بخشی از مقاله
خلاصه یا چکیده
هر مقاله پیش روی با هدف ارزیابی توان های و تنگنهای توسعه وتدوین بهترین استراتژی ها در جهت رونق و بهبود بهره گیری از قابلیتهای ناحیه ساحلی - مرزی چابهارصورت گرفته است. ناحیه مرزی -ساحلی چابهار دارای 216681 نفر جمعیت است. که 139553نفر - 64/40 - آنها در مناطق روستایی زندگی می کنند. سطح زندگی مردم پایین، نوع معیشت آنها ناپایدار و درآمد خانواده ها پایین است به همین دلیل مردم تا آنجا که بتوانند ناحیه را ترک نموده که از یک طرف به توسعه نیافتگی محلی کمک کرده و از طرف دیگر در شهرهای داخلی کشور مناطق حاشیه نشینی را افزایش می دهند و یا راهی دیار غربت - پاکستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس - شده و مشکلات اجتماعی امنیتی می آفرینند.
مشکلات بالا در صورتی است که ناحیه توان و استعداد های محلی بالقوه مناسبی دارد و در صورت استفاده بهینه از آنها نه تنها از بروز مشکلات مزبور جلوگیری می شود، بلکه به توسعه پایدار ناحیه کمک کرده و در رشد تولید ملی اثری مثبت بر جای می گذارد. جامعه آماری تحقیق را ناحیه ساحلی چابهار تشکل می دهد. داده های مورد نیاز تحقیق از طریق بازدید مکرر محلی، مشاهده و مصاحبه با مردم و نخبگان محلی جمع آوری شده است. در تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز از روش های آماری و SWOT استفاده شده است نتیجه نشان می دهد که با استفاده و بهره گیری از پتانسیل های موجود ناحیه می توان جامعه محلی را توسعه و سطح معیشت و درآمد مردم محلی را ارتقا داد و در نهایت به توسعه تولید ملی کمک کرد.
مقدمه
این ناحیه ساحلی چابهار دارای 216681 نفر جمعیت است. که 139553نفر - 64/40 - آنها در مناطق روستایی زندگی می کنند. - مرکزآمار ایران . - 1385 سطح زندگی مردم پایین، نوع معیشت آنها ناپایدار و درآمد خانواده ها پایین است به همین دلیل مردم تا آنجا که بتوانند ناحیه را ترک نموده که از یک طرف به توسعه نیافتگی محلی کمک کرده و از طرف دیگر در شهرهای داخلی کشور مناطق حاشیه نشینی را افزایش می دهند و یا راهی دیار غربت - پاکستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس - شده و مشکلات اجتماعی امنیتی می آفرینند.
بررسی و شناخت وضعیت نواحی، قابلیت ها و تنگناهای آن در برنامه ریزی ناحیه ای از اهمیت بسزایی برخوردار است. امروزه آگاهی از نقاط قوت و ضعف نواحی نوعی ضرورت، جهت ارایه طرح ها و برنامه ها محسوب می شود - موسوی، حکمت نیا،:1384ص . - 55 بهره گیری از توان های محلی به عنوان یکی از ابعاد توسعه پایدار، از جمله مهم ترین مسائلی است که در تمامی برنامه های توسعه ناحیه ای اعم از شهری و روستایی مورد توجه و تاکید می باشد.
