بخشی از مقاله
چکیده
در طی دهههای اخیر تحقیقات در رابطه با پذیرش حسابداری تعهدی و تکنیکهای گزارشگری مالی در بخش عمومی بسیار گسترش یافته است، لیکن نوشتارهای تخصصی در زمینه بخش عمومی اظهار میدارد که شواهدی از تلاش برای تحول وجود داشته تا موفقیت در اجرای صحیح تحولات و دستیابی به اهداف آن. با توجه به تحولات مدیریت عمومی نوین رخ داده در سایر کشورها، از سال 1394 مبنای تعهدی در نظام حسابداری بخش دولتی ایران نیز لازم الاجرا گردیده است، لذا هدف از انجام این تحقیق شناسایی چالشهای استقرار حسابداری تعهدی در بخش عمومی است.
به همین منظور پرسشنامهای مشتمل بر 22 سوال طراحی و در اختیار 75 نفر از کارکنان مالی ادارات دولتی شهرستان دهلران قرار گرفت. پس از بررسی پایایی و روایی پرسش نامه، دادههای تحقیق با استفاده از نرم افزار اس پی اس اس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته های تحقیق حاکی از آن است که از دیدگاه کارکنان مالی، عوامل مربوط به نیروی انسانی، عوامل مربوط به سیستم های اطلاعاتی و نرم افزارها، عوامل مربوط به استانداردها و قوانین، عوامل مربوط به تامین مالی تحولات و همچنین چالشهای مفهومی تحول از چالشهای استقرار حسابداری تعهدی در بخش عمومی به شمار میروند.
مقدمه
در طی سالیان اخیر، تحولات در بخش عمومی و مدیریت عمومی نوین علاقمندی قابل ملاحظه ای را به خود جلب نموده است. اندازه گیری بهتر هزینهها و درآمدها، تمرکز بیشتر بر خروجیها، کاربرد کاراتر و اثربخشتر منابع، پاسخگویی مناسبتر، مدیریت مالی بهتر و قابلیت مقایسه بیشتر عملکرد مدیریتی، مزایای مورد ادعای مدیریت عمومی نوین است - میلیت، . - 2002 کشورهای متعددی برنامههایی پیاده نمودند که انواع خاصی از حسابداری و مدیریت مالی بخش عمومی را مطرح مینمود.
کشورهای آنگلوساکسون نظیر آمریکا، انگلیس، استرالیا و نیوزلند، اولینهایی بودند که حرکت به سمت نوع نوین مدیریت بخش عمومی را شروع کردند که این حرکت با فعالیتهای اصلاحی حسابداری همراه بود. بسیاری از کشورهای دیگر هم از این روند پیروی نمودند - کشورهای اسکاندیناوی، هلند، اسپانیا، ایتالیا، بلغارستان- به دلیل اینکه آنها می خواستند مشکلات موجود در اداره عمومی را حل کنند - وینیرس و کوهن، - 2004 یا به این دلیل که آنها از خط فکری مد روز و پرطرفدار پیروی کنند که در ابتدا به عنوان نوشدارویی برای مشکلات اداره عمومی تلقی میشد - میلیت، . - 2002 سطح موفقیت این تلاشها همگن نیست.
ادبیات در زمینه بخش عمومی حاکی از آن است که شواهدی از تلاش برای تحول وجود دارد تا اینکه موفقیت در دستیابی به تحولات - لاپسلی، . - 2001 شواهد بیانگر آن بوده که پذیرش فعالیتهای حسابداری مدیریت نوین، کنترل مدیریتی را افزایش داده، قدرت سیاسی را کاهش و کارایی، اثربخشی و پاسخگویی و شفافیت را بخش عمومی را بهبود بخشیده است - فتفارین و جودی، . - 2013
بکارگیری حسابداری تعهدی در بخش عمومی منجر به اندازه گیری بهتر و مناسبتر هزینه ها و درآمدها میشود و از آنجایی که هر چه کیفیت اطلاعات مالی بالاتر باشد، شفافیت هزینه و ارزشیابی داراییهای بخش عمومی افزایش مییابد که این باعث تشویق کشورهای متعددی در رابطه با تحول در سیستم پاسخگویی خود جهت تامین نیازهای اطلاعاتی خود نموده است.
بهر حال در رابطه با توانایی دولتها برای بکارگیری موفق تحولات مدیریت عمومی نوین چالشهایی مطرح میگردد - تئودور و بیلدیسیل، - 2007 بر اساس ماده 77 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت ایران، با هدف کمک به بخش عمومی برای ایفا و ارزیابی مسئولیت پاسخگویی عمومی، تامین نیازهای اطلاعاتی استفاده کنندگان از گزارش های مالی واحدهای گزارشگر و ایجاد بستر لازم جهت استخراج و محاسبه دقیق بهای تمام شده برنامه ها، فعالیت ها، خدمات و محصولات در راستای بودجه ریزی مبتنی بر عملکرد و با ابلاغ رسمی دستورالعمل مربوطه از جانب وزارت امور اقتصاد و دارایی در سال 1394، حسابداری در بخش عمومی ایران، با تغییر رویه از مبنای نقدی به تدریج مهاجرت به مبنای تعهدی را آغاز نمود - کوهی و یوسف وند، . - 1395
مهاجرت از سیستم های نقدی به تعهدی در ایران، به سادگی صورت نپذیرفته است و مشابه تمام کشورها با چالشهایی در این زمینه مواجه بوده است که در برخی موارد با ارائه راه حل هایی این چالش ها برطرف شده است یا به نحوی اثرات آن به شکل قابل اغماضی کاهش یافته است، در حالی که برخی از چالش ها نیز به شکل حل نشده ای باقی مانده و راه حل های ارائه شده اثر بخشی چندانی نداشته است.
