بخشی از مقاله
چکیده
با شروع انقلاب صنعتی،اختراع اتومبیل و گسترش شهرها، کمکم اولویت دادن به نقش عابرپیاده و فضاهای پیادهمحور در شهرها کمرنگ شده و از کیفیت فضایی عرصههای عمومیشهر، و پیاد هراهها کاسته شده است. عرصههایی که خود به عنوان بستر و نقش محوری در ارتقای سطح ، ارتباطات و تعاملاتاجتماعی بین شهروندان ایفا می کنند. به طوریکه کمبود و نبود کیفیت در پیادهراهها منجر به تضعیف حضور و تعاملاتاجتماعی شهروندان شده است . در این مقاله سعی می شود تا با تأمل و بازاندیشی در مفهوم فضای عمومی شهری در ارتباط با عرصه عمومی شهر، به فضاهایی پرداخته شود که چنین نقشی را در شهر برعهده دارند.
پیاده راه ها از چنین فضاهایی هستند که ضرورت شناخت مؤلفههای تأثیرگذار برکیفیت این فضاها به منظور پاسخگویی به نیازهای شهروندان در راستای ارتقای حضور و سطح تعاملات اجتماعیشان، مهم جلوه مینماید . شهرمرودشت نیز از این قاعده مستثنی نبوده و غلبه فضاهای سواره بر مسیرهای پیاده، عرصه را برحضور شهروندان در فضاهای شهری تنگ نموده است. این پژوهش ماهیتی توصیفی- تحلیلی داشته و روش تحقیق این پژوهش از نوع تحقیق کاربردی بوده که در مطالعه حاضر به بررسی نمونه ای از فضای پیاده در این شهر پرداخته است . نتایج حاصل از این پژوهش، نشانگر این مدعاست که مؤلفه های سرزندگی، خوانایی، ایمنی و امنیت و نفوذپذیری و انعطاف که از مؤلفه های اصلی کیفیت فضاهای شهری محسوب میشوند، ارتباط معنی داری با سطح تعاملات اجتماعی و میزان حضور شهروندان در فضاهای پیاده رو شهر مرودشت دارند.
مقدمه
هنگامی که سخن از شهر به میان میآید، در واقع صحبت از مکانی است که بالاترین حد از تمرکز قدرت و فرهنگ یک اجتماع را در خودجای داده است، مکان تبلور وسیعترین شبکه های ارتباطی، تعاملات اجتماعی و تعلقاتذهنی، که نوعی هویت شناختی را برای شهروندان به ارمغان میآورد. گردهم آمدن به نشانه توافق را میتوان گونهای از پاسخ به نیازهای انسانی تلقی کرد. میل به پیوند با دیگران انگیزهای است تا فرد از درون توده معماری شده تحت تملک خویش بیرون آمده و در بستر فضای عمومی شده، به تعامل با سایر افراد انسانی و نیزمحیط شهر وا داشته شود. از سوی دیگر، آنچه که جامعه پیشرفته امروز با آن روبروست، دهها بنایی ست با کاربریهای مهم و مکانهای مناسبی جهت تجمع و تعاملات اجتماعی شهروندان امروز باشند .
شهرها، اغلب شامل شبکه پیچیده ای از راهها، خیابان ها، پارک ها و پیادهروها میباشند، ایجاد هرگونه چالش برای افراد پیاده، باعث بروز معضلات زیادی در جهت رسیدن آنها به مقصدشان می شود. تجربه نشان می دهد اگر مردم با مشکلی در مسیرهای عابر پیاده مواجهه شوند، از گذراندن وقت در این مسیرها در شهر نا امید می شوند و امکان حضور آنها در این پیادهروها نیز همانند بسیاری از جنبه فضاها کم میشود. زندگیهای شهری، دارای ساختار اجتماعی و فیزیکی خاص خود هستند. در کشورهای گوناگون، تلاش های زیادی در سطوح متفاوت برنامه ریزی شهری برای تشویق و تسهیل حرکت در پیاده روها صورت می گیرد و حمایت های دولتی و شهرداری ها در این زمینه سهم بسزایی دارند.
