بخشی از مقاله
چکیده
سیستمهاي هوشمند حمل و نقل به عنوان یکی از جدیدترین راهکارهاي مدیریت ترافیک در کشورهاي توسعه یافته بکارگرفته شده است.کشور ژاپن به عنوان یکی از کشورهاي توسعه یافته اقتصادي در جهان و همچنین یکی از پیشگامان در زمینه توسعه این سیستمها همواره مدنظر بوده است. با توجه به سند ملی سیستمهاي هوشمند حمل و نقل در ایران که در مراحل اولیه تدوین خود به سر میبرد، میتوان از تجربیات کشور ژاپن در این زمینه بهره گرفت. هدف از این نوشتار، توصیف چالشهاي پیش روي دو کشور ایران و ژاپن در زمینه توسعه سیستمهاي حمل و نقل، معرفی ژاپن در سال 2030 با توجه به سیستمهاي هوشمند حمل و نقل و ارایه پیشنهادهایی به عنوان پیشزمینههایی براي توسعه این سیستمها در ایران میباشد. روش تحقیق در این مطالعه توصیفی و روش گردآوري دادهها، کتابخانهاي بوده است و با استفاده از اسناد منتشر شده در کنگره جهانی سیستمهاي هوشمند حمل و نقل در ماه اکتبر سال 2013 در کشور ژاپن، به توصیف برنامه ژاپن در سال 2030 پرداخته شده و به وجود یکپارچگی سیستم هاي حمل و نقل، همکاري همه نهادها در تمام مراحل توسعه و همچنین باور جمعی و وجود خودآگاهی شهري در کاهش مصرف انرژي و آلودگی زیست محیطی پی برده شده است.
کلیدواژه: سیستمهاي هوشمند حمل و نقل، مدیریت ترافیک، جامعه ژاپن در سال 2030، حمل و نقل ایران و ژاپن
1. Akhaksari@yahoo.com, 09123947535
2. Akbarbeyki911@st.atu.ac.ir,09124573129
1
.1 مقدمه
افزایش جمعیت و به تبع آن افزایش تقاضا براي سفرهاي درون و برون شهري، آلودگیهاي زیست محیطی، خسارات مالی و تلفات جانی ناشی از تصادفات رانندگی و همچنین ضعف در زیرساختهاي شهري بویژه زیرساختهاي حمل و نقل، همواره مدیران شهري را چه در کشورهاي توسعه یافته و چه در حال توسعه با چالش بزرگی روبرو ساخته است. امروزه مدیران شهري به این نتیجه رسیدهاند که با بکارگیري فنآوري اطلاعات در حمل و نقل میتوانند بر بسیاري از این مشکلات فایق آیند. امروزه مدیران شهري میتوانند از طریق ساز و کارهایی میزان تقاضاي زیاد سفرهاي درون شهري را مدیریت کرده، آلودگیهاي زیست محیطی را کاهش داده و ایمنی و کارآمدي سیستمهاي حمل و نقل را تضمین نمایند. یکی از تکنولوژيهاي بکارگرفته شده در مدیریت حمل و نقل، سیستمهاي هوشمند حمل و نقل3 میباشد.[1] سیستمهاي هوشمند حمل و نقل به معناي بکارگیري فناوريهاي نوین از قبیل الکترونیک، ارتباطات،
سیستمهاي کنترل و سایر تکنولوژيهاي پیشرفته میباشد که جابجایی، ایمنی، امنیت وکارآیی را در بخش حمل و نقل اصلاح کرده و در رابطه با سایر اقدامات با کاهش مصرف انرژي شاخصهاي زیست محیطی از جمله کیفیت هوا را بهبود بخشیده و بر میزان دسترسی به وسایل حمل و نقل میافزاید.[3]
[2]
از جمله مزایا و منافع این سیستمها، میتوان به افزایش کارایی حرکت و جابجایی براي کالا و مسافر، بهبود عملکرد در حمل و نقل، تسریع و تسهیل فرآیندهاي حمل و نقل، کاهش تراکم ترافیک، کاهش زمان سفر، کاهش هزینههاي عملیاتی براي مالکان و ارایهدهندگان خدمات حمل و نقل، افزایش ایمنی تردد، کاهش خسارات مالی و تلفات جانی، نظارت و حفاظت زیستمحیطی، کاهش مصرف سوخت، افزایش رضایت کاربران، بهبود در بهرهوري اقتصادي و همچنین افزایش کارایی در جمع آوري عوارض و اجراي قانون اشاره کرد.[6] [5] [4]
این سیستمها زمانی میتوانند به صورت مناسب عمل نمایند که به صورت یکپارچه تعریف شده باشند. در کشور ما نیز به منظور رسیدن به اهداف کلان برنامه توسعه پنجم- تجهیز سالانه 2000 کیلومتر از راههاي شریانی کشور 10/000) کیلومتر در طول برنامه) به سیستمهاي هوشمند حمل و نقل -[7](ITS) و یکپارچگی در توسعه این سیستمها و همچنین به منظور همکاري و هماهنگی تمامی ذي نفعان در توسعه آن، تدوین سند ملی سیستمهاي هوشمند حمل و نقل ضروري است.
