بخشی از مقاله
ارزیابی مزایا و بررسی اثربخشی سازمانی جایگزینی حسابداری مبنای تعهدی بجای حسابداری مبنای نقدی در دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی
چکیده
در کشور ما نیز در سالهای اخیر حرکتهایی به سمت استفاده از سامانه های حسابداری تعهدی در دستگاه های اجرایی انجام پذیرفته است از جمله می توان به دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی اشاره کرد. که در آئین نامه مالی و معاملاتی خود استفاده از سامانه های حسابداری تعهدی کامل را در امور مالی خود تصویب و الزامی نموده اند. گزارشگری مالی یکی از ابزارهای کلیدی ایفای مسئولیت پاسخگویی است و دولت از طریق تنظیم و انتشار گزارش های مالی، مسئولیت پاسخگویی خود را ایفا و شهروندان و نمایندگان قانونی آنها نیز از طریق همین گزارش ها، مسئولیت پاسخگویی دولت را براساس دستورالعمل وزارت کشور انجام می دهند. روش حسابداری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نقدی بوده که بر اساس دریافت و پرداخت وجه نقد جهت ثبت رویدادها و تاکید بر مصرف دارایی ها در این روش، درآمدها، هزینه ها، دارایی ها و بدهی ها به طور کامل مورد شناسایی و گزارش قرار نمی گرفتند. لذا هدف از این پژوهش ارزیابی مزایا و بررسی اثربخشی سازمانی جایگزینی حسابداری مبنای تعهدی بجای حسابداری مبنای نقدی بر ارتقاء مسئولیت پاسخگویی و بهبود ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری می باشد. بدین منظور تاثیر تبدیل مبنای حسابداری از نقدی به تعهدی به هر عاملی شامل ارتقاء مسئولیت پاسخگویی و ارتقاء ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری از طریق روش های آزمایشی میدانی و پرسشنامه ای مورد آزمون قرار گرفت که نتایج بدست آمده از تحقیق نشان دهنده تاثیر بکارگیری مبنای حسابداری تعهدی در نظام حسابداری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بر افزایش سطح مسئولیت پاسخگویی و همچنین ارتقاء ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری است.
واژگان کلیدی :
مسئولیت پاسخگویی، مبنای نقدی، مبنای تعهدی، قابلیت اتکاء، مربوط بودن
حسابداری تعهدی
1
در این مبنا درآمدها در زمانی که تحصیل می شوند و یا تحقیق می یابند صرف نظر از زمان وصول وجه نقد در دفاتر منعکس می شوند و همچنین مبنای شناسایی و ثبت هزینه ها زمان ایجاد با تحمل هزینه ها ست. بنابراین بر اساس این مبنا حسابداری معاملات و سایر رویدادها در زمان وقوع شناسایی و در اسناد و مدارک حسابداری ثبت می شود و در صورتهای مالی دوره های مربوط انعکاس می یابد. (باباجانی،1383،ص(30 در مبنای تعهدی کامل، درامدها زمانی، شناسایی و در دفاتر حسابداری منعکس میگردند که تحصیل میشوند یا تحقق مییابند. در این مبنا، زمان تحصیل یا تحقق درامد، هنگامی است که درامد به صورت قطعی مشخص میشود یا بر اثر ادامه خدمات حاصل میگردد. لذا زمان وصول وجه در این روش مورد توجه قرار نمی-گیرد بلکه زمان تحصیل یا تحقق درامد در شناسایی و ثبت درامد اهمیت دارد. همچنین در این مبنا، زمان شناسایی و ثبت هزینهها، زمان ایجاد و یا تحقق هزینههاست و زمانی که کالایی تحویل میگردد یا خدمتی انجام میشود، معادل بهای تمام شده کالای تحویلی و یا خدمت انجام یافته، بدهی قابل پرداخت ایجاد میشود. گزارشگری مالی تعهدی به تهیه صورتهای مالی و گزارشهای سالانه بر مبنای اطلاعات تعهدی اشاره دارد. صورتهای مالی بر مبنای تعهدی، اطلاعات حسابداری جامعتری نسبت به اطلاعات حاصل از سیستم سنتی حسابداری نقدی ارائه میدهد. صورتهای مالی بر مبنای تعهدی برای یک بخش، شامل صورت عملیات، صورت برنامه، صورت داراییها و بدهیها، صورت جریانهای نقدی، صورت مبادلات حسابهای مستقل و یادداشتهای همراه و مدارک مربوط به مدیر و حسابرس مستقل است. اگرچه ادعا میشود گزارشهای مالی تعهدی برای تصمیمگیریهای اقتصادی و هدفهای پاسخگویی سودمند است، اما در بخش خصوصی نیز دستیابی به این موارد، از طریق ارائه صورتهای مالی تعهدی تردیدآمیز است.
قابلیت پاسخگویی مدیران
پاسخگویی : تعهد یک فرد است برای پاسخگویی نسبت به انجام مسئولیت هایی که به او محول شده است. راندرسون (1971) بیان می کند توجیه کردن، گزارش دادن و تشریح کردن، جنبه های مهم پاسخگو هستند. پاسخگویی شناخت حقوق عمومی است تا اینکه بدانیم چه اعمالی باید انجام گیرد. انواع پاسخگویی عبارتند از :
پاسخگویی عمومی : مدیران سازمانهای دولتی در برابر شهروندان یا نمایندگان منتخب آنان پاسخگو هستند. پاسخگویی مدیریتی : این پاسخگویی در برابر مدیر ارشد یا مدیر بالادست صورت می گیرد.
