصور مـیشـود و وضـوح ویژگـیهـاي هندسـی و کیفیـتهـاي زیبـا شـناختی اجـازه مـیدهـد افـراد آگاهانـه فضـاي بـاز بیرونـی را بـه عنـوان فضـاي شـهري تلقـی نمایند(کریر،(15 :1383 لذا تیبالدز فضاي شهري را محیطهاي شهرياي میداند که بدون توجه به سن، توانایی، سوابق درآمد قابل دسترس باشند و بتوانند قدرت گزینش را در دسترسی به فعالیتها، ساختمانها و منابع مختلف براي همگام پدید آورند. بنابراین »فضاهاي عمومی شهري محیطهایی هستند که در آن انسانها زندگی کرده، کار و رفت و آمد می-

کنند. در تعاملات اجتماعی با یکدیگر دیدار و مراوده کرده و بر دانش خود میافزایند. پرواضح است کـه انسـانهـا بنـابر خواسته علائق و هدفهايشان از محیط شهري پیرامونشان ادراكهاي متفـاوت داشـته باشـند. و بـه تبـع آن فضـاهاي عمومی یا جمعی مکانهایی هستند که جهت ایجاد و تقویت مناسبات و روابط بیرونی و تعاملات تغییـرات و رویـارویی-

هاي اجتماعی و مکانهایی که گروههاي مختلف با خواستها و علائق متفاوت گردهم میشـوند اسـت« (حبیـب،:1385 .(28 فضاي عمومی شهر بر خلاف فضاهاي محلهاي باید به روي تمامی اعضاي جامعه باز باشد. فضاي عمومی شهر محل تعامل و معاشرت گروههاي مختلف مردم میباشد. محلی است که مردمان متفاوت برخورد و معاشرت مینماینـد، کسـی نباید از این فضا طرد شود مگر آنکه توازن حیات آن را مورد تهدید قرار دهد (بهزادفر،.(42 :1390

با توجه به تعاریف ارائه شده و اهمیت تعاملات اجتماعی، به طور کلی محیطی میتواند زمینه ساز تمـاس و تعـاملات اجتماعی باشد که توانایی پاسخگویی به تمایلات اجتماعی انسان را بـه طورصـحیح و درسـت داشـته و بتوانـد بـا تکیـه برشاخصههاي فرهنگی، هویت ملی و بومی هر منطقه به خلق فضایی سرزنده و شاداب که باعث تداعی و تکـرار خـاطره حضور افراد در مکان براي کاربران فضا را به وجود آورد، ایجاد کند. البته برخی از صاحب نظران مهمترین مسائل دخیل در ایجاد محیطی سرزنده و پویا براي عموم شهروندان را در مـواردي چـون حرکـت، تندرسـتی، مکـان و تجدیـدنظر در فعالیتهاي انتخابی برمیشمارند که در شکل شماره((1 مورد اشاره قرار گرفته است.

شکل((1؛ عوامل موثر در طراحی به منظورسرزندگی شهري براي ایجاد حیات شبانه منبع((Davies, P ,2000,p41

همچنین »از عواملی که درجذب انسانها به یک محیط کاملا دخیل است، ادراك محیطی افراد از فضا است و بـه واقع ادراك نقطهاي است که شناخت و واقعیت به هم میرسـند« (لنـگ،.(97 :1386 کـه ایـن موضـوع اهمیـت وجـود فضاهاي شهري سرزنده را دوچندان مینماید. در مجموع با توجه به مطالعات صورت گرفته، این نتیجه حاصل مـیشـود که براي فراهم نمودن جذب شهروندان به فضا و به دنبال نگه داشتن آنها در فضاهاي عمومی شهري باید ابتدا عناصر و عوامل جذب کننده موجود باشد، همچنین شهروندان براي ماندن در فضا دچار مشکلی نباشـند تـا در کمـال آرامـش و رضایت بتوانند به فعالیتهاي دلخواهشان بپردازند. در این خصوص به دلیل اینکه درصد بسیار زیادي از درك انسـان از محیط از طریق حس بینایی انجام میشود و نور لازمه اصلی این شناخت است، نیاز به نور و نورپردازي در شب به منظور ایجاد ادراك محیطی کاملا حس میشود.

-4 اهمیت نورپردازي و ایجاد سیماي شبانه فضاهاي شهري

به طور کلی سیماي شهرها از دو دیدگاه قابل بررسی است. دیدگاهی که به تحلیل زنـدگی شـبانه و فعالیـتهـاي شهروندان میپردازد و دیدگاه دیگر که به جنبههاي بصري و نورپردازي آن در طول شب توجه مـیکنـد. فعالیـتهـاي شهروندان در طول شب به عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار بر سیماي شهري، متأثر از سیاستگذاريهاي مدیریت فضاي شهري است که براساس زمینههاي تاریخی و مکانی شهر، شرایط بافت جمعیتی و با در نظرگرفتن جنبههاي فرهنگی و باورهاي اعتقادي شهروندان صورت میپذیرد و میتواند منجر به ارتقاي زیبایی، کارایی و هویت فضاهاي عمومی شهري نیز شود. این فرایند باعث غناي تصویر ذهنی شهروندان از فضاهاي شهري شده و موجد خاطره جمعی از شهر میگردد.

عامل دیگر که بر سیماي شبانه شهرها تأثیر میگذارد، سیماي بصري شهر است که در طول شب با آنچه در روز به نظر میآید متفاوت است. نور یکدست روز تمام گوشهها و زوایاي شهر را در نظر مخاطبان نمایان میسازد؛ در حالی که در شب دیگر این امکان وجود ندارد. براین اساس روزانه تصاویر متنوعی از مناظر شهري در ذهن شهروندان متبادر می-

گردد(عموم این تصاویر مربوط به بخشهاي گوناگون فعالیتهاي روزانه شهري است). اما با توجه به اینکـه مهـمتـرین عامل در رؤیت و دریافتهاي بصري همانا روشنایی و به رغم طعم فیزیکی آن نور است، این موضوع در شب آنچنان که در روز اتفاق میافتد قابل وقوع نیست. در واقع مهمترین تفاوت شبانه روز همانا نگرش و دریافت جامع از تمامی عناصر محیطی در روز، و متقابلا مجزا کردن و تشخیص کالبدي عناصر در شب است. کـه در خصـوص اولـی اختیـاري وجـود ندارد، اما در شب میتوان به کمک تکنولوژي و انجام نورپردازي مناسب به خوبی تأکیدات و تشخصات کالبدي را نمایان نمود.

اقدام به روشنایی و نورپردازي مناسب محیط این امکان مهیا میشود که میزان انطباق تصـاویر ذهنـی از سـیماي روزانه شهري با آنچه در شب توسط شهروندان در فضاهاي عمومی شهري رؤیت میشـود بـه عنـوان مـلاك مهمـی در ایجاد »منظرشبانه شهري« مورد توجه قرار گیرد. توجه به روشنایی بخشیدن به وجوه، لبهها و سـطوح چـه بـه صـورت متمرکز، خطی و یا به صورت پهنههاي متنوع به جنبههاي تصویري اهمیت بخشیده و با ایجاد بسـتر مناسـب، سـیماي مطلوب شبانه از محیط را براي شهروندان به همراه دارد. این موضوع به نوبه خود امکان ارتقاء کیفیت فضاهاي عمـومی شهري را نیز مهیا مینماید. مهمترین دلایل بهرهگیري از روشنایی و ایجاد سیماي شبانه در فضاهاي عمومی شـهري را میتوان به شرح ذیل برشمرد؛

- توجه به برقراري ایمنی و افزایش امنیت شبانه در فضاهاي عمومی شهري؛

- تشویق شهروندان به حضور بیشتر و برقراري تعاملات اجتماعی در فضاهاي عمومی شهري؛

- کاهش تراکم و تزاحم فعالیتهاي روزمره در فضاهاي عمومی شهري؛

- افزایش رونق اقتصادي و ایجاد فضاي کسب و کار در فضاهاي عمومی شهري؛

- ایجاد تصویري روشن و مطلوب از فضاهاي عمومی شهري به منظور قرارگیري در مسیر رقابت جهانی؛

- ایجاد تصویر ذهنی مطلوب براي شهروندان در هنگام انتخاب و یا بهرهگیري از فضاهاي عمومی شهري؛

- استفاده از تکنولوژي و دانش روز براي ایجاد فضایی مطلوب و سیمایی جذاب در فضاهاي عمومی شهري؛