بخشی از مقاله
پیشبینی سرزندگی تحصیلی بر اساس سبکهای فرزندپروری و باور- های مذهبی
چکیده
هدف از پژوهش حاضر پیشبینی سرزندگی تحصیلی بر اساس سبک فرزندپروری و باورهای مذهبی میباشد. طرح این پژوهش از نوع همبستگی و به طور مقطعی است. آزمودنیهای این تحقیق شامل 257 نفر از دانشآموزان دختر مقطع متوسطه شهرستان رابر با میانگین سنی 15-18 سال بود که برای انجام این پژوهش تمام جامعه دانشآموزان دختر مقطع متوسطه ارزیابی شدند. مشارکت کنندگان در این تحقیق ابتدا به پرسشنامه سرزندگی تحصیلی که حسینچاری و دهقانیزاده (1391) در این زمینه بر مبنای مقیاس سرزندگی تحصیلی مارتین و مارش (2006) مورد باز نویسی قرار دادهاند. برای سنجش جهتگیری مذهبی از آزمون جهتگیری مذهبی که توسط آذربایجانی و دادستان (1383) ساخته شده است استفاده گردید، همچنین از پرسشنامه سبک فرزندپروری بامریند جهت ارزیابی شیوه فرزند پروری والدین استفاده شد. نتایج این تحقیق نشان داد سبک فرزندپروری و باورهای مذهبی پیشبین خوبی برای سرزندگی تحصیلی میباشند.
واژگان کلیدی: سرزندگی تحصیلی، باورهای مذهبی، سبک فرزند پروری
مقدمه
سرزندگی و نشاط انسان، به دلیل تاثیر شگرفی که بر تمام ساختارهای شخصیت1 و بروز رفتارهای انسان دارد، پیوسته مورد توجه پژوهشگران حوزه تربیت بوده (مرادی، جعفری و عابدی، .(1384 انسان در مسیر زندگی خود همواره با چالش ها و فرصتهایی روبه رو بوده و در برخورد با این مشکلات از تواناییهای خود بهره برده و راهبردهایی را برای مدیریت موقعیت، انتظارات، سازگاری و کنار آمدن به کار میگیرد. این توانایی ها شامل توانمندیهای زمینه ای، شخصی و تاریخی است (کار2، ترجمه شریفی و نجفی زند، .(1385 اما بخش قابل توجهی از این چالشهای پیش رو مربوط به دوره نوجوانی است که چالشهای تحصیلی از قبیل نمره کم، استرس، تهدید روحیه اعتماد به نفس در نتیجه عملکرد، کاهش انگیزش و تعامل از جمله این موارد است. دوره تحصیل، دوره ای از زندگی است که تغیرات اجتماعی و شناختی به سرعت در آن اتفاق می افتد (اسپییر3، .(2000
عواملی که باعث سازگاری آدمی با نیازها و تهدیدهای زندگی می شوند اساسیترین عوامل مورد بررسی رویکرد مثبت می باشند. بر طبق این رویکرد توجه بیشتر معطوف به سلامت روانی افراد و یافتن پاسخی برای سوال چه می توانست باشد است، به دنبال راهی که بتواند به افراد کمک کند تا شایستگیهای خود را بروز دهند (حسینی قمی،.(1390 این رویکرد به دنبال افزایش شادمانی و سلامت است و بر مطالعه علمی در مورد نقش نیرومندی های شخصی و ارتقای سلامت بهینه تاکید دارد (کار، .(1385 ماحصل این شادمانی و سلامتی روان سازگاری در زمینه های مختلف زندگی از جمله سازگاری در انتقال به محیط یا موقعیت جدید در روابط بین فردی و در موقعیتهای آموزشی که از آن تحت عنوان سازگاری تحصیلی یاد میشود (پتوس1، 2006؛ دهقانی زاده، حسینچاری، .(1391 این سازگاری نیازمند داشتن تواناییها و استعدادهایی است که افراد را دربرابر فشارها و مشکلات حوزه تحصیلی مقاوم میکند که از آن تحت عنوان سرزندگی تحصیلی 2 یاد میشود. سرزندگی تاب آوری فرد را در حوزه روانشناسی مثبتنگر نشان میدهد. سرزندگی تحصیلی به عنوان توانایی دانشآموز برای موفقیت در مواجهه با موانع و چالشهای زندگی تحصیلی تعریف میشود. مارتین و مارش(2008 ) 3 سرزندگی تحصیلی را پاسخی مثبت سازنده و انطباقی به انواع چالشها و موانعی که در عرصه زندگی تحصیلی تجربه میشوند میدانند . چالشها، موانع و فشارها جزء پایدار محیط های آموزشی و مدارس هستند (مارتین و مارش4، 2006، 2008، گنزانز وپادیل5ا، 1997،اوراسترین و براون6، 1999، دهقانی زاده، حسینچاری، .(1391دانش آموزانی که در امر سازگاری تحصیلی با مشکل روبه رو می شوند احتمالاً در سایر ابعاد زندگی دچار مشکل میشوند (روسر؛ اکلس و سامروف7، .(1998 شواهد فراوانی در تصدیق رابطه عوامل مرتبط با خانواده و سازگاری فرزندان و ملاک ها و عوامل آن وجود دارد. به عنوان مثال تز و سولبرگ(2001) 8 فیتزپاتریک و ریچی (1994)9 فولادچنگ و لطیفیان (1381) معتقدند که الگوهای ارتباطی بین اعضای خانواده اهمیت مضاعفی در سازگاری فرزندان دارد .