پاسخگویی مالی : مدیران سازمان ها در مقابل وجوه دریافتی بابت اجرای طرح یا پروژه پاسخگو می باشند. پاسخگویی حرفه ایی : در مقابل همکاران متخصص و حرفه ایی خود پاسخگو هستند.
پاسخگویی قانونی : این پاسخگویی در برابر مراجع قضایی صورت می گیرد.
بودجه ریزی عملیاتی
این نوع بودجه ریزی منابع را بر مبنای نیل به نتایج مشخص و قابل سنجش تخصیص می دهد در واقع بودجه ریزی عملیاتی ارتباط بین هزینه های انجام گرفته و عوامل به کار گرفته شده را از یک طرف و نتایج کار انجام شده را از طرف دیگر
نشان می دهد و مشخص می سازد و در طی سال مالی چه کالاها و خدماتی به صورت محصول نهایی و فعالیت های بخش عمومی در نیل به اهداف اقتصادی و اجتماعی تولید شده است.
اثربخش سازمانی
اثربخش سازمانی به عنوان یک عنصر کیفی در تمایل سازمانی همواره با مشکل اندازهگیری و ارزیابی مواجه بوده است. برخلاف عناصری مانند بهرهوری با کارایی محاسبه مستقیم اثربخشی امکانپذیر نیست به طور کلی اثربخشی با استفاده به معیارهای گوناگون قابل تعریف است. این معیارها با توجه به نوع فعالیت سازمان، مقایس، فعالیت، تکنولوژی، منابع انسانی و جایگاه سازمان در دو بخش دولتی و خصوصی متفاوت است. بنابراین عناصر تشکیلدهنده اثربخش یک سازمان با درون مایه اثربخش سازمان دیگر نمیتواند به گونهای الزامی یکسان باشد. در این زمینه باید برای هر سازمان، یک یا مجموعه مواردی را در نظر گرفت و بر اساس آن، معیارهای اثربخش مربوط، همان مورد را مشخص نمود. این کار از طریق مشارکت اعضای سازمان در یک مباحثه راهگشا انجام میگیرد. در این مباحث، ضمن ملاحظه معیارهای گوناگون، چگونگی اندازهگیری و ارزشگذاری آنها نیز مشخص میشود. این مشارکت فکری و تخصصی، موجب گرد آمدن اعضای کلیدی سامزان شده و شرکت فعال آنان را در جهت تدوین و ارتقای اهداف سازمانی استمرار میبخشد. در تغییر اثربخش سازمان، بلیک1 بیان میکند معیار ارزشیابی یک سازمان را بیاد در موفقیت و یا عدم موفقیت آن در نیل به اهداف سیاسی دانست.
پیشینه تحقیق
آقای دکتر جعفر باباجانی در پژوهشی با عنوان" ارزیابی ظرفیت مسئولیت پاسخگویی نظام حسابداری و گزارشگری مالی دولت جمهوری اسلامی ایران " به این موضوع پرداخته است هدف اصلی این تحقیق ارزیابی ظرفیت و قابلیت های مسئولیت پاسخگویی نظام حسابداری و گزارشگری مالی دولت جمهوری اسلامی ایران می باشد. نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که نظام حسابداری و گزارشگری مالی دولت جمهوری اسلامی ایران از قابلیت های لازم برای ادای مسئولیت پاسخگویی در زمینه های کنترل بودجه مصوب، شناسایی و انعکاس درآمد و هزینه واقعی سالانه،انعکاس دارایی های سرمایه ای و بدهی های بلند مدت عمومی و انعکاس وضعیت و نتایج عملیات مالی در گزارش های مالی جامع سالانه، برخوردار نمی باشد.
ناصر ریاحی نسب با عنوان ارزیابی بکارگیری مبنای حسابداری تعهدی در نظام حسابداری شهرداری ها این موضوع را مورد بررسی قرار داد فرضیه های اصلی این پژوهش به صورت زیر می باشد :
-1 گزارشگری مالی بر مبنای حسابداری تعهدی موجب ارتقاء سطح مسئولیت پاسخگویی می شود.
-2 گزارشگری مالی بر مبنای حسابداری تعهدی موجب ارتقاء سطح ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری می شود.
که در فرضیه اول معنی دار بودن یا نبودن رابطه استفاده از مبنای حسابداری تعهدی با تهیه اطلاعات مالی در مورد دارایی ها، بدهی ها، درآمد ها و هزینه ها و همچنین التزام بودجه ای، فرایند برنامه ریزی، کنترل بودجه ای و ایفای نقش مباشرت مدیریت مورد
3
بررسی قرار می گیرد. و در فرضیه دوم معنی دار بودن یا نبودن رابطه استفاده از مبنای حسابداری تعهدی با مربوط بودن اطلاعات، قابل اتکاء بودن و داشتن قابلیت مقایسه اطلاعات مالی مورد بررسی قرار می گیرد. نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان دهنده تاثیر بکارگیری مبنای حسابداری تعهدی در نظام حسابداری شهرداری ها بر افزایش سطح مسئولیت پاسخگویی و همچنین در موارد گزارش بهتر درآمدها، هزینه، دارایی، بدهی و ایفای وظیفه مباشرت مدیریت، التزام بودجه ای و کنترل بودجه ای می شود. در پژوهش های انجام شده توسط جوردن و هاکبارت1 میزان اهمیت مسئولیت پاسخگویی و همچنین تحقق مناسب آن با اجرای سیستم بودجه بندی بر مبنای عملکرد نشان داده می شود. پاسخ دهندگان، هدف های دولت از اجرای سیستم بودجه بندی بر مبنای عملکرد را به صورت زیر بیان کردند. بیشترین نمره به بهبود مسئولیت پاسخگویی برنامه ای و کمترین نمره به تغییرات در سیاست های ایالتی داده شده است.
