مقاله چالشهای الزام جایگزینی سیستم حسابداری تعهدی در دستگاههای دولتی و وزارتخانه ها

بخشی از مقاله

چکیده
مبنای حسابداری نقدی و نقدی تعدیل شده که تا چندی پیش در کلیه بخش هاس عمومی مورد استفاده قرار می گرفت امکان محاسبه بهای تمام شده به نحو مطلوب و قابل اتکا در چارچوب آن متصور نبود، بنابراین بازنگری در نظام حسابداری دولتی و استقرار مبنای تعهدی برای تحقق هدف اصلی بخش عمومی، یعنی پاسخگویی دولت به ملت در قبال منابعی که از محل بودجه عمومی در اختیار دارد ضروری می باشد. - حسنی، - 1394 تحول در سیستم حسابداری و گزارشگری مالی مؤسسات بخش عمومی مستلزم حصول اطمینان از فراهم بودن شرایط لازم برای به کارگیری دو عامل کلیدی شامل مبنای تعهدی تعدیل شده و معیار اندازه گیری جریان منابع اقتصادی در این سیستم است ”باباجانی،. - 1382لیکن بکارگیری این تغییر عظیم کار ساده ای نیست و قطعاً چالشهایی را به همراه دارد .

در این مقاله مروری، با بهره گیری سه موضوع تغییر مبنای نقدی، جایگزینی حسابداری تعهدی، الزامات و چالشها و با استفاده از اسناد و مدارک کتابخانه ای از منابع متعدد و معتبر بهره گرفته شده تا با تطبیق آنها به تبیین موضوع مورد نظر پرداخته شود تاچالشها و موانعی که در جایگزینی دو مبنای حسابداری با ان روبرو هستیم را مورد  شناسایی قرار دهیم.نتیجتاً بدلیل گستردگی عظیم در این تغییر با موانع اجرایی از جمله عوامل گیج کننده، مقاومت نیروی انسانی،نبود آموزش های مستمر وزیرساختهای نرم افزاری، نبود شفافیت در قوانین و مقررات و در نهایت عدم رعایت اصل تطابق درآمدها و هزینه ها مواجه خواهیم شد.لذا اصرار به استقرارمبنای حسابداری تعهدی در بخش عمومی در کوتاه مدت بیهوده و ناممکن است.

کلمات کلیدی: حسابداری نقدی،مبنای تعهدی،بخش دولتی،موانع

1.مقدمه

هرکدام از سازمانهای اجرایی کشور عهده دار انجام برخی از وظایف دولت هستند و لذا برای ایفای وظایف محوله ،بودجه هایی در قالب اعتبار مصوب از محل بودجه کل کشور در اختیار آنها گذاشته میشود تا پس از تخصیص اعتبار و دریافت وجه از خزانه بر اساس مقررات موضوعه و جهت تحقق اهداف معین دستگاه ، آن را به مصرف برسانند . - یوسف زنگانه - 1393 امروزه جایگاه و نقش علم و فناوری در توسعه و پیشرفت جوامع بشری از یکسو و کارکرد برجسته و اساسی دانشگاهها و موسسات ریزان اقتصادی آموزش عالی در گسترش مرزهای علم و دانش و تسریع رشد و توسعه پایدار همواره مورد توجه سیاستمداران و برنامه و اجتماعی میباشد. - نفیسه معروفی فرد آرانی - 1393درنظام مدیریت علمی و دانش بنیان ، هدایت، برنامه ریزی و کنترل عملیات و فرآیندهای مربوطه مستلزم در اختیار داشتن اطلاعات به موقع و قابل اتکای عملکردهای مالی و عملیاتی است که در نهایت تصمیم گیری و برنامه ریزی صحیح اجتماعی برونداد آن است.

بر همین اساس و با توجه به اهمیت موضوع کلیه وزارتخانه ها و دستگاههای دولتی در جلسه علنی مورخ 93/9/19 مجلس شوراس اسلامی کشورمان مکلف به تهیه صورتهای مالی بر اساس استاندارهای بخش عمومی نمود و بر اساس تبصره موجود در ماده 35 زمانبندی اجرای کامل حسابداری تعهدی حداکثر ظرف مدت 3سال است. و این در شرایطی است که گزارشگری سیستم حسابداری اغلب مراکز برمبنای نقدی و نقدی تعدیل شده می باشد، در حالیکه به اثبات رسیده شده که این سیستم از کفایت و کارایی و نهایتاً اثربخشی لازم برخوردار نمی باشد، و با توجه به مصوبه مجلس شورای اسلامی مورخ 93/9/19 لازم و ضروری است که ساختار گزارش دهی مالی و حسابداری به حسابداری تعهدی تغییر روش دهد.