آن چنان که بسیاری از شهرها به تدوین برنامه ها و چشم اندازهای توسعه شبکه های پیاده در مقیاس های زمانی متفاوت و به ویژه با چشم انداز قرن بیست و یکم همت گماشته اند شبکه معابر دسترسی، زندگی اثر بخشی در کالبد شهر دارد لیکن دیده می شود که در شهرهای حاضر که به تمام معنا تحت تصرف وسایل نقلیه و چیرگی آن برانسان شده اند، پیادهروی مورد کم توجهی قرار می گیرد و پیادهها همواره در معرض آسیب ومخاطره جانی و مالی به سر می برند.. به دلیل وجود مشکلات عمده در پیاده روی از قبیل عدم طراحی مناسب پیادهروها، فقدان حفاظت های کافی از عابر پیاده در مقابل عوامل جوی تهدیدهایی که توسط وسایل نقلیه موتوری صورت می پذیرد،
وجود آلودگی هوا و آلودگی صوتی در خیابان ها، تجاوز کاربری های مجاور معابر پیاده به پیادهروها و عدم استفاده از طرحهای مناسب به منظور ترکیب حرکت سواره و پیاده در طی مسافت های عرضی و طولی خیابان، روز به روز از تعداد افرادی که تمایل به پیاده روی در شهر دارند کاسته شده و چه بسا شهروندان به دلیل خطرات بسیاری که در مسیر پیاده با آنها روبرو هستند، ترجیح می دهند که حتی مسافت های بسیار کوتاه را با اتومبیل طی نمایند. این امر باعث افزایش ترافیک و توجه مضاعف برنامه ریزان به حل مشکلات حمل و نقل موتوری است. - - 2 از جمله اثرات تفکر مدرنیسم در دهه های گذشته، توسعه خیابانهای عریض با حاکمیت خودرو و غفلت از فضاهای باز جمعی بوده است به طوری که این فضاها به شدت کیفیت کارکردی خود را به عنوان فضای پشتیبان تعاملات اجتماعی از دست داده اند.
کمبود فضاهای باز پیاده محور و همچنین کیفیت نامطلوب فضاهای موجوداز این جنس، درشهرهای کنونی سبب تضعیف تعاملات اجتماعی میان شهروندان شده است.همچنین با وجود اینکه پیاده روی بخشی ازهمه سفرهای شهری است و تمام شهروندان در فعالیتهای روزانه حداقل قسمتی از مسیرهای خود را به صورت پیاده طی می کنند، نیازهای پیاد ه ها در اکثر فضاهای شهری نادیده گرفته میشوند.درحالی که پیاده و سواره متأثر از یکدیگرند، به طوری که در یک سامانه حمل ونقل شهری کنش و واکنش پیاده به سه حالت بروز میکندتأثیرپذیری وسیله نقلیه از پیاده، تأثیرپذیری پیاده از وسیله نقلیه،تأثیرپذیری پیاده از پیاده تضاد حل نشده بین پیاد ه ها و وسایل نقلیه ،خیابان را به صورت غیر قابل استفاد های در آورده است - 2 -
به طور کلی حرکت پیاده طبیعی ترین ، قدیمی ترین و ضروری ترین شکل جابه جایی انسان در محیط است و پیاده روی هنوز مهمترین امکان برای مشاهده مکان ها، فعالیت ها و احساس شور و تحرک زندگی و کشف ارزش ها و جاذبه های نهفته در محیط است. پیاده روی دارای اهمیت اساسی در ادراک هویت فضایی، احساس تعلق به محیط و دریافت کیفیت های محیطی است. چهره شهر بیشتر از طریق گام زدن در فضای شهری احساس میشود - 1 - .
