بخشی از مقاله
بررسی رابطه سبکهای دلبستگی و مهارت های فراشناختی با خودکارآمدی تحصیلی دانش آموزان پایه سوم متوسطه شهر تربت حیدریه سال تحصیلی 90-91
چکیده
پژوهش حاضر که از نوع همبستگی است با هدف بررسی رابطه سبک های دلبستگی و مهارت هـای فراشـناختی بـا خودکارآمدی تحصیلی دانش آموزان پرداخته است. بر این اساس از بین کلیه دانش آموزان پایه سوم متوسطه شـهر تربـت حیدریه در سال تحصیلی 90-91 تعداد 302 نفر از طریق نمونه گیری خوشه ای چند مرحلهای شـامل 145 پسـر و 157 دختر انتخاب شدند. و به کمک ابزارهای پژوهش شامل؛ پرسشنامه مقیاس دلبستگی باز نگری شده کولینز وریـد (1990) RAAS، پرسشنامه فراشناخت حالتی دانش آموزان اونیل و عابدی و پرسشنامه خودکارآمدی تحصیلی جینکز و مورگان و با استفاده از رگرسیون چند متغیره ، ضریب همبستگی پیرسون و آزمون T برای گروه های مسـتقل تجزیـه وتحلیـل یافته ها صورت گرفت. نتایج به دست آمده نشان می دهد که سبک های دلبستگی و مهارت های فراشناختی می تواننـد پیش بینی کننده خودکارآمدی تحصیلی باشند. بین سبک دلبستگی نا ایمـن وخودکارآمـدی تحصـیلی همبسـتگی منفـی معنادار وجود دارد.
کلمات کلیدی : سبک های دلبستگی ،مهارت های فراشناختی وخودکارآمدی تحصیلی دانش آموزان .
مقدمه
موفقیت دانشآموزان در مدرسه، هدف اصلی هر نظام آموزشی است. موفقیت در مدرسه کسب تجربههای مناسـب در کلیه ی ابعاد رشد شناختی، عاطفی، اجتماعی، رفتاری و زیستی1 را شامل است. کسب این تجربه ها در مدرسه می تواند بـر زندگی حال و آینده کودکان و نوجوانان تأثیر سرنوشت سازی داشته باشد. از سویی دیگر چـون ابعـاد جسـمی، شـناختی، روانی و اجتماعی رشد با یکدیگر ارتباط متقابل دارد. در واقع رویدادی که در یکی از زمینه های رشـد اتفـاق مـی افتـد تـا اندازه ی زیادی به رویدادهایی وابسته است که در زمینه های دیگر رخ می دهد(ظهره وند، .(1388 در سال های اخیر بـویژه پس ارائه نظریه تأثیرگذار یادگیری اجتماعی بندورا (1997) به تـأثیر عوامـل اجتمـاعی - فرهنگـی برفرآینـد آمـوزش و پرورش توجه زیادی شده است. پاجارس والیانت(1997)2 نکته مهم نظریه شـناختی - اجتمـاعی بنـدورا را خودکارآمـدی می داند و بر این باورند که باورهای خودکارآمدی پایه فرآیندهای مهمی چون انگیزش ،بهزیستی روانی و علایـق فـردی است. پنتریچ و شـانک(2002)3؛ بـه نقـل از حسـین چـاری (1387) خودکارآمـدی را یـک متغیـر اساسـی در یـادگیری، عملکردهای اجتماعی - شناختی، مهارت های حرکتی، انتخاب راهبردها و رفتارها به شمار آوردهانـد. زیمـرمن(1990)4بـه وجود ارتباطعلّی میان خودکارآمدی وانگیزش اشاره نمود. به بـاور پاجـارس والیانـت((1997 خودکارآمـدی ویافتـه هـای پژوهش های مربوط به آن در زمینه های گسترده ای چـون پزشـکی، بررسـی هـای اجتمـاعی، روانشناسـی، روانپزشـکی و آموزش و پرورش کاربرد دارد و به کمک این متغیر در نوجوانی می توان رضایت از زندگی در آینده را پـیش بینـی کـرد و سطوح بالای آن باتوان بیشتر مقابله با رفتارهای پر خطر برای سلامت همراه است.