که البته در رابطه با تاثیر بکارگیری این روش و اثربخشی آن بسیار تحقیق شده و به نتایج مثبت زیادی دست یافته اند.تحول در سیستم حسابداری و گزارشگری مالی مؤسسات بخش عمومی مستلزم حصول اطمینان از فراهم بودن شرایط لازم برای به کارگیری دو عامل کلیدی شامل مبنای تعهدی تعدیل شده و معیار اندازه گیری جریان منابع اقتصادی در این سیستم است”باباجانی. - 1382 به همین دلیل در این پژوهش ، بررسی موانع پیش روی تغییر مبنای حسابداری نقدی به حسابداری تعهدی کامل در دانشگاهها به عنوان یکی از مراکز آموزش عالی و مؤسسات بخش عمومی در دستور کار قرار گرفته است.

2.ارسال مقالات کامل

بخشی از تحولات در کشورهایی نظیر زلاندنو- انگلستان، استرالیا و ایالات متحده مربوط به تغییر در حوزه حسابداری و گزارشگری مالی بخش عمومی است. یعنی در حقیقت بکارگیری مبنای نقدی برای حسابداری فعالیتهایی از نوع حاکمیتی و غیر بازرگانی در بخش عمومی با استفاده از مبنای تعهدی یا تعهدی تعدیل شده برای انجام اینکار انتقال یافته است. - باباجانی - 1385در کشور ما، برخی سازمانهای دولتی به سمت استفاده از مبنای تعهدی کامل در حسابداری حرکت کردهاند. از این رو، به نظر میرسد که در ایران نیز، همانند دیگر کشورهایی که این مسیر را برگزیدهاند، بررسی تحلیلی مزایا و معایب این رویکرد ضروری باشد چرا که مبنای مورد استفاده درحسابداری دولتی می تواند بر اطلاعات مالی و تصمیم گیریهای مبتنی بر این اطلاعات تاثیر گذارد و در صورت گزینش آن به عنوان مبنای پیشبینی و بودجه بندی، موجب تغییرات عمدهای در تخصیص منابع شود. - رفیعی افسانه - 78

از اینرو، در ابتدا به بررسی الگوی حسابداری تعهدی کامل استفاده شده در اروپا می پردازیم و سپس به مزیا معایب و چالشهای پیش رو و نتیجه گیری از مباحث ارائه شده میپردازیم.انتخاب هر یک از رو شهای شناسایی و ثبت درآمدها و هزینه ها، نوعی مبنای حسابداری محسوب می شود که حسب مورد در حسابداری سازما نها مورد استفاده قرار میگیرد.انواع مبانی حسابداری عبارتند از :مبنای تعهدی - کامل - ، مبنای نیمه تعهدی، مبنای تعهدی تعدیل شده، مبنای نقدی تعدیل شده و مبنای نقدی - کامل - که به خاطر تناسب با موضوعصرفاً سه مورد اول توضیح داده میشوند. - نشریه داخلی معاونت طرح وبرنامه - 1390در مبنای تعهدی کامل، درآمدها زمانی شناسایی و در دفاتر حسابداری منعکس می گردند که تحصیل شده یا تحقق یابند.در این مبنا، زمان تحصیل یا تحقق درآمد، هنگامی است که درآمد به صورت قطعی مشخص میشود .

بنابراین زمان وصول وجه در این روش مورد توجه قرارنمیگیرد بلکه زمان تحصیل یا تحقق درآمد درشناسایی و ثبت درآمد اهمیت دارد .همچنین در این مبنا، زمان شناسایی و ثبت هزینه ها، زمان ایجاد و یا تحقق هزینه ها ست و زمانی که خدمتی انجام می شود یا کالایی تحویل میگردد، معادل بهای تمام شده خدمت انجام یافته یا کالای تحویل شده ، بدهی قابل پرداخت ایجاد می شود - باباجانی جعفر. - 85در مبنای نیمه تعهدی که ترکیبی از دو مبنای نقدی و تعهدی است، برای ثبت درآمدها از مبنای نقدی و برای ثبت هزینه ها از مبنای تعهدی استفاده می شود. به عبارت دیگر، در این مبنا درآمدهایی کهعملاً وصول و هزینه هایی که تعهد یا تحمل شده است - هزینه های واقعی دوره مالی - در حسا بهای هر دوره مالی ثبت می شود. - اقوامی داود باباجانی جعفر. - 78

در مبنای تعهدی تعدیل شده، مانند مبنای تعهدی کامل و نی هتعهدی، هزین هها هنگام تعهدی کامل و نیم هتعهدی، هزین هها هنگام ایجاد یا تحمل، شناسایی و در دفاتر ثبت م یشوند؛ ولی درآمدها برحسب ماهیت آنها به دو دسته تقسیم و بر اساس مبانی متفاوتی شناسایی م یشوند: دست های از درآمدها، آ نهایی هستند که قابل انداز ه گیری بوده و در عین حال آماده و در دسترس میباشند .مفهوم قابل انداز ه گیری بودن درآمدها آن است که مبلغ ریالی آ نها را بتوان با دقت کافی جهت ثبت تعیین نمود و منظور از آماده و در دسترس بودن درآمدها قابل وصول بودن آ نها در دوره مالی جاری یا مدتی کوتاه پس از پایان دوره جاری است، به ترتیبی که پرداخت بد هیها و تعهدات دوره جاری از محل درآمدهای مذکور میسر باشد.