پیاده راه ها
پیاده راه، نوعی فضای شهری میباشد که حرکت پیاده در آن در اولویت بوده و از وسایل نقیله موتوری تنها به منظور سرویس دهی به زندگی جاری در معبر استفاده میشود. پیادهراه علاوه بر تأمین دسترسی، فضایی سرزنده، امن و راحت برای حضور گروههای مختلف اجتماعی، برقراری تعاملاتاجتماعی و انجام فعالیتهای اختیاری ایجاد می نماید که در آن کاربریهای متنوع قرار دارد - 3 - پیادهراه-ها، معابری با بالاترین حد نقش اجتماعیاند که در آنها تسلط کامل با عابر پیاده بوده و از وسایل نقیله موتوری تنها به منظور سرویس-دهی به زندگی جاری در معبر استفاده میشود.
پیادهراه ها،ابزاری برای بروز فعالیت جمعی میباشند در این باب پتانسیل یک مکان برای استفاده به وسیله افراد پیاده، میزان مطلوبیت محیط مصنوع برای حضور مردم، زندگی، خرید، ملاقات،گذران اوقات و لذت بردن از آن در یک پهنه است . پهنه پیاده مکانی است که ساکنان آن با هر سن و توانایی م یتوانند امنیت و راحتی ، تناسب و جذابیت در پیاد هروی را ، ن هتنها در هنگام فراغت بلکه در استفاده از تجهیزات و آمدوشد نیز احساس کنند. - 4 -
مفهوم پیاده مداری
از دهه 60 قرن 20 میلادی،تحولی در شهرسازی رخ داد که لزوم بازگشت به اصولی را فراهم آورد که در شهر های گذشته ما قبل صنعت جاری بود و اینک باید با نیازهای زمان مطابقت داده می شدند . رنگ باختن حیات اجتماعی و تولد شهرهای بی روح، لزوم بازنگری به طرح های شهری را که توده و فضا هر دو را در بر می گرفت و نیز فقدان فضاهای شهری و عمومی مطلوب که نبود عرصه های عمومی را گوشزد می نمود دو چندان می نمود. فقدان حیات شهری به لحاظ فقدان حضور فعالیت های اجتماعی و انتخابی شهروندان در شهر بی شهریت، لزوم توجه به فضاهای شهری به عنوان عرصه های عمومی که مکان حضور جامعه مدنی است را یاد آور شد . - 5 -
مفهوم کیفیت و پیاده راه های شهری
یک محیط شهری برای آن که به محیطی پیاده مدار تبدیل شود باید دارای شاخص ها و مولفه های فیزیکی خاصی باشد که در ذهن استفاده کنندگان به فضایی متمایز، ایمن، خاطره انگیز و سرزنده تبدیل گردد. تا به حال دسته بندی مشخصی در ایران از شاخص های ایجاد پیاده راه ها به شکل اصولی و علمی انجام نشده و شاخص های موجود در برنامه ریزی ها و طراحی های سایر کشورها مورد استفاده کارشناسان داخلی قرار گرفته است. این شاخص ها در برخی موارد با فرهنگ، کالبد و جامعه ایرانی بیگانه بوده و نیاز به محلی نمودن آن ها به شدت احساس می شود.
در این پژوهش پس از ارائه مهمترین شاخص های ایجاد پیاده راه و جمع بندی آن ها، شاخص های مفید و قابل استفاده در شهر ایرانی مطرح خواهند شد. پیادهراه-ها، محل حضور همه شهروندان و مشارکت آنان در زندگی جمعیشان میباشد.این فضاها در مقیاس همه شهر عمل کرده و میبایست پذیرای گروههای مختلفی از شهروندان باشد. در آنجا شهروندان در یک رابطه تعاملی با یکدیگر، با هم بودن را آموخته و در جهت ارتقاء حیات جمعی میکوشند. لذا میبایست در پیادهراهها همواره زندگی اجتماعی در جریان باشد از اینرو سر زندگی از ویژگی از ویژگیهای اساسی و اصلی پیادهراهاست. این فضا همچنین میبایستی بتواند جاذب طیف وسیعی از شهروندان بوده و خود را همواره با رویدادهای درون خود هماهنگ سازد. لذا انعطاف نیز از ویژگیهای مهم در پیادهراهاست.د در نهایت آنچه متضمن حضور همه شهروندان در زندگی دائمی در پیادهراهاست ایمنی این فضا میباشد. - - 1
معیار های ارائه شده در ارتباط با کیفیت پیاده راه در ایران مولفه های کیفیت ارائه شده توسط نظریهپردازان{5} × امکاناتی برای استراحت :یکی از عناصر مهم در پهنه های پیاده از نقطه نظر طراحی، پیش بینی مکانهایی برای استراحت است. مکان هایی که شخص می تواند در آن گردش کند و زمانیکه نیاز باشد، توقف نماید. جاییکه شخص میتواند هم بصورت فعال و هم غیرفعال در آنچکه روی می دهد، شرکت کند.