فیتزپاتریک (2004) منظور از این الگو های ارتباطی را چگونگی ارتباط اعضای خانواده برای رسیدن به عقاید مشترک و نحوه اتخاذ تصمیمات توسط خانواده میداند. آنچه که این الگوهای ارتباطی را شکل می دهد سبک فرزندپروری والدین است که خود شامل روشها و رفتارهای ویژه ای است که هر یک به تنهایی و یا در تعامل با یکدیگر بر رشد کودک تاثیر میگذارند در واقع سبک فرزندپروری ترکیبی از رفتارهای والدین است که در موقعیتهای گستردهای روی میدهند و جو فرزندپروری با دوامی را پدید می آورند (بامریند10،.(111:1991 بامریند (دیاز،( 2007 در مطالعات خود سه ویژگی را بررسی کرد که عبارتند از (1 پذیرش و روابط نزدیک (2 کنترل و (3 استقلال دادن، همچنین بامریند (احدی، حسن؛ جمهری، فرهاد،.(1378 نشان داد که فرزند پروری دو جنبه دارد جنبه اول پر توقع بودن است. برخی از والدین انتظار برآورده ساختن معیارهای عالی در نظر گرفته شده را از سوی فرزندانشان دارند و برخی دیگر، توقع کمی دارند و کمتر سعی میکنند رفتار فرزندانشان را تحت تاًثیر قرار بدهند. جنبه دوم پاسخدهی است. که برخی نسبت به درخواست های فرزندان خود پذیرا و پاسخگو هستند وبرخی هم ترد کننده و بی اعتنا. ترکیب های گوناگون این دو جنبه چهار نوع سبک فرزندپروری است که پژوهش های بامریند به سه مورد از آنها اشاره میکند. سبک مقتدر، مستبد و آسان گیر( برک11، .(2001 فرزندپروری آسانگیرانه:12 در این شیوه والدین از فرزندان انتظار زیادی ندارند و کودک آزادی عمل زیادی در بیان احساسات ورفتارهای خود دارد. این والدین به ندرت برای کنترل فرزندان از تنبیه یا زور استفاده میکنند. فرزند پروری مقتدرانه:13 در این شیوه والدین انعطاف پذیرند و در ضمن این انعطاف پذیری مقررات روشنی تعیین می کنند. همچنین آنان برای مقررات وضع شده دلیل می آورند و نسبت به اعتقادات و نیازهای فرزندان خود حساسند. فرزند پروری مستبدانه:1 در این شیوه در محیط خانواده با محدودیت شدید مواجه می شوند و والدین از آنها اطاعت بی چون و چرا می خواهند. این والدین کمتر علت رفتار خود را توضیح می دهند. از زور استفاده می کنند و گاهی برای وادار کردن فرزندان به اطا عت از تنبیه استفاده می کنند. در چنین خانواده هایی، تخلف از مقررات مجازات سنگینی به دنبال دارد (احدی و جمهری،.(1387 نوع سبک فرزند پروری خود میتواند پیش بینی کننده قوی برای ایجاد هیجان های مثبت، مرتبط با آینده، خوش بینی، اعتماد، ایمان و اعتقاد باشد (حسینی قمی،.(1390 شکل گیری این ایمان و اعتقاد خود میتواند همسو با سبک فرزندپروری والدین موجّد سرزندگی تحصیلی باشد.
