بخشی از مقاله
چکیده
امروزه با توجه به گسترش روز افزون شهر های کوچک و بزرگ و فضاهای شهری نا مطلوب ، سازگاری محلات مسکونی و فضاهای عمومی آنها با نیاز های ساکنین اهمیت ویژه ای پیدا می کند. فضاهای مسکونی امروز از درک روح انسانی و تعلق اجتماعی به دور شده اند، به همین دلیل توجه به حس تعلق به مکان در یک محله بخصوص در محلاتی که از هویت قومی و جمعی برخوردار هستند و تعمیم آن به مرکز محله و مراکز محلاتی که قلب تپنده هر محله می باشند ضرورت دارد. پژوهش حاضر بر اساس اندیشه های اندیشمندان طراحی شهری و معماری، جامعه شناسی و روان شناسی به استخراج مباحث مرتبط با هویت و حس تعلق به مکان می پردازد و با توجه به بستر موجود با رویکرد زمینه گرایی سعی در تبیین مفاهیم در طراحی یک مرکز محله دارد. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و از طریق مشاهده ، مصاحبه ، بررسی اسناد داده ها را گرد آوری و آنها را تحلیل و ارزیابی کرده و راهبردها و برنامه های اقدام برای طراحی مرکز محله در محله چهارصد دستگاه کرج تنظیم نموده ایم.
واژههای کلیدی: مرکز محله،حس تعلق به مکان،زمینه گرایی،هویت قومی،طراحی شهری
-1مقدمه
در شهرسازی و معماری عصر اخیر به وجود مراکز محلات و ارزش های آنها در براورده کردن نیاز های روحی و جسمی افراد اجتماع بی توجهی شده و این یعنی نا دیده گرفتن نیازهای فردی بشری که در دوران معماری مدرن به اوج خود رسید ایجاد فضا های بی کیفیت شهری بدون مرکز عمومی آرام برای آسودن و بر طرف کردن نیاز های فردی موجب بروز مشکلات شده است . وجود بحران هویتی افزایش یافته و در نهایت به برش افراد از جامعه می انجامد.هر شهر ویژگی هایی دارد که آن را از دیگر شهر ها متمایز می کند خرده فرهنگ های موجود در کلان شهر ها گونه ای است که باعث ظهور هویت های گوناگون محلی و منطقه ای شده است.
محله نیز به عنوان جزء کوچکی از شهره ا از این قائده مستثنی نیست.انسان به عنوان موجودی اجتماعی از وقتی که خود و نیاز هایش را شناخته است به دنبال برقراری ارتباط خود با محیط و جهان پیرامون خویش در جهت یافتن و تشخیص هویت فردی و اجتماعی گسترش داده. اجتماعات انسانی یکی از راه های برقراری ارتباط و یافتن هویت در جهت پاسخگویی به این نیاز انسانی است ساخت مکان هایی که از نظر اجتماعی فعال باشد و امکان برقراری ارتباط چهره به چهره انسانی در درون جامعه و در کالبدی سازمان یافته می تواند تاثیری قوی و محکمی بر شکل گیری هویت فردی و اجتماعی افراد داشته باشد.
به عقیده گروتر مکان جا یا قسمتی است که از طریق عواملی که در آن قرار دارد صاحب هویتی خاص شده است . مرکز محله به عنوان شناسه ای هویتی محله شناخته می شود و مکانی برای گردهمایی ساکنین محله و شکل گیری رفتار و قرارگاه های ارتباطی ساکنین با هم که خود مجالی است برای رویارویی ساکنین و افراد با هم که خود می تواند حس تعلق و هویت مکانی را در افراد ساکن محل را تقویت کند.طراحی معمارانه کوششی برای ابداع راه حل ها قبل از اجرای آنهاست، اغلب طراحی، فرآیندی تحلیلی است ، در حالیکه به تجزیه و تحلیل ، ارزیابی و گزینش نیز نیاز دارد. - لنگ،1386،. - 64
سستر، طرح مواد اولیه طراحی را برای تجزیه تحلیل و ارزیابی به معمار می دهد. ماریو بوتا ارتباط بین ساختمان ها با پیرامون خود را این گونه شرح می دهد: »هر اثر معماری دارای محیط ویژه و مربوط به خود است، به بیانی ساده تر پیرامون این محیط ویژه را می توان بستر ساختمان نامید. ارتباط بین معماری و بستر آن ارتباطی نقش گرفته از یک تأثیر پذیری متقابل است. می توان گفت که این بستر و معماری آن در تماس دو جانبه و همیشگی هستند و همواره با هم در ارتباطند« - گروتر،1383،. - 130 این رابطه متقابل را در معماری اسلام می توان به وضوح دید، در حالیکه معماری معاصر اغلب در چالش با بستر خود است.