منظور از توان های محلی کلیه امکانات و منابع موجود در سطح یا زیر زمین می باشد که به طور طبیعی در فضاهای مختلف موجود بوده و می تواند به عنوان پایه ای برای اجرای طرح های توسعه ای به منظور بهبود وضعیت معیشت انسانی مورد استفاده قرار گیرد. آب های سطحی و زیر زمینی، خاک های حاصلخیز، پوشش گیاهی، معادن، آب و هوای مساعد، باران کافی و ده ها عامل طبیعی و انسانی دیگر از جمله مهم ترین عوامل محیطی محسوب می شوند که انسان با استفاده عاقلانه از آنها می تواند به بهبود زندگی خود کمک نماید. ارزیابی توان های محیطی از چند نظر برای برای برنامه ریزی های توسعه به ویزه در نواحی دارای پتانسیل لازم و ضروری به نظر می رسد:
الف - توان های طبیعی هر ناحیه مهم ترین عامل تعیین کننده نوع فعالیت های اقتصادی و همچنین توزیع جمعیت در آن ناحیه است - ماندال1989،ص. - 169 به عنوان مثال وجود خاک های حاصلخیز یا منابع آب کافی موجب گسترش فعالیت های کشاورزی، و وجود منابع انرژی و معادن زیر زمینی موجب شکل گیری فعالیت های صنعتی می شود. وجود جمعیت انبوه کار، تجارت و بازرگانی را توسعه می دهد و استقرار در نواحی ساحلی موجب گسترش فعالیت های همچون دریانوردی، صید و ماهیگیری، استحصال نمک، بازرگانی و تجارت و همچنین گردشگری می شود. همان گونه که وجود کوهستان های مرتفع، زمینه مناسبی برای فعالیت دامپروری است.
ب- یکی دیگر از از دلایل لزوم ارزیابی های محیطی، ضرورت تحلیل هزینه و فایده فعالیت های اقتصادی است. فعالیت های اقتصادی زمانی قابل دوام و استمرار هستند که میزان سودهی آنها در مقایسه با هزینه های تولید، بالاتر باشد وجود منابع اولیه لازم و انرژی مورد نیاز، دسترسی به راه های ارتباطی و نیروی کار مناسب از الزامات و پیش نیازهای چنین وضعیتی است.
ج- توجه و تاکید بر توسعه پایدار از دلایل دیگر توجه به ارزیابی های محیطی است. بر مبنای تعریف کمسیون بین المللی محیط زیست و توسعه در مورد توسعه پایدار - یعنی برآوردن نیازهای نسل کنونی با استفاده از منابع طبیعی، بدون کاستن از توانمندهای نسل آینده - ، ارزیابی توان های محیطی یک ناحیه بدون اندازه گیری میزان بهره برداری و شدت تخریب ناشی از بهره برداری نسل کنونی امکان پذیر نیست - بارو1376،ص. - 47 کاستن از میزان ناپایداری محیطی، پتانسیل محیط را برای مقابله با اختلالات گسترده ای که امکان پیش بینی و مدیریتی آنها اندک است، ارتقاء می بخشد.
در کشور ما، جمعیت و امکانات بر اساس توانهای محیطی توزیع نشده است. به همین دلیل در برخی از مناطق، تراکم بیش از اندازه ی جمعیت وجود دارد و در برخی دیگر از مناطق از ظرفیت های لازم استفاده ی بهینه صورت نمی گیرد. همین موضوع موجب شده تا از طرفی شاهد مهاجرت از مناطق کمتر توسعه یافته به سوی مناطق توسعه یافته تر و از سوی دیگر شاهد گسترش مادر شهرها و به تبع آن گسترش حاشیه نشینی و مشاغل غیر رسمی در اطراف شهرهای بزرگ باشیم. این موضوع به دنبال خود مشکلات متعددی را ایجاد می کند که برای کاستن این مشکلات، بهترین راه این است که آن را از ریشه - که همان مهاجرت از مناطق کمتر توسعه یافته می باشد - خشکانده و به تقویت مناطق کمتر توسعه یافته بپردازیم.
به طور کلی عدم توسعه یافتگی در نواحی را می توان به دو عامل نسبت داد: اول این که محیط طبیعی چنین استعدادی نداشته باشد و دوم عوامل انسانی نتوانسته است توسعه یافتگی را برنامه ریزی، هدایت و یا میسر سازد. به عبارت دیگر شاخص های متعددی که مبنای توسعه یافتگی قرار می گیرند، در واقع نشات گرفته از این دو عامل می باشند و لذا شناخت اصلی نقش بسیار اساسی در زمینه تحلیل شاخص های توسعه یافتگی یا نیافتگی ایفاء می کند و نقش اساسی در موفقیت برنامه های توسعه دارد. محیط به عنوان بستر تمام کنش ها و واکنش های متقابل میان انسان و طبیعت است و تا زمانی که ازکیفیت محیط و نهاده های آن اطلاع دقیقی در دسترس نباشد، تنظیم و اجرای برنامه های توسعه صرفا صرف وقتو هزینه خواهد بود.
در دهه 80 با بسط مفهوم توسعه پایدار، عرصه های جدیدی در شاخص های توسعه به ویژه در مناطق روستایی گشوده شد. در این راستا توسعه پایدار رویکردی جامع به بهبود بخشی کیفیت زندگی انسان ها در جهت تحقق رفاه اقتصادی، اجتماعی و محیطی سکونتگاههای انسانی تعریف شد - Torjman,2002:2 - .در این معنا توسعه پایدار فرایندی تلقی می شود که با سازماندهی و تنظیم رابطه انسان و محیط و مدیریت بهره برداری از منابع و محیط زیست، دستیابی به تولید فزاینده و مستمر، زندگی مطمئن، امنیت غذائی، عدالت و ثبات اجتماعی و مشارکت مردم را تسهیل می نماید. در فرآیند توسعه پایدار اهداف اجتماعی، اقتصادی و محیطی جامعه در هرجا که ممکن است از طریق وضع سیاست ها، انجام اقدامات لازم و عملیاتی با هم تلفیق می شوند - زاهدی،:1382ص. - 21 کشورها و جوامع به صورت فزاینده ای به این حقیقت پی برده اند که برای بهبود وضعیت خود باید ابتکار خرج دهند و درصدد یافتن راه های تازه ای برآیند.
اگرچه در نواحی مختلف دنیا شرایط متفاوت است - نوابخش، مهرداد، رفیعی فر، مریم:1389ص. - 4 ولی همواره، بهره گیری از قابلیت های نواحی عاملی برای توسعه نواحی بوده است. اما به جهت اینکه توان های محلی این ناحیه، جایگاه واقعی خودش را در سطح ناحیه و حتی کاستان به دست نیاورده، در راستای مطالب فوق سوال زیر قابل طرح می باشد : پتانسیل های و محدودیت های توسعه تولید محلی در ناحیه ساحلی چابهار کدام است؟ و عمده راهبردها جهت توسعه در ناحیه به چه صورت است؟ این پژوهش برآن است با معرفی و بررسی توان های تولید محلی ناحیه ساحلی چابهار، در راستای حل موانع پیشرو گام های ارزنده ای برداسته و افق های تازه و امید بخشی را در توسعه ناحیه به ارمغان بیاورد.
روش شناسی تحقیق
این مطالعه از نظر نوع تحقیق کاربردی بوده و از نظر روش تحقیق نیز بصورت پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق را ناحیه ساحلی شهرستان چابهار تشکیل می دهد داده های مورد نیاز تحقیق از طریق بازدید مکرر محلی ، مشاهده و مصاحبه با مردم و نخبگان محلی جمع آوری شده است داده های جمع آوری شده از طریق آمار توصیفی و مطالعه تطبیقی مورد تجزیه تحلیل قرار گرفته است. و از ماتریس SWOT برای تجزیه و تحلیل اطلاعات و ارائه راهکارها بهره گیری شده است.
محدوده مورد مطالعه
شهرستان چابهار دارای 216681 نفر جمعیت است. که 139553نفر - 64/40 - درصد آنها در مناطق روستایی زندگی می کنند. - مرکزآمار ایران، . - 1385 ناحیه ساحلی چابهار در جنوب شرق کشور، بر روی جلگه ساحلی دریای عمان در استان سیستان و بلوچستان واقع گردیده است. این شهرستان از سمت شمال به شهرستانهای سرباز و نیکشهر، از جنوب به دریای عمان، از شرق به پاکستان و از غرب به شهرستان کنارک محدود است.