3 Intelligent Transport Systems
2
در کشورما طرح کلان مطالعه و طراحی سیستمهاي هوشمند حمل و نقل درون و برونشهري یکی از طرحهاي کلان مصوب شوراي عالی علوم، تحقیقات و فناوري است که به دانشگاه صنعتی امیرکبیر به عنوان دانشگاه محوري در سال 1391 ابلاغ گردید. پژوهشکده حمل و نقل و سیستمهاي هوشمند نیز به عنوان مجري طرح شناخته میشوند.[9] [8] سند ملی حمل و نقل هوشمند در ایران که در مراحل اولیه تدوین خود به سر میبرد، میتواند از تجربیات کشورهاي توسعه یافته در این زمینه بخصوص کشور مورد مطالعه این تحقیق استفاده نماید.
کشور ژاپن به عنوان یکی از کشورهاي توسعه یافته اقتصادي در جهان با جمعیت در حدود 127 میلیون نفر در سال [10]2013 یکی از کشورهاي پیشرو در توسعه سیستمهاي هوشمند حمل و نقل میباشد.
در بیستمین کنگره جهانی سیستمهاي هوشمند حمل و نقل که در ماه اکتبر 2013 به مدت 5 روز در شهر توکیوي ژاپن برگزار گردید، به چالشهاي پیش روي ITS و همچنین به توصیف برنامه آینده ژاپن در زمینه توسعه ITS پرداخته شد. در این کنگره که با عنوان「Open ITS to the Next」 برگزار شده است، نتایج حاصل از استفاده عملی و توسعه سیستمهاي هوشمند حمل و نقل براي اولین بار در جهان ارایه شده، سیستمهاي هوشمند حمل و نقل نسل بعد نمایش داده شده و فرصت بسیار خوبی براي توسعه کسب و کار بین المللی در جهان فراهم آمده است. در این کنگره گزارشی در زمینه چشم انداز آینده ژاپن با عنوان " پیشنهاد ساخت آینده به وسیله سیستمهاي هوشمند حمل و نقل" با شعار "تحقق جامعهاي که هر کس ؛ هر جا باشد بتواند به راحتی رفت و آمد کند" ارایه شد. کشور ژاپن که یکی از پیشگامان این صنعت محسوب میشود هر ساله سعی در انتقال تجربیات خود به کشورهاي دیگر به ویژه کشورهاي آسیایی دارد.
هدف از ارایه این مقاله، بررسی چالشهاي مشترك دو کشور ایران و ژاپن در زمینه توسعه حمل و نقل با توجه به آمارهاي سازمانهاي جهانی، معرفی برنامههاي آینده ژاپن در افق سال 2030 با توجه به توسعه سیستمهاي هوشمند حمل و نقل در این کشور، معرفی سند ملی سیستمهاي هوشمند حمل و نقل در ایران و در آخر ارایه پیشنهادهایی براي استفاده از این تجارب در کشور ایران است.
.2 معرفی کشورهاي مورد بحث
کشور ایران با جمعیت حدود 76,5 میلیون (در نیمه سال (2013 با مساحت 1,648,195 کیلومتر مربع(5 برابر مساحت ژاپن) در منطقه خاورمیانه واقع شده است.کشور ژاپن نیز با جمعیت 127,2
میلیون (در نیمه سال (2013 و مساحت 377,87 کیلومتر مربع در شرق آسیا واقع شده است. جدول زیر اطلاعات مرتبط به هر دو کشور را نشان میدهد.