این اعتقادات و به طور اخص مذهب به عنوان یک عامل اصلی در زندگی بسیاری از افراد است و میتوان میزان دینداری فرد و تعهد او به آداب و تعالیم دینی و مذهبی را یکی از عوامل موثر بر بهداشت روانی فرد دانست (فیروزی، امینی، اصغری و مقیمی دهکردی،.( 1392 در عصر حاظر یک سلسله پرسشها و تردیدهایی در ذهن قشر جوان ایجاد شده است که ماحصل آن به وجود آوردن اضطراب و تشویش شده است. روانشناسان معتقدند که تنها روزنه ای که امید است آتش این اضطراب را بخواباند داشتن ایمان به خداوند و اعتقاد به منبع حقیقت و یک قدرت مافوق انسانیت است، زیرا تنها نیرویی که میتواند بر مشکلات فایق آید نیروی الاهی است (صدری، جعفری، .(1389 محققین و روانشناسان عصر حاظر معتقدند که آلام روحی، هیجانات و فشارها ی بیرونی موجب بیماری میشوند. در چنین شرایطی داشتن ایمان و اعتقاد به خداوند به عنوان مبدا حقیقت و یک قدرت مافوق تصور می تواند ما را از این چالش نجات بدهد ( مطهری، (98 :1368 به طور کلی باورهای مذهبی از ارکان اصلی فرهنگ هر ملتی است وشیوه زندگی یکی از شاخص های ارزشمند سلامت روان است. به طور کلی باورهای مذهبی با واسطه یا بی واسطه در سلامت روان دخیلند واین باورها و ارزشهای مذهبی از عناصر مهم تشکیل دهنده شخصیت است (رشیدپور، (73 :1371
عشق به خداوند انسان را به فعالیت و کار و کوشش وا می دارد و روحیه خودباوری و امید به آینده را در او دو چندان می کند . کسی که خود را به عنوان عنصری مفید تلقی میکند سلامت روان و سرزندگی او تامین میشود. بررسی ها نشان داده کسانی که با آموزش های دینی پرورش یافته اند بیشتر از افرادی که چنین آموزش هایی نداشته اند در راه اهداف ارزنده اجتماعی گام برداشته اند چرا که برای آنها رضایت پروردگار بالاترین کار است (احمدی، .(84 :1374 آنچه که ذهن انسان را به تفکر و تلاش واداشته، معرفت نفس یا خود شناسی است که به خوبی میتوان دید که تعالیم اسلام و قرآن کریم مناسب ترین راه برای رسیدن به خودشناسی و رشد شخصیت و ارتقای نفس به مدارج کمال انسانی است. می توان به کمک حقایقی که در تعالیم اسلامی و قرآنی در باره حالات روانی انسان آمده شخصیت انسان را رشد بدهیم و انگیزه های موجد اصلی رفتار و عوامل هماهنگ کننده شخصیت را بشناسیم، چرا که مبانی دین مبین اسلام و قرآن سخن پروردگاریست که به طبیعت و اسرار آفرینش آگاهتر است. (صدری، جعفری، .(1389
در یک مداخله بالینی نقش دعا کردن توسط خود و دیگران بر میزان اضطراب و افسردگی و عزت نفس از طریق شاخص 2های ذهنی و عینی ارزیابی شده است. یافته ها نشان داد که در تمام شاخص های ذهنی و در بیشتر شاخص های عینی، دعا کاهش اضطراب و افسردگی و افزایش عزت نفس و سرزندگی را موجب شده است ( اولایر،.(1999 در واقع دین تعبیری روانشناختی است که میتواند روی نتایج زندگی انسان اثر بگذارد (رفیعی هنر و جان بزرگی، .(1389
با توجه به نقش کلیدی سبک های فرزندپروری والدین در شکل دهی ساختار شخصیت فرزندان، همچنین تاثیر آن به عنوان عاملی موثر در شکل گیری هیجان و اضطراب از طرفی تاثیر باورهای مذهبی چه به عنوان مولفه ای موثر در سبک فرزندپروری و چه به عنوان عاملی موثر در رشد سرزندگی تحصیلی ضرورت وجوب چنین پژوهشی احساس شد. لازم به ذکر است که آشنایی با وضعیت جهت گیری مذهبی در نوجوانی و جوانی در سامان دادن به فرایض دینی و فهم وتلاش برای تدبیر روش هایی برای رشد و پرورش شخصیت سالم دینی و بالطبع تاثیر آن در نوع نگرش فرد به تمام حیطه های تحصیلی، شغلی و شکل گیری سرزندگی تحصیلی موثر میباشد بر این اساس پژوهش حاظر به منظور آگاهی از تاثیر مولفه باورهای مذهبی و انواع سبک های فرزندپروری (مستبد، مقتدر، آسانگیر) در پیشبینی باورهای مذهبی انجام شده است. به طور واضحتر این پژوهش برآن بود که نقش متغیرهای پیشبین سبک فرزندپروری و باورهای مذهبی را در پیشبینی عامل سرزندگی تحصیلی بررسی نماید. باتوجه به مطالب بیان شده این تحقیق در پی پاسخگویی به سوالات زیر است
. آیا بر اساس نوع سبک فرزندپروری می توان سرزندگی تحصیلی راپیش بینی کرد؟
. آیا بر اساس میزان ونوع باورهای مذهبی می توان باورهای مذهبی را پیشبینی کرد؟
روش پژوهش
طرح این پژوهش از نوع همبستگی و به طور مقطعی است. آزمودنیهای این تحقیق شامل 257 نفر از دانشآموزان دختر مقطع متوسطه شهرستان رابر با میانگین سنی 15-18 سال بود که برای انجام این پژوهش تمام جامعه دانش-آموزان دختر مقطع متوسطه ارزیابی شدند.