طراحی مناسب سطوح:کیفیت مصالح رویه دارای تاثیر قابل توجه بر واکنش پیاده ها نسبتبه مسیرهای پیاده و ایجاد حس امنیت فردیسطح مناسب و حداقل تغییرات ارتفاع برای تردد همه عابرین پیاده اعم از افراد سالمند و معلولین با ویلچر همچنین عبور دوچرخه ها - چنانچه از مسیر بصورت مشترک استفاده می کنند - فراهم شود. مبلمان:انواع مبلمان محدوده های پیاده سبب مکث و توقف انسانی در فضا و ایجاد حس مکانعلاوه بر جنبه های عملکردی و اغنای حس زیبایی شناختی بصریعابران ،مبلمان موجود در طول مسیر مثل نیمکت ها، دکه ها و... نباید مزاحمتی در تردد عابران پیاده ایجاد نمایند.
تجهیزات بازی و سرگرمی:تجهیزات بازی و سرگرمی همچون زمینهای اسکیت، فضاهای بازی بولینگ و شطرنج، میزهای تنیس، سرزندگی: تنوع در طول مسیر،نفود پذری انعطاف:انعطاف در کالبد،انعطاف در عملکرد ایمنی:ایمنی در مقابل سواره،ایمنی در برابر محیط {6} امنیت،دلپذیری،انتخاب نوع حمل و نقل و مسیر،رفتار عابر پیاده بر اساس معیار های اجتماعی فرهنگی{7} سرزندگی: انعطاف،تنوع کاربری،فعالیت پذیری خوانایی: منظر،تناسب بصری،پاکیزگی،زیبایی نفوذپذیری:دسترسی،برخورداری از مقیاس پیاده،ارتباطات فضایی ایمنی وامنیت: نظارت از طرف شهروندان،سلسله مراتب دسترسی،ایمنی در برابر وسایل نقلیه محدوده های پیاده شکلگیرند.
روشنایی مناسب شامل؛ منابع روشنایی مرتفع جهت روشن کردن کلی پیاده راه و منابع روشنایی کوتاهتر برای روشن سطح پیاده رو می باشند.در پیاده راه خرید بخشی از روشنایی از فروشگاهها و مغازه ها تامین می شود. گیاهان و فضای سبز: ایجاد فضای سبز در محدوده های پیاده عامل تلطیف و زیباسازی فضا، آرامش روانی عابران، ایجاد سایه و بوجود آوردن مقیاس انسانی از طریق حضور عناصر طبیعی به جهت تعدیل منظر شهری و کیفیت بخشی به فضاهای شهری،درختان و پوشش گیاهی باید بگونه ای انتخاب شوندکه رشد و تغییرات آنها مزاحم تردد عابرین پیاده نگردیده و نیاز به نگهداری و مراقبت زیادی نیز نداشته باشند .
آب نماها: فواره هاو آب نما ها نه تنها به منظور تصفیه هوا، ایجاد خنکی و عناصر طراحی بکار می روند بلکه همچنین مکانهای ملاقات و مکانهایی سودمند برای نوشیدن آب و آبتنی میباشند. مراکز ارائه آثار فرهنگی- هنری: طراحی یک حوزه پیاده، فرصت خوبی برای تلفیق هنر در مکان های عمومی شهری و شکل گیری هنر عامه پسند ارائه آثار هنری امکان مناسبی جهت مکث و ایجاد کشش برای کسانی که به دلایل مختلف دیگری وارد پیاده راه شده اند - بویژه جهت کودکان همراه خانواده ها می باشد. - - 5