کاردمایس وکالانتری(2004)5 خودکارآمدی را یکی از مهمترین عوامل تنظیم رفتار می دانند و بیان می کنند که افـراد با خودکارآمدی بالا، تکالیف سخت را به عنوان چالش هایی که می توانند بر آنها مسـلط شـوند، در نظـر مـیگیرنـد، آنهـا تکالیف چالش برانگیز را انتخاب می کنند، سریع تر حس خود کارآمدی شان بهبود می یابد و در صورت وجـود مشـکلات، تلاش شان حفظ می شود. در مقابل افراد با خودکارآمدی پایین، تفکرات بدبینانه راجع به توانایی های خود دارنـد، بنـابراین این افراد از هر موقعیتی که طبق نظر آنها توانایی هایشان فراتر باشد، اجتناب می کنند( به نقل از فولادونـد و همکـاران ، .(1388 اما با توجه به آنچه گفته شد چه متغیرهایی با خودکارآمدی رابطه دارند؟ شناسـایی ایـن متغیرهـا بـه درک بهتـر خودکارآمدی کمک می کند، نظر به ماهیت خودکارآمدی، پژوهشهایی که تابـه امـروز در مـورد خودکارآمـدی تحصـیلی انجام شده است روی متغیرهای رابطهای مثل رشته تحصیلی، سبکهای یادگیری و... متمرکـز بـوده اسـت و متغیرهـای شناختی - انگیزشی به عنوان همبسته های خودکارآمدی کمتر مورد توجه قرارگرفته است. یکـی از ایـن متغیرهـا کـه در شکل گیری باور های خودکارآمدی تواندمی از درجه اهمّیّت بالایی برخوردار باشد، سبک دلبستگی است. چرا که بـه گفتـه کرین((1381 سبک های دلبستگی روی بسیاری از متغیرهای روانی - انگیزشی و رفتارهای بزرگسالی تـأثیر گـذار اسـت (ترجمه فدایی،.(1379
بارتولیمو وهوروتیز(1992)6در تحقیقی که در آن تأثیر سبک دلبستگی بر باورهای افراد را بررسـی کـرده انـد بـه ایـن نتیجه رسیدهاند که بین سبک دلبستگی و میزان خودکارآمدی تفاوت معنادار وجود دارد.
هاستینگرولوکن(2002)7 در تحقیقات خود که بر روی 793 نفر از دانشجویان انجام دادنـد، مشـخص شـد کـه افـراد دلبسته ایمن نسبت به افراد دلبسته نا ایمن دارای عزت نفس بالاتر و رفتارهای سلامت زای بهتری هستند.
در کنار سبک های دلبستگی افراد، متغیر دیگری که می تواند بر میزان خودکارآمدی تأثیرگذار باشد، میـزان آگـاهی از راهبردهای فراشناختی است.
ونگ1 و همکارانش((1990 در یک فرا تحلیل جامع بر روی172منبع در زمینه یادگیری و عملکـرد، از جملـه کتـاب و گزارش های پژوهشی، یک چهارچوب مفهومی شامل 228 متغیر مؤثر بر یادگیری ، مدرسه را در30 مقیاس و درون شش گروه سازماندهی وگزارش دادند که متغیر فراشناخت از گروه متغیرهای دانش آموزی بـا بـالاترین میـانگین در بـین کـل متغیرها به عنوان یک عامل بسیار مهم شناخته شده که در متون علمی معاصر تأکید فراوانی بر آن شده است.
داونینگ2 و همکاران((2008 معتقدند که فراشناخت شامل شناخت پیرامون، چگونگی تحلیل تفکر، اینکه چگونه نتایج از تحلیل استنتاج گردد و اینکه چگونه آنچه آموخته شده است به عمل درآید، نیز می باشـد. بـه منظـور حـل مسـائل بـه صورت مؤثر، دانش آموزان نیاز دارند درک کنند که کارکرد ذهنشان چگونه است. به تعبیر دیگر، آنها نیاز دارند درک کننـد که چگونه تکالیف شناختی مهم همچون به خاطر سپاری، یادگیری و حل مسأله انجام میشود.
خرازی اژه ای، قاضی طباطبایی و کارشکی((1377 از طریق یک الگوی علی روابط میان اهداف پیشرفت، راهبردهای فراشناختی و خودکارآمدی را آزمودند که راهبردهای فراشناختی اثر علـی مسـتقیم، مثبـت و معنـاداری بـر خودکارآمـدی دانشآموزان داشت.
همچنین متولی((1376، آوانیسـان((1377، ابراهیمـی((1377، اسـتوار((1381، شـقاقی((1382 نجـف آبـادی((1383 و یوسفی((1385 نشان دادند که آموزش راهبردهای شناختی و فراشناختی به دانشآمـوزان موجـب بهبـود عملکـرد آنهـا و تکالیف درسی میشود (سیف،.(1386
علی رغم پژوهش های فراوان ذکر شده درباره متغیرهای پژوهش، اما کمتر پژوهشی تأثیر همزمان این متغیرها را بـر خودکارآمدی تحصیلی مورد بررسی قرار دادند. از طرفی اکثر پژوهش های که انجام شده، متمرکز بـر عوامـل شـناختی و توانشی مانند هوش و... بوده اند و کمتر به متغیرهایی که بیشترجنبه محیطی و تأثیرپذیری از محیط دارند توجه شده است لذا به نظر می رسد که شایسته و به جاست که توجه بیشتری به عوامل ورای این متغیرها مانند مهارت های فراشناختی و سبک های دلبستگی کـه از فاکتورهـای کلیـدی و تأثیرگـذار در همـه ی ابعـاد زنـدگی بـه خصـوص زنـدگی تحصـیلی دانش آموزان می باشد، بشود. پس پژوهش حاضر به دنبال این سئوال اساسی است که آیا سبک های دلبسـتگی و مهـارت های فراشناختی میتوانند پیش بینی کننده خودکارآمدی تحصیلی باشند؟
فرضیه های تحقیق
- سبکهای دلبستگی و مهارتهای فراشناختی پیشبینی کننده خودکارآمدی تحصیلی دانشآموزان میباشد.
- بین سبک های دلبستگی با خودکارآمدی تحصیلی دانشآموزان رابطه وجود دارد.
- بین مهارتهای فراشناختی با خودکارآمدی تحصیلی دانشآموزان رابطه وجود دارد.
-بین سبکهای دلبستگی و مهارتهای فراشناختی رابطه وجود دارد.
- بین خودکار آمدی تحصیلی دانشآموزان دختر و پسر تفاوت معنادار وجود دارد.
- بین سبکهای دلبستگی دانشآموزان دختر و پسر تفاوت معنادار وجود دارد.
روش تحقیق
روش تحقیق در پژوهش حاضر از نوع همبستگی می باشد بدین منظور محقق میزان همبسـتگی بـین سـبک هـای دلبستگی و مهارت های فراشناختی را برخودکارآمدی تحصیلی مورد ارزیابی قرار داده است. جنبه های دیگر این تحقیـق کاربردی است. هدف از کاربردی بودن آن، این است که مسؤلان آموزش و پرورش و برنامه ریزی کنندگان به خصـوص معلمان میتوانند از نتایج آن استفاده کنند.
جامعه آماری
جامعه ی آماری در این تحقیق عبارتند از کلیه ی دانش آموزان پایه ی سوم متوسطه شهر تربـتحیدریـه کـه در سـال تحصیلی 90-91 مشغول به تحصیل بوده اند. که طبق آمار اداره ی آموزش و پرورش شهرستان کل دانـش آمـوزان1200 نفر میباشند.
ابزار گردآوری داده ها و اطلاعات
- پرسشنامه بازنگری شده مقیاس دلبستگی بزرگسال کولینز ورید((RASS) (1990 این مقیاس شامل خود- ارزیابی از مهارت های ایجاد و ارتباط و خود- توصیفی شـیوه شـکل دهـی دلبسـتگی هـای
نزدیک است و مشتمل بر 18 ماده است. ضریب پایایی بازآزمایی این آزمون برای هر یک از سه زیـر مقیـاس نزدیکـی ، وابستگی و اضطراب به ترتیب %68 ، %71 و % 52 گزارش شده است .
- پرسشنامه فراشناخت حالتی دانشآموزان
پرسشنامه ی فراشناخت حالتی دانش آموزان در سال 1996 توسط اونیل1 و عابدی و با هدف طراحی ابزاری به منظور به دست آوردن اطلاعاتی در مورد مهـارت هـای لازم بـرای حـل یـک تکلیـف پیچیـده ( توانـایی تفکـر سیسـتماتیک دانش آموزان در مورد یک تمرین ) ساخته شد. به منظور هنجاریابی این آزمون پرسشنامه فراشناخت حالتی بـر روی 219 دانشجو و 230 دانش آموز مقطع متوسطه اجرا شد. نتایج مربوطه که در جدول زیر درج شده است، بیانگر پایـایی مطلـوب این آزمون است.
جدول : 1-1 هنجاریابی آزمون فراشناخت
برای اندازه گیری خودکارآمدی تحصیلی از پرسشنامه خودکارآمـدی مورگـان - جینکـز ( 1999) اسـتفاده شـد. ایـن پرسشنامه دارای 30 پرسش وسه خرده مقیاس است : استعداد،کوشش وبافت. گویه های این پرسشنامه بامقیـاس لیکـرت
طراحی شده است. سازنده ابزار ضریب پایایی پرسشنامه را./82 وضریب پایـایی هریـک ازخـرده مقیـاس هـای اسـتعداد، کوشش وبافت را به ترتیب./78،./66،./70 گزارش کرده است.