ابزار اندازهگیری
به منظور جمع آوری دادهها، در این پژوهش، از سه ابزار شامل: پرسشنامه سرزندگی تحصیلی، مقیاس تجدید نظر شده باورهای مذهبی آذربایجانی و سبکهای فرزند پروری بامریند استفاده شد که در ادامه به معرفی هر یک از این مقیاسها پرداخته میشود.
پرسشنامه سرزندگی تحصیلی
برای سنجش مقیاس سرزندگی تحصیلی از پرسشنامهای که حسینچاری و دهقانیزاده (1391) در این زمینه بر مبنای مقیاس سرزندگی تحصیلی مارتین و مارش (2006) مورد باز نویسی قرار دادهاند استفاده شده است. این پرسشنامه دارای 10 گویه است که که در مجموع 0/37 واریانس متغیر سرزندگی را تبیین میکند که این گویه ها در جدول زیر به طور خلاصه شرح داده خواهد شد.
بررسی روایی این پرسشنامه توسط حسینچاری و دهقانیزاده (1391) نشان داد که این مقیاس از همسانی درونی برخوردار است. در رابطه با پایایی این ابزار ضریب آلفای کرونباخ برابر 0/77 است.
پرسشنامه باورهای مذهبی آذربایجانی:
برای سنجش جهتگیری مذهبی از آزمون جهتگیری مذهبی که توسط آذربایجانی و دادستان (1383) ساخته شده است استفاده گردید. این آزمون با موضوع ایمان و بر اساس توصیف ویژگیهای افراد مومن و بر اساس آیات و روایات طراحی شده و شامل 10 مقوله متمایز است. که در نهایت بازخورد کلی انسان به دین را نشان میدهد. این ده مقوله عبارتند از .1 رابطه انسان با خدا .2 رابطه انسان و دین .3 رابطه انسان و آخرت .4 اولیا دین .5 اخلاق فردی .6 روابط اجتماعی .7 معیشت .8 خانواده .9 ابعاد جسمی .10 انسان و طبیعت.
فرم اولیه شامل 90 سوال بود که دوباره توسط سازندگان مورد تجدید نظر قرار گرفت و در نهایت فرم 31 سوالی آن تهیه شده است. این آزمون بر اساس مقیاس چهار درجهای کاملا مخالفم، تا حدودی مخالفم تا حدودی موافقم، کاملا موافقم، میباشد که آزمودنی در هر پاسخ یکی از گزینه ها را انتخاب کرده است. روایی محتوایی آزمون توسط استادان حوزه علمیه قم در حدود 0/80 گزارش شد. بعلاوه روایی سنجی توسط آذربایجانی (1382) انجام شده که نتایج حاکی از تمایز گروهها در سطح معنیداری است.
روایی آزمون در پژوهش حاضر به شیوه تحلیل عاملی بررسی و محاسبه شد. نتایج تحلیل عاملی به شیوه چرخش واریماکس وجود دو عامل در گویهها را تایید کرد. در این آزمون 21 سوال مربوط به عامل عقاید و مناسک و 10 سوال مربوط به عامل اخلاق میباشد مقدار ضریب KMO برابر 0/88 و ضریب کروبت بارتلت برابر 5469/70 میباشد.
پرسشنامه سبک فرزند پروری بامریند:
