بخشی از مقاله
چکیده
امروزه گردشگری تأثیر فراوانی در ابعاد اقتصادی، فرهنگی، و سیاسی کشور میگذارد. موفقیت در این امر، مستلزم توجه به ارائه امکانات در جاذبه های گردشگری است، که از تأثیرگذارترین آنها نورپردازی میباشد. نورپردازی شهری با ایجاد ارزش، سبب افزایش جذابیت در قابلیتهای جذب گردشگری، و ایجاد احساس امنیت در گردشگران و شهروندان میشود، و تأثیر زیادی در توسعه گردشگری دارد. هدف این مقاله آشنایی با ضرورت نورپردازی، به عنوان یکی از اصلیترین عناصر شهری و بررسی تأثیر نورپردازی در امنیت گردشگران شهر جدید بهارستان است. روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی و از نوع پیمایشی - میدانی - است؛ و جمع آوری دادهها از طریق توزیع پرسشنامه میباشد.
جامعه آماری پژوهش حاضر، شامل کلیه ساکنین گروه سنی 20 سال به بالا در شهر بهارستان در سال 1394 که تعداد آنها نامعلوم میباشد. برای تعیین حجم نمونه از فرمولاستفاده شد بر اساس محاسبات انجام شده حجم نمونه بدست آمده 507 نفر بود. روش نمونه گیری تصادفی هدفمند میباشد. به منظور تحلیل استنباطی داده های بدست آمده از نرم افزار spss، از آزمون آماری t تک متغیره استفاده شده است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که بیش از 80 درصد ساکنان و گردشگران شهر بهارستان به تأثیر نقش نورپردازی در ارتقای مؤلفه های، آسایش و امنیت در شب، ارتقای توسعه گردشگری، ارتقای جذابیت فضاهای گردشگری اذعان داشتند و همچنین از نورپردازی شهر بهارستان اعلام رضایت کردند.
واژه های کلیدی : نورپردازی، امنیت، توسعه گردشگری، شهر بهارستان.
مقدمه
نورپردازی، تعریف کننده هویت و سیمای شبانه شهر است و نبود نور و وجود تاریکی شب، عوارضی همچون افزایش حوادث، تصادفات، جرایم و بزهکاری و کاهش امنیت اجتماعی را، سبب میشود. بعد از اینکه انسانها استفاده از منابع نور طبیعی را برای روشنایی ی اد گرفتند، نور به عنوان یک جزء ضروری برای محیط انسان ساخت
مطرح شد.[1] بنابراین نخستین عامل محیطی که برای هر نوع فعالیتی ضروری است، نور و روشنایی میباشد. این عامل بیش از سایر متغیرهای فیزیکی تأثیر دارد، و نور یک ورودی محیطی ضروری برای انسان است.[2]
یکی از کاربردهای مهم نورپردازی، ایجاد امنیت در فضاهای شهری است، که این مورد موجب احساس امنیت در ساکنین و گردشگران میشود. از آنجایی که امروزه از گردشگری، به عنوان صنعت بدون دود، که هم علت، و هم پیامدی در روند جهانی شدن است، یاد میشود، بسیاری از برنامه ریزان و سیاست گذاران توسعه نیز، از این صنعت به عنوان رکن اصلی توسعه پایدار یاد میکنند .[3] .بنابراین نورپردازی شهر ی با ایجاد ارزش و جذابیت افزوده در جاذبه های گردشگری، و ایجاد احساس امنیت در گردشگران و شهروندان، تأثیر زیادی در توسعه گردشگری دارد[ 4 ] نورپردازی شهری، علاوه بر احیای بافت شهری در شب، و ایجاد خاطره ذهنی مناسب در گردشگران، میتواند از طریق تأثیرگذاری در امنیت، و نیز افزایش زمان گردشگری شهری، و در صورت بهره گیری مناسب، به عنوان یک جاذبه گردشگری مورد بهره برداری قرار گیرد.