تجزیه و تحلیل آماری
در این قسمت به بررسی متغیرهای دموگرافیک (جمعیت شناختی) پژوهش شامل بررسی وضعیت سنی آزمودنیها، توزیع جنسیت و بررسی معدل آنان پرداخته میشود.
جدول .1-2 بررسی وضعیت سنی آزمودنیها
یافته های جدول 1-2 نشان می دهد که میانگین سنی آزمودنی ها 17/1 می باشـد، همچنـین کجـی مثبـت 0/671 بیانگر آن است که اکثریت آزمودنی ها سنشان از میانگین فوق کمتر می باشد و همین طـور کشـیدگی1/81 نیـز مبـین آن است که سن اکثر آزمودنیها در حول و حوش میانگین فوق متمرکز شده است.
جدول .1-3 توزیع فراوانی بر حسب جنسیت
جنسیت فراوانی درصد درصد معتبر درصد تجمعی
تجزیه و تحلیل داده ها در جدول 1-3نشان میدهد که از تعداد کل 302 نفـر ( 100 درصـد) بـه ترتیـب 157 نفـر 52) درصد) دختر و 145 نفر ( 48درصد) پسر بوده اند که تقریباً برابر میباشد.
- آمار استنباطی ( بررسی فرضیه ها و سؤالهای پژوهش)
فرضیه اول: سبک های دلبستگی (ایمن، نا ایمن و دوسو گرا) و مهارتهای فراشناختی (آگاهی، راهبرد شناختی، برنامه ریزی، و بررسی خود) پیش بینی کننده خودکارآمدی تحصیلی میباشند.
با توجه به اینکه قصد پیش بینی یک متغیر با مقیاس فاصله ای مانند خود کارآمدی تحصیلی ( فاصلهای از آن جهت که صفر مطلق برای خودکارآمدی تحصیلی معنادار نیست، یعنی کسی که در پرسشنامه فوق نمره صفر بگیرد به معنای آن نمیباشد که وی فاقد هر گونه خودکارآمدی تحصیلی میباشد) را بر اساس چندین متغیر با مقیاس فاصله ای (سبکهای
دلبستگی و مهارت های فراشناختی ) داریم بنابراین بهترین مدل آماری برای تجزیه و تحلیل سؤال فرضیهی مدل رگرسیون خطی چند متغیری1 خواهد بود.
فرض صفر:2متغیرهای مهارتهای فراشناختی و سبک های دلبستگی پیش بینی کننده خودکارآمدی تحصیلی نمیباشند.
فرض خلاف:3 متغیرهای مهارتهای فراشناختی و سبکهای دلبستگی پیش بینی کننده خودکارآمدی تحصیلی میباشند.
جدول .1-4 تحلیل واریانس یکراهه در باره معنی داری کلی مدلANOVA
داده های جدول 1-4 نشان میدهد که به طور کلی مدل رگرسیون همزمان با ورود متغیرهای پیش بین (سبکهای دلبستگی و مهارتهای فراشناختی) به معادله با استفاده از روش ENTER توانسته است متغیر ملاک را پیش بینی کند زیرا سطح معنی داری مربوطه از مقدار 0/05 کوچکتر میباشد. ( <0/05)
خلاصه تحلیل:
بر اساس نتایج بدست آمده به طور کلی همه مهارتهای فراشناختی توانسته اند خودکارآمدی تحصیلی را پیش بینی کنند، اما از بین سبک های دلبستگی فقط سبک دلبستگی نا ایمن پیش بینی کننده خودکارآمدی نمیباشد.
فرضیه دوم: بین سبک های دلبستگی وخودکارآمدی تحصیلی رابطه وجود دارد.
