بخشی از مقاله
نقش نور در تداعی عناصر اصلی معماري اسلامی با تاکید بر توسعه پایدار کالبدي و فضایی
چکیده
نور یکی از اساسیترین و ضروري ترین پدیدهها در زندگی انسان میباشد. از گذشتههاي دور بشر درباره پدیدهاي بنام نور همواره از خود کنجکاوي نشان داده است . نور به عنوان عامل لازم براي زندگی انسان، حیوان و نباتات بصورت یک نیروي غیرقابل دیدن در فضا سفر میکند، به سطح کره زمین میرسد و ما را کمک میکند تا محیط زندگی خود را ببینیم. نور وسیله قدرتمندي است که زندگی ما را شکل و جهت داده است؛ در طول تاریخ تحول بشریت، به مدت دو میلیون سال یا بیشتر زندگی ما با طلوع و غروب روزانه خورشید، نشانهگذاري میشده است. نور اصلیترین عامل کیفیت، پویایی و سرزندگی فضاي معماري است هم از نظر مفاهیم کیفی و سمبلیک و هم از نظر کارکرد عملی، از جایگاه ویژهاي در میان عناصر تشکیلدهندة فضا برخوردار است. در طراحی معماري، سعی میشود از اقلیم بخصوص نور طبیعی روز بهترین استفاده ممکن به عمل آید و از نور مصنوعی به عنوان مکمل در ساعات دیگر شبانهروز استفاده شود . در معماري اسلامی رون بر همین اساس شکل گرفته است و بازي با نور از سوي نمادگران عرفانی اسلامی تاکید شده است و نور را نماد وحدت و یگانگی خدا می دانستند بنابراین نور علاوه بر بعد مذهبی داراي بعد کارکردي که عناصر تزیینی و نقوش از آن مایه می گرفتند . در این مقاله به بررسی تاثیرات نور در تداعی عناصر اصلی معماري سنتی و اسلامی پرداخته شده است.
واژکان کلیدي :
نور ، معماري اسلامی ، معماري سنتی ، اقلیم ،رون .
نور طبیعی یا مصنوعی چیزي بیش از امواج مغناطیس است.
اما نور طبیعی یا مصنوعی، چیزي بیش از امواج مغناطیس است . امواج نوري با خود انرژي هیجانی و احساسی منتقل میکنند، زیرا یکی از اجزاي ضروري و اجتنابناپذیر متعادل کننده و آرامشدهنده فیزیک و روان انسانها هستند. بانفوذترین و قدرتمندترین معمار قرن حاضر و یکی از نخستین کسانی که به نور الکتریکی دست یافت، لوکوربوزیه سویسی خانه را با عبارت ظرفی براي نور و آفتاب و ماشینی براي زندگی توصیف میکند . او فهمیده بود که نور میتواند معماري مدرن را به تجربه اي احساسی تبدیل کند. بنابراین نور و تأثیرات آن در طبیعت هم به صورت وابسته به امور فیزیولوژیکی و هم به صورت وابسته به امور روانشناسی دیده شده است. آشنایی با فرم و فضا در معماري دکتر رضا شاطریان نشر تورنگ
.1386
وجود گل و گیاه و سبزه در ایجاد تعادل و رطوبت هواي گرم منطقه و همچنین در محوطه بناها بسیار مفید میباشد. اتخاذ این روش در وضع اقلیمهاي گرم منطقه و همچنین در محوطه بناها بسیار مفید میباشد. اتخاذ این روش در وضع اقلیم هاي گرم مانند زابل بسیار موثر بوده تا جایی که این شهر کویري را داراي آب و هواي مطلوب ساخته است. - 1 تنظیم شرایط محیطی و تأسیسات مکانیکی، مولف مهندس سید مهدي مداحی
شکل ممانعت از تابش بوسیله درخت
ابعاد یک پنجره یا نورگیر، مقدار ورود روشنایی روز به یک اتاق را کنترل میکند . با وجود این، ابعاد یک گشودگی در صفحه یک دیوار یا سـقف بـه عوامل دیگري غیر از نور بستگی دارد؛ عواملی چون مصالح و شیوة ساخت صفحههاي دیوار و سقف، مناظري که باید دیده شوند، عدم وجود اشـراف بر حریم خصوصی دیگران، تهویه، میزان محضوریت مطلوب براي یک فضا و تأثیر گشـودگیهـا در فـرم خـارجی بنـا و بنـابراین جهـت و موقعیـت قرارگیري یک پنجره یا نورگیر میتواند در تعیین کیفیت نور طبیعیاي که یک اتاق دریافت میکند مهمتر از ابعاد گشودگی باشد.
فرانک لوید رایت ساختمان اداري لارکین را حول یک آتریوم بلند طراحی کرد . بازشوهاي داخل آتریوم بدون شیشه است و از یک آتریوم براي کـار اداري استفاده می شود. آستانه پهن و با رنگ روشن پنجره ها با بایگانی زیر آنها به صورت قفسههاي روشـن (اسـتراتژي (96 بـراي بازتـابش نـور در گالریهاي اداري مورد استفاده قرار گرفته است .(Quinan,1987)
سایبانهاي خارجی تا حدودي شیشهها را از تابش مستقیم آفتاب در میانه روز محافظت میکنند؛ و روزنههاي کوتاه، تهویه هواکشی را بـراي حیـاط مستقلی، که به صورت یک بافر حرارتی نیـز عمـل مـیکنـد، ایجـاد مـیکنـد (اسـتراتژي Rossmenn, 1997: Fitzgerald & Lewis, ) (57 (1996,pp 214-218
استفاده از نور در طراحی تحت عنوان معماري خورشیدي
ملاحظات اقتصادي، معماران و سازندگان مسکن را به جستجوي جایگزینی مناسب، براي منابع سوخت فسیلی سوق میدهد. امروزه، به همان اندازه نیز تأکید بر ضرورت تغییرات زیستمحیطی وجود دارد. با ایجاد ساختمانهاي هوشمند در برابر انرژي، مـیتـوان وسـایل تولیـد انـرژي در محـیط زندگی را، در مقایسه با ساختمان هاي قدیمی حدود %50 کاهش داد. این مهم توسط معماري خورشیدي میسر میشود. اطلاعات معماري ارنسـت وپیتر نیوفرت ترجمه حسین مظفري ترشیزي، عضو هیأت علمی دانشکده هنرهاي زیبا تهران
نورپردازي در ساختمان هاي تاریخی و میراث فرهنگی
سازه ها و بناهاي تاریخی نشانگر تلاش عظیم طراحان روشنایی می باشد زیرا آنانند که با نورپردازي خود منحصر به فرد بودن بنا را به همراه احتـرام به گذشته فرهنگی آن بیان می کنند. براي چنین پروژههائی معمولاً استفاده از نورهاي متحرك و رنگهـاي خـالص نـوري مناسـب نبـوده و دیـدگاه نورپردازي محو و ساده ترجیح داده میشود . (تنها استثنا را در این مورد میتوان نصب تجهیزات موقت »نمایش نور و صدا« دانست) میبایست توجه خاصی نیز به منظره تجهیزات نوري در روز مبذول داشت و امکاناتی را فراهم نمود تا حداقل تخریب را بر بافت غیـر قابـل جبـران بنـا ایجـاد کـرد تحولی در استفاده از روشنائی، تألیف کارل کاردنر- رافائل مولونی.
تاریخچه بهرهگیري از نور طبیعی در پایداري معماري ایرانی
اولین تاریخی که به دست آمده مربوط به سدهي سوم هزاره چهارم ق.م میباشد که در آن زمان جهت کسب نور و سایه از ایجاد اختلاف سـطح در دیواره هاي خارجی استفاده میکردند . در شهر سوخته از هزارههاي سوم و دوم ق.م از روي آثار خانههایی که دیوار آنها تا زیر سقف باقی مانـده بـود می توان استنباط کرد که هر اطاق از طریق یک در به خارج ارتباط داشته و فاقد پنجره بودهاند، در دوره عیلام در حـدود 1300 و 1400 ق.م نیـز نمونه اي از پنجره هاي شیشه اي بدست آمده که شامل لولههایی از خمیر شیشه میباشد که در کنار هم و در داخل یک قاب جاي میگرفته و بطـور حتم جهت روشن کردن داخل بنا مورد استفاده بود.
در اصل از خصوصیات سبک پارسی، تعبیه سایبان و آفتابگیر منطقی و ضروري براي ساختمان هاست. در این دوره از اصل اخـتلاف سـطح، جهـت جذب نور به داخل استفاده میشد. براساس تحقیقات پروفسور ولفانگ معلوم شده که انحراف زوایاي بناهاي تخت جمشید براساسی بنیـاد گذاشـته شده که بوسیله ایجاد سایه روشن هاي گوناگون تعیین روز اول سال و فصول مختلف میسر شده و ایـن انحـراف بـه معمـار ایرانـی اجـازه مـیداده مکان هاي مورد نیاز براي زیستن را به صورتی بسازد که در فصول مختلف سال هـر خانـه بـه مقـدار لازم از آفتـاب و روشـنایی اسـتفاده نمایـد. از نورگیري بناهاي اشکانی اطلاع چندانی در دست نیست ولی سرپرسی سایکس در مورد کاخ هاترا میگویدتالارهاي: این مجموعه تماماً داراي سقف چوبی بوده اند. نوك گنبدهاي بناهاي چهارطاقی آن ها بصورت روزنه درآمده زیرا براي افـروختن آتـش بـدان احتیـاج داشـتهانـد. ایـوان کرخـه در خوزستان، طرز نور گرفتن از اطاق را براي اولین بار نشان میدهد. روش استفاده از طاق گهوارهاي که از انواع طاقسازيهاي عصر ساسانی به معمار اجازه می داد که در فاصله میان دو قوس پنجره تعبیه نماید و روشنایی بنا را تأمین کند. طریقه نورگیري از جام خانه نیز همانطور که گفته شد بعد از هخامنشیان تا مدت هاي بسیار بعنوان یک سنت طرح گردیده و مورد استفاده قرار گرفت و در دوره ساسانی که استفاده از گنبد به شکل پذیرفته وسیعی معمول شده و جزء ویژگیهاي این معماري میشود میبینیم که در روي گنبد روزنههایی با حفرههایی تعبیه مـیکردنـد کـه احتمـالاً بـراي پوشش آن ها از شیشه استفاده می کردند، تا زمانیکه ساسانیان از دیوارهاي حمال جهت تحمل بار گنبد استفاده میکردند تنها از روزن وسط گنبـد یا از روزنه هاي تعبیه شده بر روي آن جهت نورگیري استفاده میکردند. اما پس از آن که بار سقف گنبدي را توسـط قـوسهـا روي جرزهـا انتقـال دادند توانستند در قسمتهایی از بدنه گنبدها نورگیري هایی را بصورت هلال تعبیه کنند.www.artair.blogfa.com
عناصر نورگیري در معماري سنتی
این عناصر در معماري سنتی ایران از دو جهت مورد مطالعه قرار میگیرند، گروه اول به عنوان کنترلکنندههاي نور مانند انواع سـایبانهـا و دسـته دوم نورگیرها.
گروه اول نقش تنظیم نور وارد شده به داخل بنا را به عهده دارند و به دو دسته تقسیم میشوند: دسته اول آنهایی که جزو بنا هستند ماننـد رواق و دسته دوم آنهایی که به بنا افزوده شده و گاهی حالت تزئینی دارند مثل پرده. عناصري که به عنوان نورگیرها مطرح میشوند نامهاي مختلفی دارند ولی همه نورگیر هستند و عبارتند از : روزن، شباك، در و پنجره مشبک، جام خانه، هورنو، ارسی، روشـندان، فریـز و خـوون، گلجـام، پالکانـه، فنـزر، پاچنگ و تهرانی. در مقابل عناصري مانند رواق، پرده، تابش بند، سایهبانها، سرداق و ساباط قرار دارد که نقش کنترلکننده نور و تنظـیم آن بـراي ورود به داخل بنا را به عهده دارند.www.terranoorgir.com