استقرار و اجرای نظام حسابداری تعهدی در بخش عمومی مستلزم ایجاد تغییرات و در نتیجه تحمل هزینه است به رغم ترجیح داده شدن حسابداری تعهدی نسبت به حسابداری نقدی نگرانی هایی نیز در مورد دشواریهای اجرای آن در عمل وجود دارد. در مسیر استقرار نظام حسابداری تعهدی چالش ها و موانع بسیاری وجود دارد که بررسی و رفع آنها در یک دوره میان مدت ضروری است. هدف از انجام این پژوهش شناسایی چالش ها در استقرار حسابداری تعهدی در بخش عمومی می باشد. در ادامه این مقاله به تلاش های صورت گرفته در رابطه با شناخت چالشها در این زمینه پرداخته ایم. در بخش بعدی هم روش های گردآوری و تحلیل داده ها را تشریح شده است و در نهایت به نتیجه گیری و ارائه پیشنهادها پرداخته شده است.
ادبیات تحقیق
الف - ضرورت تحول در نظام پاسخگویی مالی و عملیاتی بخش عمومی
در آغاز هزاره جدید تقاضا برای ارتقای کارایی، اثربخشی و پاسخگویی از جانب عموم مردم بطور گسترده ای افزایش یافته است - تیموشینکو، . - 2008 دولتها نیز به دلیل این تقاضا و فشار اقتصادی جهانی در جستجوی راهحلهایی برای ارائه کاراتر و اثربخش تر خدمات عمومی - فتفارین و جودی، - 2013 و ایفای مسئولیت پاسخگویی برآمدند. در نظام های سیاسی مردم سالار که دولت ها با رای مستقیم مردم انتخاب میشوند، مصرف منابع عمومی متضمن دو نوع مسئولیت پاسخگویی شامل پاسخگویی مالی و پاسخگویی عملیاتی است - باباجانی،. - 1385
اگرچه بحث در مورد ارتقای سطح پاسخگویی عمومی صرفا مالی به مالی و عملیاتی از 1949 آغاز و بر تنظیم بودجه عملیاتی که زمینه ساز پاسخگویی عملیاتی است تاکید گردید، از این زمان به بعد دولتها ملزم شدن تا در مورد بودجه سالانه از جنبه های مالی و عملیاتی پاسخگو بوده و در مورد نتایج عملیات و تصمیماتی که در اجرای برنامه ها اتخاذ کرده اند و میزان دستیابی به اهداف تعیین شده، به مردم و نمایندگان قانونی آنها توضیح دهند.
این تغییر اساسی درسطح مسئولیت پاسخگویی، دولت مردان و مقامات اجرایی را وادار کرد تا زمینه های لازم را برای تحقق این مسئولیت فراهم و برای تامین ابزارهای مورد نیاز جهت ایفای مسیولیت پاسخگویی، چاره اندیشی کنند. به همین دلیل، دو دهه 80 و 90 میلادی به دهه های انقلاب در حسابداری و حسابرسی بخش عمومی موسوم گردید - جباری و امیدفر، . - 1394
این انقلاب تحت لوای اصول مدیریت نوین عمومی، توسط دولتها استفاده شده تا به نوسازی در نظام پاسخگویی بخش عمومی کمک نماید. تکنیکهای مبتنی بر حسابداری به عنوان جریان خون حیاتی در مدیریت عمومی نوین جهت آغاز تحولات در مدیریت و کنترل بخش عمومی در نظر گرفته می شود - فتفارین و جودی، - 2013، شواهد نشان داده که بکارگیری مبنای تعهدی در نظام حسابداری بخش عمومی جزو اولین اقدامات در راستای تحولات در نظام پاسخگویی بخش عمومی بوده است.
می توان گفت که استفاده از مبنای تعهدی در نظام حسابداری و گزارشگری مالی بخش عمومی، علاوه بر کمک به ایفای مسئولیت پاسخگویی مالی، موجب ارتقای سطح مسئولیت پاسخگویی عملیاتی و رعایت حقوق بین نسلها می شود. این امر از طریق حصول اطمینان از ثبت درآمدها و هزینه ها در دوره مربوط صورت می پذیرد. بنابراین، در مبانی نظری جدید حسابداری و گزارشگری مالی بخش عمومی، بر استفاده از مبانی تعهدی تاکید شده است.
ب - چالش های پیش رو در اجرای تحولات
وقوع تحولات در اغلب کشورهای توسعه یافته و کشورهای در حال توسعه با چالشها، موانع و مشکلاتی مواجه بوده است. شواهد نشان داده که مقاومت ها و موانع در برابر وقوع تحولات ممکن است، منشاهای متعددی داشته باشد. برخی از آنها با دیدگاه هزینه و فایده پیاده سازی چارچوب جدید ارتباط دارند، برخی از آنها به قدرت و سیاست های سازمانی مرتبط هستند و بقیه مربوط به فرهنگ سازمانی می باشند - مالمی، . - 1997
مالمی با بیان اینکه مقاومت ها و ایستادگی ها از منابع متعددی ناشی می شوند، نتیجه گیری می نماید که این منابع اساسا ساختاری هستند و با احتمال پایینی با بکار گیری استراتژی های پیاده سازی ارتباط دارند. علاوه بر این دلایل، مقاومت و نادیده گرفتن سیستم حسابداری به دلیل عدم تطابق با ویژگی های قدرت سازمانی مدیران و تضاد با منافع مدیران می باشد - مارکوس و پفیفر، . - 1983