جدول .1-5 ضرائب همبستگی پیرسون بین سبک های دلبستگی و خودکآرامدی تحصیلی
آمار و ارقام مندرج در جدول 1-5 نشان میدهد که بین خودکارآمدی تحصیلی و سبک نا ایمن با 99 درصد اطمینان((3<0/01رابطه معکوس(منفی) و معنی دار وجود دارد، بعبارت دیگر همزمان با افزایش مقدار برخورداری از سبک نا ایمن میزان خودکارآمدی تحصیلی کاهش مییابد و برعکس و همین طور بین خودکارآمدی تحصیلی و سبک دلبستگی ایمن نیز با 95 درصد اطمینان ( 3<0/05) رابطه مستقیم(مثبت) و معنادار وجود دارد، بعبارت دیگر هر اندازه سبک دلبستگی دانشآموزان ایمن تر باشد (بهره مندی بیشتر از سبک دلبستگی ایمن) خود کارآمدی تحصیلی آنان نیز افزایش مییابد و این به معنای رد فرض صفر که معتقد به عدم وجود ارتباط بین دو متغیر و تأیید فرض پژوهش که معتقد به وجود ارتباط بین دو متغیر میباشد است اما در ارتباط با سبک دو سوگرا و خودکارآمدی تحصیلی ارتباط ( همبستگی) معنی دار قابل ملاحظهای، مشاهده نمیگردد زیرا سطح معنیداری مربوطه از 0/05 بیشتر میباشد ( >0/05) و این به معنای تأیید فرض صفر و رد فرض خلاف یا پژوهش میباشد.
خلاصه تحلیل:
- بین سبک دلبستگی نا ایمن و خودکارآمدی تحصیلی، همبستگی منفی معنادار وجود دارد. بنابراین فرض صفر رد و فرض خلاف (پژوهش) تأیید میشود. ( ( 3 < 0/01
- بین سبک دلبستگی ایمن و خودکارآمدی تحصیلی همبستگی مثبت معنادار وجود دارد. بنابراین فرض صفر رد و فرض خلاف (پژوهش) تأیید میشود. ( ( 3 < 0/05
- بین سبک دلبستگی دوسوگرا و خودکارآمدی تحصیلی همبستگی معنادار وجود ندارد. بنابراین فرض صفر تأیید و فرض خلاف (پژوهش) رد میشود. ( ( 3 > 0/05
فرضیه سوم: بین مهارتهای فراشناختی وخودکارآمدی تحصیلی رابطه وجود دارد.
جدول .1-6 ضرائب همبستگی پیرسون بین مهارتهای فراشناختی و خودکارآمدی تحصیلی
نتایج همبستگی پیرسون نشان میدهد که بین همه مهارتهای چهارگانه فراشناختی و خودکارآمدی تحصیلی رابطه مستقیم ( مثبت) و معنی دار وجود دارد زیرا سطوح معنی همه متغیرها از 0/05 کوچکتر میباشد و این میزان رابطه با 99
درصد اطمینان ( ( =0/01 معنی دار میباشد بعبارت بهتر میتوان گفت هر اندازه میزان برخورداری دانشآموزان از مهارتهای فراشناختی فوق بیشتر باشد به همان میزان خودکارآمدی تحصیلی آنان نیز افزایش مییابد و این به معنای رد فرض صفر که معتقد به عدم وجود ارتباط بین متغیرها و تأیید فرض خلاف یا پژوهش که معتقد به وجود همبستگی بین متغیرها است، میباشد.
خلاصه تحلیل:
بین همه مهارتهای فراشناختی با خودکارآمدی تحصیلی همبستگی مثبت و معنادار وجود دارد، بنابراین فرض صفر رد و فرض خلاف تأیید میشود. ( ( 3 < 0/01
فرضیه چهارم: بین مهارتهای فراشناختی و سبکهای دلبستگی رابطه وجود دارد.
جدول .1-7 ضرائب همبستگی بین متغیرها
تحلیل داده ها نشان میدهد:
بین سبک دوسوگرا با مهارتهای فراشناختی :
- بین سبک دلبستگی دو سو گرا با مهارت فراشناختی آگاهی، راهبردشناختی، بررسی خود با 99 درصد اطمینان با و برنامه ریزی با 95 درصد اطمینان رابطه منفی ( معکوس) و معنادار وجود دارد. ( (p<0/01 و (p<0/05) بنابر این فرض صفر رد و فرض پژوهشگر تأیید میشود.
بین سبک ایمن با مهارتهای فراشناختی :
- بین سبک دلبستگی ایمن با آگاهی و بررسی خود با 95 درصد اطمینان راهبردشناختی و برنامهریزی با 99 درصد اطمینان رابطه مثبت (مستقیم) و معنادار وجود دارد. ( (p< 0/05 و ( (p< 0/01 بنابر این فرض صفر رد و فرض پژوهشگر تأیید میشود.
بین سبک نا ایمن با مهارتهای فراشناختی :
- بین سبک دلبستگی نا ایمن با آگاهی و بررسی خود با 99 درصد اطمینان و با راهبردشناختی و برنامه ریزی با 95 درصد اطمینان رابطه منفی ( معکوس) و معنادار وجود دارد. ( (p< 0/01 و ( (p< 0/05 بنابر این فرض صفر رد و فرض پژوهشگر تأیید میشود.