-2-1روش تحقیق
نوع تحقیق کاربردی با رویکرد حاکم بر آن از لحاظ روش شناسی توصیفی-تحلیل است ، جامعه مورد بررسی شهر کرج محله چهارصد دستگاه می باشد.در تحقیقات توصیفی محقق به دنبال چگونه بودن موضوع است به عبارت دیگر این نوع تحقیق وضع موجود را بررسی می کند و به توصیف منظم و نظام دار وضعیت فعلی آن می پردازد .ویژگی و صفات آن را مطالعه و عندالزوم ارتباط بین متغیر ها را بررسی می نماید . اجرای تحقیق توصیفی می تواند صرفا برای شناخت بیشتر شرایط موجود یا یاری دادن به فرآیند تصمیم گیری باشد.در تحقیق حاضر با استفاده از روش های کتابخانه ای و بررسی متون به شناخت کلی و اقدام به استخراج علل و عوامل مؤثر در موضوع پرداخته می شود و از طریق مطالعات میدانی بستر طرح را مورد بررسی قرار می دهیم.
-2محله و اجتماع محلی
در تعریف واژه هم پیوند با محله مبتنی بر بعد اجتماعی آن ، مفهوم اجتماعی محلی مطرح شده است . در لغت نامه آکسفورد ، اجتماع محلی به معنای مجموعه ای از انسان هاست که در یک مکان ، ناحیه و یا محدوده مشترک زندگی می کنند و ویژگی های مشترکی چون مذهب ،شغل،نژاد، قومیت و نظایر آنها را با یکدیگر پیوند می دهند ."در نوشتار شهرسازی مفهوم اجتماع محلی ،شبکه ای از اجتماعات مردمی با هویت ،علایق و نظریه های مشترک در سطح محلی است که زمینه های شناخت ،ایجاد فرصت وحمایت های دو سویه را برای تعامل متقابل فراهم می آورند. مفهوم اجتماع محلی را می توان از چهارمنظر زیر مورد بررسی و تحلیل قرار داد .
الف - مفهوم اجتماعی: مجموعه ای از افراد که دارای منافع ، سازمان و تحت قانون مشترک اند. این مفهوم قدیمی ترین برداشت از اجتماع محلی در اندیشه های جامعه شناسی است. ب - مفهوم حقوقی اقتصادی: بر عنصر منافع و مالکیت مشترک در تعریف اجتماع محلی تاکید دارد و لزوما بر مبنای مکان یا فضای مشترک نیست. ج - مفهوم جغرافیایی مکانی: بر عنصر مکان در تعریف اجتماع محلی تاکید دارد و آن دسته از افرادی را در بر می گیرد که در یک مکان مشخص جغرافیایی زندگی می کنند. این افراد ممکن است منافع مشترکی داشته باشند ، یا نداشته باشند . اجتماع محلی در این تعریف می تواند شامل واحد همسایگی - محله - شهرک و یا حتی یک شهر یا منطه شهری باشد. د - مفهوم اکولوژیکی: در این مفهوم ، اجتماع محلی به صورت تجمعی از ارگنیسم ها تعریف می شود که با یکدیگر دارای روابط تقابل اند.
محله به عنوان نهادی که واحدهای همسایگی را در خود دارا می باشد با مفهوم اجتماع و اجتماع محلی قرابت زیادی دارد. این دو واژه به دلیل قرابت معنایی زیاد گاهی به جای یکدیگر استفاده میشوند و دارای ابهامات زیادی می باشند. از یک طرف اجتماع در بر گیرنده ارتباط با ترکیبی از عقاید ، شرایط و اولویتها و مناسبات و علایق مشترک است از طرف دیگر شبکههای ارتباطی که افراد یک اجتماع را به یکدیگر پیوند میدهند، ممکن است در مکان به عنوان محل زندگی نیز ریشه داشته باشند.
اجتماعات مذهبی، قومی به واسطه فرهنگ نظام عقاید محدود میشوند و اجتماعات حرفهای و دیگر اجتماعات به واسطه علایق شرایط یا اولویتهای مشترک به هم پیوند می خورند. گر چه اجتماعات محلی متکی بر مکان هستند، ولی آنها به عنوان تقسیمات فرعی از سرزمین به لحاظ جغرافیایی مدنظر نیستند. به بیان دیگر آنها واحدهایی هستند که در آن برخی از مجموعه ارتباطات هم چون پیوندهای ارتباطی - خانوادگی، خویشاوندی، دوستی و همسایگی و... - پیوندهای کارکردی - مانند ارتباطات در تولید، مصرف و جابجایی کالا ها و خدمات - ، پیوندهای فرهنگی - مانند: پیوند در مذهب، سنت یا هویت قومی و... - یا پیوندهای اقتصادی - مانند: ارتباط در پایگاه اقتصادی یا سبک زندگی و... - تمرکز مییایند.
-1-2مفهوم محله در شهر های ایران
محله به مثابه سلول اصلی شهر در ایران سکونتگاه قوم ، نژاد ، مذهب یا فرقه خاص است . جامعه شهری رنگ گرفته از نظام عشیره ای ، در روند شکل گیری خود مجموعه هایی را ایجاد کرد که به محله معروف شدند. از ابتدای بنای شهرهای اسلامی و حتی قبل اسلام ، هر قوم و قبیله ای تحت شرایط خانوادگی ، منافع مشترک و شبکه های خویشاوندی ، محله جداگانه ای در شهر بنا می
