بخشی از مقاله
چکیده
عرصههای عمومی ساحلی به دلیل شادابی ناشی از وجود آب، همواره به عنوان یکی از مقاصد گردشگری به ویژه در فصول گرم سال مورد توجه بودهاند. عرصههای عمومی ساحلی شهر بابلسر از دیرباز به دلیل ویژگیهای منحصر به فرد اکولوژیکی مورد توجه و در اسناد شهری و منطقه ای نیز دارای نقش گردشگریِ مبتنی بر ساحل است. اما با وجود این پتانسیل اسنادی و توجه گردشگران به آن، تنها در بخشی از سال و حتی ساعات محدودی از شبانهروز مورد استفاده قرار میگیرد. نتیجه استفاده مقطعی از این عرصها، ناپایداری اقتصادِ مبتنی بر آن و بهوجود آمدن مسائلی چون ناامنی و فقدان سرزندگی بوده است.
پرسش اصلی مطالعه حاضر آن است که تداوم گردشگری ساحلی در طول فصول و ساعات مختلف به منظور شکل گیری چشماندازهای جدید در خصوص فعالیت و فضا با چه چالش هایی روبروست و چه راهبردهایی می تواند داشته باشد؟ روش تحقیق در این مقاله روش پژوهش نمونه موردی بوده و از روشهای کمی و کیفی در جمعآوری اطلاعات استفاده میشود. بستر پژوهش نیز ساحل غربی شهر بابلسر می باشد. نتایج حاصل نشان میدهد که گردشگری عرصههای عمومی ساحلی شهر بابلسر از لحاظ زمانی پایدار نبوده و این مسئله تاثیر جدی در ناکارآمدی اقتصاد گردشگری در شهر بابلسر دارد. لذا ارتقاء کیفیت عرصههای ساحلی و ارائه مزیتهایی جهت حضور در تمام طول سال، موجب بازدهی بیشتر در بخش اقتصاد گردشگری میگردد. بنابراین تحققِ گردشگری چهارفصل و شبانه روزی همراه با شکل گیری و تعریف چشماندازهای جدید در خصوص فعالیت و کالبد در بستر زمان ضروری میباشد.
واژههای کلیدی: مکانسازی، عرصه عمومی ساحلی، مدیریت زمانمحور، گردشگری
-1 مقدمه
عرصههای عمومی کناره آب به دلیل ارائه کیفیتهای زیبا و ارزشمند همیشه مورد توجه طراحان و استفادهکنندگان بوده است. به گونهای که در بسیاری از شهرهای مهم دنیا حوزههای کناره آب مهمترین مقصد گردشگری شهری و فراشهری به شمار میروند. در ایران نیز عرصه های عمومی ساحلی از مهترین مقاصد گردشگران بومی و غیربومی شهرها قرار میگیرد. تداوم فعالیت های گردشگری در تمام فصول سال یکی از چالش های مرتبط در سواحل شمالی ایران بویژه ساحل شهر بابلسر می باشد. سواحل این شهر با وجود حجم بزرگ گردشگر در فصول گرم و اوایل بهار، در فصول دیگر سال خالی از جمعیت بوده و گردشگری در این حوزهها را با مشکل جدی مواجهکندمی. عدم ارائه امکانات و تسهیلاتِ گردشگریِ جایگزینِ شنا و تفریحات ساحلی در فصول سرد سال، اقتصاد گردشگری عرصه های عمومی ساحلی را با مشکلات اساسی روبهرو کرده است.
هدف از انجام این هشپژو ارائه راهکارهایی برای مدیریتِ زمان محورِ عرصههای عمومی ساحلی است تا ضمن حفظ سرزندگی و تداوم فعالیتهای گردشگری و خدمات در طول فصول و ساعات مختلف شبانهروز جاذب گردشگران بوده و از نظر اقتصادی فعال و پویا باشد.این پژوهش به روش مورد پژوهی انجام شده که با ترکیبی از روشهای کمی و کیفی برای جمعآوری اطلاعات همراه شده است. نمونه مورد پژوهش عرصه عمومی ساحلی غرب شهر بابلسر میباشد که به عنوان یک مقصد گردشگری ساحلی در کشور شناخته میشود. دادههای این مقاله نیز از طریق اسناد موجود و مشاهدات نظاممند میدانی بدست آمده که با تکنیک سوات مورد تحلیل قرار میگیرد.
مطالعه حاضر در 5 بخش به انجام رسیده است. بخش اول در قالب مقدمه به تبیین مساله و اهداف مطالعه پرداخته است. به دنبال آن پس از بررسی دیدگاه های نظری مرتبط با مدیریت عرصه های عمومی و کیفیت های مرتبط با زمان در گردشگری مبتنی بر ساحل، بخشی از حوزه ساحلی شهر بابلسر به عنوان بستر پژوهش بررسی و مورد تحلیل قرار گرفته و در بخش بحث در تحیلها و نتایج اولیه مورد بحث قرار گرفت. در فصل نتیجه گیری راهکارهای برای اصلاح وضع کنونی و مدیریت حوزه های ساحلی در چارچوب زمان، کالبد و فعالیت ارائه میگردد.
-2 چارچوب نظری پژوهش
از آنجا که هدف اصلی مطالعه حاضر، مکانسازی1به عنوان یکی از رویکردهای متاخّر در مدیریت فضاهای شهری و عرصههای عمومی شهرها با دیدکاه طراحی شهری است، در چارچوب نظری پژوهش ابتدا مفاهیم مرتبط با مکانسازی و گردشگری بیان شده و سپس چارچوب نظری به منظور ورود به بستر میدانی پژوهش متشکل از کالبد، فعالیت و زمان ارائه می شود.
-1-2 گردشگری و مکانسازی
براساس گزارش سال 2009 سازمان گردشگری جهانی، گردشگری یکی از پویا ترین بخشهای اقتصاد جهانی است - Making Tourism, 2005, P. 16 - به طوری که گردشگری در سال 2005 تقریبا ده درصد از فعالیت اقتصادی جهان را شامل بوده و یکی از تولید کنندگان اصلی اشتغال است. - Making Tourism, 2005, P. 2 - سازمان گردشگری جهانی2 در تبیین اصول گردشگری پایدار به سه جنبه زیستمحیطی، اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی اشاره میکند. این سازمان بیان میدارد که برای تضمین ماندگاری و رقابتپذیری مقاصد گردشگری و سرمایهگذاری، آنها باید قادر به تداوم رونق اقتصادی در بلند مدت باشند.
همچنین کارایی اقتصادی گردشگری به شدت وابسته به حفظ کیفیت محیط است - Making Tourism, . - 2005, P. 18 این بدان معناست که هرچه کیفیت محیط بالاتر باشد، اشتیاق به استفاده از محیط بیشتر شده و با افزایش حجم استفادهکنندگان، اقتصاد آن نیز رونق مییابد.از آنجا که کیفیت محیط وابسته به کیفیت ابعاد گوناگون آن محیط است باید برای رسیدن به کیفیت مطلوب محیط، ابعاد یا مولفههای آن را ارتقا بخشید. "فضا - محیط - گسترهای باز و انتزاعی است و مکان، بخشی از فضاست که به وسیله شخص یا چیزی اشغال شده است و دارای بار معنایی و ارزشی است" - مدنی پور، 1379، ص. - 32 این بدان معناست که برای داشتن کیفیت خوب باید محیط - فضا - را به مکان تبدیل کنیم.
دیوید کانتر برای هر مکان سه موئلفه میشناسد؛ ویژگیهای فیزیکی - کالبد - ، فعالیتها و تصورات. به باور او ما نمیتوانیم مکانی را کاملا بشناسیم یا بیافرینیم مگر هنگامی که بدانیم: - 1 انتظار چه رفتاری را در آن مکان داریم؛ -2 ویژگیهای فیزیکی آن محیط باید چگونه باشد و -3 تصورات یا ذهنیتی که مردم از آن رفتار در آن محیط فیزیکی دارند چگونه است.کانتر تاکید میکند که برای تعریف مکانها، از هر یک از این موئلفهها میتوانیم آغاز کنیم. اگر ساختار فیزیکی هنوز وجود ندارد - قرار است طراحی شود - ، میتوان با تعریف فعالیتها و گروهبندی فعالیتهایی که قرار است در طرح مورد نظر رخ بدهد آغاز کرد و پس از شناسایی این فعالیتها، به تعریف و شناخت تصورات و انتظاراتی که از این فعالیتها وجود دارد، ارتباط میان آنها و همچنین فرمهای فیزیکی متناسب این رفتارها را بررسی نمود - پاکزاد،1389، ص. - 241
-2-2 زمان، کالبد و فعالیت3 در مکان4 کرمونا و همکاران - 1388 - سه جنبه اصلی از بعد زمان در طراحی شهری را چنین معرفی میکنند: -1 با توجه به اینکه فعالیتها در فضا و زمان جریان دارند؛ محیط در طول زمان به طرق مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. طراحان شهری باید چرخههای زمانی و نحوه مدیریت فعالیتها را در عرصههای شهری شناخته و در طراحی پروژهها مورد استفاده قرار دهند. -2 اگرچه محیط در طول زمان در حال تحول و تغییر است، اما پیوستگی و ثبات نسبی نیز در همان زمان دارای ارزش است. طراحان شهری باید نحوه تغییر و تحول محیط را بشناسند و بدانند چه عواملی در طول زمان ثابت میماند و چه عناصری در حال تغییر است. آنها باید قادر باشند طراحی و مدیریت محیط را به شکلی پیشبینی کنند که بتوانند پذیرای تغییرات حاصل از گذر زمان باشد.
-3 محیطهای شهری در طول زمان دگرگون میشوند و طرحها و پروژه های کوچک و بزرگ شهری و سیاست گذاریهای محیطی طی این زمان به وقوع میپیوندند.اثرات چنین تغییراتی نیز باید در طراحی شهری مورد مطالعه قرار گیرد. چنانچه استفاده راحتتر و بیشتر از فضاهای شهری مورد نظر باشد، اثرات چرخه شب و روز، فصول سال و در نتیجه آنها چرخههای فعالیت انسانی باید شناخته شود.در زمانهای مختلف شب و روز، محیط شهری به گونهای متفاوت ادراک میشود و مورد استفاده قرار می کیرد. طراحان شهری باید الگوهای رفتاری و فعالیتها را بشناسند، و بدانند که چگونه بعضی از فعالیتها را در مقاطع زمانی مختلف ترغیب کنند و تشخیص دهند چگونه از وقایعی که در یک مکان و زمان اتفاق میافتد
-3 در این مقاله به بعد تصورات پرداخته نمیشود. -4 منظور از مکان، بخش عرصه عمومی آن میباشد.