بنابراین امروزه به خوبی پذیرفته شده است که نورپردازی یکی از فاکتورهای اساسی در ایجاد محیط انسان ساخت میباشد، و بر تجربیات مردم از محیط شهری در شب، اثر گذار است.[5]روشنایی، عامل اساسی در تأمین رفاه و امنیت در شهر و زیبایی منظره آن، در شب و روز است. از این رو ضوابط و معیارهای فوق باید در طراحی صحیح تجهیزات روشنایی شهر در نظر گرفته شونداساساًَ. موضوع روشنایی شهر و فضاهای شهری، باید به صورت جامع طراحی شود، و همه پارامترهای مؤثر و کارکردی روشنایی، شامل امنیت اجتماعی، ایمنی عبور و مرور، و نیز زیبایی و منظر سازی شبانه مورد نظر قرار گیرد.[6]
نورپردازی شهری، در واقع ترکیبی از نورپردازی معابر، بناها، مبلمان شهری و نورپردازیهای موسمی است، که علاوه بر ایجاد شرایط ادامه فعالیتها و کارکردهای شهری در هنگام شب، در ایجاد امنیت و آسایش، و جذابیت محیطهای شهر ی نیز میتواند نقش بسزایی را ایفا کند.[ 7] مسئله پژوهش از آنجا ناشی میشود که امروزه در ایران هرچند به نقش عملکردی نورپردازی، به عنوان یکی از شیوه های مناسب سازی و شکل بخشی به فضاهای شهری در هنگام شب تا حدی توجه شده است، اما طبق شواهد موجود، هنوزقابلیت آن به عنوان عاملی مؤثر در تأمین نظم و امنیت و توسعه گردشگری شهری، در برخی شهرهای ایران، به ویژه در برنامه ریزیها و طرحهای شهرهای جدید ساخته شده یا در حال ساخت، کمتر توجه شده است. [8]
یکی از این شهرهای جدید، بهارستان است، که در 15 کیلومتری شهر اصفهان، و نقش سر ریز جمعیت این کلان شهر را به عهده دارد، و توانسته در این نقش تا حدودی موفق عمل کند، اما طبق مشاهدات و گزارشات کارشناسان، در زمینه برنامه ریزی و تجهیز امکانات در برخی فضاهای شهری، بالاخص فضاهای گردشگری، این شهر هنوز با مشکلاتی روبرو است. از این رو این ضرورت احساس میشود که، در برنامه ریزی برای شهر بهارستان و حل مشکلات جهت بهبود ارتقای حضور هر چه فعالتر و با احساس امنیت بیشتر شهروندان و گردشگران، در خیابانها و معابر، ونیز فضاهای گردشگری این شهر، مسئولین همت بیشتری داشته باشند.
از این رو هدف از تحقیق حاضر، بررسی و تحلیل میزان اثر بخشی نورپرداز ی بر ارتقای امنیت گردشگران شهری و نیز توسعه گردشگری در این شهر جدید است، که میکوشد تا به این پرسشها در نهایت پاسخ دهد که :آیا نورپردازی شهری در افزایش آسایش و امنیت گردشگران و ساکنان شهر بهارستان در هنگام شب مؤثر است؟ آیا نورپردازی شهری بر توسعه گردشگری شهر بهارستان مؤثر است؟ آیا نورپردازی شهری بر جذابیت فضاها ی گردشگری شهر بهارستان تأثیر دارد؟ آیا ساکنین شهر بهارستان از نورپردازی شهری در فضاهای گردشگری این شهر رضایت دارند؟
پیشینه ی پژوهش
بن بوا1در کتاب زیبایی نور - 2007 - ، به بررسی ابعادمختلف تأثیرگذاری نور بر زندگی انسان و محیط زیست پرداخته، وکاربردهای مختلف نور را در صنایع، و هنرهای متفاوت برجسته نموده است.[9] گری استفی2 درکتاب خودبه نام طراحی نورپردازی معماری - 2010 - ، به اصول شیوهها وجنبه های هنری وفنی نورپردازی معماری با نور مصنوعی اشاره کرده،و گردش کاریک پروژه نورپردازی را از ابتدا تا انتهادر بناهاو ساختمانها، مورد توجه همه جانبه قرار داده است.[10]میتجاپریلاوسک3 در پروژه تحقیقاتی خود با نام نورپردازی پارکهای شهری - 2012 - دو پارک شهری درکشور اسلوونی
را بررسی نموده، و راهنماییهایی را برای بهبودکیفیت فضای شبانه پارکها که قابل تعمیم به دیگرفضاهای شهری مشابه نیز هست، را ارائه کرده است.[11]
دیوید هربرت4 و نورمن دیویدسون - 2013 - 5، در مقاله مشترکشان باعنوان، اصلاح محیط ساخته شده - تأثیر بهبود روشنایی خیابانی - ، به نقش نورپردازی خیابانها در کاهش جرم و جنایات پرداخته، و
تأثیر نورپردازی خیابانها را در این زمینه با همبستگی مثبت بسیار قابل توجه، ارزیابی کردهاند.[12] ایگورکینز6 در مقاله ی خود با عنوان، اثرهای نور در خلق و خوی و شناخت - - 2015، به بررسی تأثیر نورپردازی برخلق و خوی انسان پرداخته، واثر نورپردازی داخلی بناها را بر انسان با شدت و رنگهای متفاوت مورد بررسی قرارداده، و آن را یکی از عوامل مؤثربر عملکردانسان درمحیط کار و زندگی دانسته است، ونشان داده که اثر بخشی آن بر زنان و مردان متفاوت میباشد.[13]
در ایران تقوایی و همکاران در مقاله ای تحت عنوان، بررسی نقش نورپردازی در توسعه گردشگری شهری - - 1390، به این نتیجه رسیدند که چنانچه نسبت به نورپردازی، نه به عنوان یک فعالیت تزیینی و جنبی، بلکه به عنوان یک راه کارمؤثردرمعماری مجدد شهرهابه هنگام شب، رویکردی علمی و برنامه ریزی شده اتخاذ گردد، میتواند ضمن بهبود کیفیت زندگی شهری، نقش مهمی در افزایش جذابیت، زمان فعالیت و امنیت شهری برای گردشگران، و به تبع آن توسعه گردشگری شهری را نیز به همراه داشته باشد.[14] علیاصغر ادیبی و دیگران - 1392 - در مقاله خودکه به بررسی اصول نورپردازی در پارکهای شهری پرداختهاند، ضمن توجه به اصول کلی نورپردازی پارکهای شهری، اشاره میکنند که سیمای شبانه به عنوان جزء لاینفکی درطراحی پارکها و باغها، بایدبه طورهمزمان و هماهنگ باسایر بخشها موردتوجه طراحان قرار گیرد.
این مقاله،نورپردازی پارکها را در جهت کمک به خوانایی نقاط عطف، نشانهها، مسیرهای عبوری، ایجاد تسهیلات و امنیت وتشویق شهروندان در استفاده شبانه از پارکها مؤثر قلمداد مینماید.[15] تاکنون در خارج و داخل شورا ایران در زمینه نورپردازی، در رشته های مختلف در زمینه گرایش شهر ی، مانند علوم اجتماعی، معماری و...مطالعاتی انجام شده است و لیکن در حوزه برنامه ریزی شهری نگاه تخصصی به این مقوله محدود بوده است به ویژه در خصوص مطالعه اثربخشی مقوله نورپردازی بر امنیت و توسعه گردشگری شهری به طور همزمان کار چندانی صورت نگرفته و به ویژه توجه به اثرگذاری مقوله نورپردازی در توسعه گردشگری شهری در شهرهای جدید به طور خاص صورت نگرفته است. بنابراین تحقیق حاضر می تواند به عنوان یک پژوهش جدید در عرصه مطالعه تأثیر نورپردازی در جهت ارتقای امنیت گردشگران و کمک به توسعه گردشگری مطرح باشد.
تعاریف، دیدگاهها و مبانی نظری نورپردازی
نورپردازی ترکیبی از علم و هنر است، و نورپردازی موضوعی است درباره این که، مردم چگونه محیط اطرافشان را روشن میکنند، چگونه آن را احساس و چه واکنشی نسبت به آن نشان میدهند[16]
نورپردازی شهری
نورپردازی شهری، در واقع ترکیبی از نورپردازی معابر، بناها، مبلمان شهری، چراغهای راهنمایی و رانندگی، صفحه های نمایش شهری - تلویزیونهای شهری - ، و نورپردازیهای موسمی است، که علاوه بر ایجاد شرایط ادامه فعالیتها و کارکردهای شهری در هنگام شب، در ایجاد امنیت و آسایش، و جذابیت محیطهای شهری نیز میتواند نقش بسزایی را ایفا کند.[17]
گردشگری شهری
عملکرد متقابل گردشگر- میزبان، و تولید فضای گردشگری در رابطه با سفر به مناطق شهری، با انگیزههای متفاوت، و بازدید از جاذبهها، و استفاده از تسهیلات و خدمات مربوط به گردشگری است که، آثار متفاوتی را بر فضا و اقتصاد شهری بر جای مینهد.[18]
دیدگاهها و مبانی نظری
نورپردازی و گردشگری شهری
فرانسواز چوی در کتاب شهرسازی، تخیلات و واقعیات، یکی از عوامل اصلی عدم جذابیت شهر را، عدم روشنی و وضوح زمینه و عوامل شهر میداندکه - خصوصاً در هنگام شب - کمتر جهانگردی را به خود جلب میکنند.[19] در همین خصوص کولین لنچ نظریه پرداز بزرگ مسائل شهری میگوید: شهری که دارای نمادهایی آشکار و با وضوح کامل باشد، بدین تعبیر به نظر خوانا و متشخص میرسد، چنین شهری چشم و گوش را به توجه بیشتر دعوت میکند و افراد را به جانب خود میخواند. راجر ناربونی در کتاب روشنایی چشم انداز هنر، طراحی و فن آوری، امروزه، استفاده صحیح و اصولی از روشنایی در طراحی فضای شهری و نیز برنامه ریزی در جهت بهکارگیری مناسب نورپردازی را به عنوان ابزاری برای توسعه گردشگری شهری میداند.
نورپردازی شهری و ایجاد امنیت و آرامش در محیطهای شهری ناتالی بیل در کتاب نورپردازی و ادراک از ایمنی، معتقد است که، افزایش شدت روشنایی، کاهش شدید جرایم شبانه را به همراه دارد و به این نکته تأکید میکند که سطح روشنایی بالاتر، به ساکنان، احساس امنیت بیشتری القا نموده، موجب کیفیت زندگی بهتر و مناسبتری میشود.[20] اشتاینر در کتاب تهدیدهای امنیتی در گردشگری معتقد است که، بهبود بخشیدن روشنایی فضاهای شهری اثرات مثبتی روی امنیت شهری دارد و علاوه بر این روشنایی در کاهش ترس از جرم و افزایش آرامش در فضای عمومی موثر است.[21]
نورپردازی شهری و ایجاد جذابیت در محیطهای شهری
سازی سیرل در کتاب طراحی حرفه ای روشنایی، معتقد است که، با نورپردازی شهری مطالعه شده و حرفه ای، میتوان بدنهها و نماهای نامناسب شهری را با عدم نورپردازی حذف نمود، و نقاط قوت ساختار کالبدی شهر را با پردازش نوری مناسب، جلوه ای افزون بخشید و از این طریق بر جذابیتهای شهری افزود. نمونه های بارز این نوع رویکرد به نورپردازی شهری را میتوان در شهر بندری هنگکنگ جستجو کرد .کمیسیون گردشگری شهر هنگکنگ برای جذابیت گردشگران شهری که پس از شیوع بیماری سارس با رکود شدیدی مواجه شده بود، یک طرح نورپردازی و ارائه تصاویر لیزری را ارائه نمود که بر اساس آن هجده بنای مطرح شهر هنگکنگ پس از طی مراحل و انجام مطالعاتی به عنوان بناهای مناسب انتخاب و نورپردازی شدند .
جاذبه نورپردازی لیزری بناهای منتخب به حدی مورد توجه قرار گرفت که در اولین سال پس از افتتاح پروژه میزان گردشگران شهری هنگکنگ را %31 افزایش داد. نمادها و بناهای یادمانی شهرها نیز قابلیت بسیاری بر ای نورپردازی دارند و از آن روی که میتوانند تداعی کننده خاطره مشترک برای مردم شهر باشند و همچنین، موجب ماندگاری خاطره برای گردشگران و مسافران شوند، نورپردازی آنها ضمن تشدید این ماندگاری میتواند به خوانایی شهری نیز یاری رساند.[22]
روش تحقیق
این پژوهش بر اساس هدف، کاربردی است و بر اساس ماهیت و روش در ردیف تحقیقات توصیفی- تحلیلی قرار میگیرد و روش فکری تحقیق، استدلال استقرایی میباشد. گردآوری دادهها و اطلاعات از طریق دو روش کتابخانهای و میدانی به دست آمده است. با توجه به این که در این پژوهش، پژوهشگر در صدد تحلیلی بر تأثیر نورپردازی شهری بر امنیت و توسعه گردشگری شهر بهارستان بر اساس نظرات ساکنین شهر بهارستان و با استفاده از پرسشنامه بوده، بنابراین، روش پژوهش توصیفی و از نوع پیمایشی میباشد. جامعه آماری پژوهش حاضر، شامل کلیه ساکنین گروه سنی 20 سال به بالا در شهر بهارستان در سال 1394 که تعداد آنها نامعلوم میباشد. برای تعیین 507 نفر بود.
روش نمونه گیری پژوهش، با توجه به این که ساکنین در مناطق مختلف شهری پراکندگی داشته از روش نمونه گیری تصادفی هدفمند استفاده شد. زمان انجام پژوهش نیمه اول سال 1394 و محدوده مکانی پژوهش شهر بهارستان میباشد. در این پژوهش از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. سؤالات پرسشنامه بر اساس چهار مؤلفه افزایش احساس آسایش و امنیت، توسعه گردشگری، جذابیت فضاهای گردشگری، و رضایت از نورپردازی فضای شهری و گردشگری تنظیم شده است. پرسشنامه مذکور دارای 6 سؤال به صورت بسته پاسخ و با طیف پنج گزینه ای - خیلی زیاد- زیاد - تا حدودی - کم - خیلی کم - بوده که نحوه نمره گذاری آن به ترتیب 1 - 2 - 3 - 4 - 5 میباشد. جهت تعیین روایی محتوایی