این نوع درآمدها به شرط دارا بودن همزمان این ویژگیها در دوره مربوطه شناسایی و در حسابها ثبت میگردند. دسته دیگر درآمدها، درآمدهایی هستند که فاقد ویژگیهای ذکر شده بوده و لذا انداز ه گیری و تشخیص آنها مشکل و معمولاً ناممکن است و یا وصول آ نها پس از تشخیص، در طول دوره مالی یا مدت کوتاهی بعدا ز دوره مالی امکانپذیر نیست .این درآمدها با استفاده از حسابداری نقدی شناسایی و در دفاتر ثبت می شوند. در حسابداری تعهدی تعدیل شده،هزینه ها منحصراً در مبنای تعهدی - در زمان ایجاد یا تحمل - شناسایی و در دفاتر منعکس می شوند، در حالی که برخی از درآمدها با استفاده از مبنای تعهدی - هنگام تحقق درآمد - و برخی دیگر بر اساس مبنای نقدی - هنگام وصول وجه درآمد - شناسایی و ثبت می شوند - نشریه داخلی معاونت طرح وبرنامه. - 1390

3.نتیجهگیری

تدوین مقررات مناسب و سازگار با ویژگی های محیطی و نیازهای اطلاعاتی برای ایجاد تحول و استقراراین خرده نظام ها، قطعاٌ در پیاده سازی موفق نظام پاسخگویی و عملیاتی به امری ضروری و اجتناب ناپذیر مبدل شده است. - باباجانی - 1390با توجه به جایگاه ویژه گزارشگری مالی - پاسخگویی به شهروندان - و از سوی دیگر ملاحظات ذکر شده مبنی بر اینکه مناسبترین مبنای قابل استفاده، مبنای تعهدی کامل یا تعهدی تعدیل شده می باشد. در عین حال این تغییر نظام مالی مستلزم بوجود آمدن تغیییراتی اساسی در نگرش مقامات مسئول درباره فرهنگ پاسخگویی و اعتقاد راسخ و راستین آنان به ایفای عملی مسئولیت پاسخگویی در برابر شهروندان، یعنی پاسخ خواهان یا صاحبان واقعی حق است. - باباجانی - 1385

بدیهی است این تغییر عظیم در نظام مالی بصورت سریع و ناگهانی - - big bang aproach در کشور ما به لحاظ محدودیت های ذاتی کشورهای در حال توسعه گزینه مناسبی نیست.همانطور که این موضوع در تبصره ذیل ماده 26 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت، مبنی بر تغییر یک دوره زمانی سه ساله جهت تغییر مبنای حسابداری از نقدی تعدیل شده به تعهدی پیش بینی شده است و از سال 1385 تا کنون برای تغییر مبنای حسابداری دولتی حرکتهایی در زمینه تغییر مبنا از مبنای نقدی تعدیل شده ای که تا قبل از این مورد استفاده قرار میگرفت و دارای نقیصه هایی هم بود که در بحث های قبلی گفته شد، به مبنای تعهدی صورت گرفته است. - بابک عزیزی -

از طرفی با توجه به اینکه دولت با استفاده از حسابداری نقدی قادر است خدماتی ارزانتر از بخش خصوصی ارائه کند، زیرا هزینه های غیر نقدی مانند استهلاک را حذف می کند این نظر این واقعیت را نادیده می گیرد که تفاوت بین ارقام حسابداری بر مبنای نقدی و تعهدی فقط زمان است. بنابراین طی زمانی تقریباٌ طولانی نمی توان منطقاٌ انتظار داشت که تفاوت انباشته با اهمیتی میان هزینه های گزارش شده توسط دو مبنا وجود داشته باشد واضح است که سودآوری هدف واحدهای دولتی نیست و به نظر نمی آید معیاری برای سنجش عملکرد آنها باشد همچنین سرمایه در گردش ، شاخص توانایی ادامه فعالیت در بخش دولتی نیست. بسیاری از مسائل در باب مزایای سیستم حسابداری تعهدی در بخش عمومی شفاف سازی نگردیده است مانند شیوه ارزیابی دارایی ها در بخش عمومی و در نهایت با بررسی موانع تغییر، عوامل گیج کننده، تاخیر اندازنده و مایوس کننده با تغییر مبنای حسابداری رابطه مستقیم دارد. با این حساب برقراری سیستم حسادرای تعهدی در کوتاه مدت بیهوده و حتی غیر عملی نیز میباشد.