جدول :1 مقایسه دو کشور ایران و ژاپن با توجه به وضعیت حال و آینده دو کشور[12][11]
کشور مساحت(کیلومترمربع) جمعیتدرنیمهسال2013 درصدجمعیتبهکلجهان جمعیتدرهرکیلومترمربع موالیددرهر1000نفر مرگومیردرهر1000نفر مهاجرتدرهر1000نفر
ژاپن 377.87 127.3 0.25% 337 8 10 1+
ایران 1.648.19 76.5 1.10% 46 19 5 1-
5
پیش بینی جمعیت
در
2025 سال2050سال
نیمه نیمه
7.021 97.1
78 99.4
رشد جمعیت در سال 2050 نسبت به سال 2013
0.8
1.3
درصد جمعیت
15سال 65سال
زیر بالاي
13% %25
25% %5
درصدشهريشدن رشددرسالGDP2012 تولیدناخالصملی(دلارآمریکا)
سرانه
91% 2% 42050
71% -1.9% 4520
در جدول زیر چارچوب سازمانی و ایمنی حمل و نقل جادهاي در هر دو کشور مورد مقایسه قرار گرفته است:
جدول :2 وضعیت ایران و ژاپن در ارتباط با چارچوب سازمانی و ایمنی حمل و نقل جادهاي[13]
چارچوب سازمانی و ایمنی حمل و نقل جادهاي
کشور
ایران
ژاپن
هجاد ایمنی متولی ملی بودجه در آن گرفتن نظر در جاده ایمنی ملی استراتژي شمول استراتژي ریزي پایه در گذاري سرمایه تلفات کاهش در گذاري هدف تلفات کاهش در هدف میزان جادهساختدرجدیدهايگذاري سرمایه موجود هايزیرساخت از منظم بازرسی سواري دوچرخهورويپیادهترویجسیاستهاي عمومی نقل و حمل توسعه درگذاريسرمایهبهتشویقهايسیاست
کمیسیون ایمنی خیر بله تا حدودي بله 10% در بله براي بله بله
-2011) بخشی از
راه هرسال
(2020 شبکه
شوراي مرکزي بله کاهش
سیاست ایمنی بله بله کاملا -2011) 3000نفر خیر بله بله بله
ترافیک (2015 در هر سال
3. چالشهاي مشترك پیش روي دو کشور ایران و ژاپن در بکارگیري سیاستهاي جدید در سیستمهاي حمل و نقل
.3,1 پیري جمعیت و کاهش نرخ موالید
جمعیت ژاپن در سال 2004 در اوج خود رو به کاهش نهاده و پیشبینی میشود از زمان حال((2013 تا سال 2030 در حدود 10 میلیون نفر از جمعیت کاسته شود و انتظار می رود 117 میلیون نفر در سراسر ژاپن باقی بماند. از هر 3 نفر 1 نفر بالاي 65 سال بوده و از هر 5 نفر 1 نفر بالاي 75 سال خواهد بود. با کاهش جمعیت نیروي کار، رکود در فعالیتهاي اقتصادي، از سرزندگی کشور کاسته شده و لازم است با جبران عملکرد فیزیکی کاهشی سالمندان، آنها را به فعالیت هاي اجتماعی تشویق کرد.[3]
نمودار:1 نمودار مقایسه جمعیت ژاپن به تفکیک در سال 2010 و چشم انداز آینده ژاپن[3]
جمعیت کل کشور 117 128
82
68
جمعیت نیروي کار 29 17
37
جمعیت سالمندان 12
جمعیت کودکان سال٢٠٣٠ سال ٢٠١٠
200
100 میلیون
رنف
0
در سال 2012، 4411 نفر جان خود را در تصادفات از دست دادهاند و با توجه به دادههاي وزارت زمین، زیرساخت و حمل و نقل در هر سال نزدیک به 10 میلیارد دلار4 به علت ازدحام ترافیک به ژاپن خسارت وارد می شود [14] در کشور ایران بر اساس سناریوي رشد پایین جمعیتی که سازمان ملل متحد در سال 2010 منتشر
کرده است، اگر کشور به همین صورت به ادامه جایگزینی جمعیتی بپردازد و برنامهاي براي تعادل آن نداشته باشد در 80 سال آینده روند کاهشی جمعیت را تجربه خواهد کرد که 47 درصد آن را افراد سالمند بالاي 60 سال در بر میگیرد. ایران در حال حاضر جز 10 کشور اول است که به سرعت به سمت کهنسالی در حال حرکت است و در جایگاه ششمین کشور جهان قرار دارد که افراد آن به سن
٤9 تریلیون ین ژاپن
پیري میرسند. همچنین این کشور در بیست سال آینده وارد فاز اول سالمندي جمعیتی خواهد شد و در ده سال آتی نیز فاز دوم سالمندي را تجربه خواهد کرد.[15]
در کشور ژاپن نیز بیش از نیمی از مرگ و میر ناشی از تصادفات را سالمندان در حال عبور از خیابان و یا دوچرخه سواري در مناطق مسکونی تشکیل میدهند به علاوه به علت پیشرفت ناگهانی روند پیري جمعیت در این کشور، حرکت کاربران آسیب پذیر جاده(افراد مسن) به یک مسالهاي دچار شده است که اقدام جدي را میطلبد. در نمودارهاي زیر، روند مرگ و میر ناشی از تصادفات جادهاي در هر دوکشور قابل مشاهده است:
نمودار:2 [13] نمودار:3 تعداد مرگ و میر ناشی از تصادفات جادهاي به تفکیک کاربران
روند مرگ و میر ناشی از تصادفات جادهاي در ژاپن جادهاي در ژاپن[13]
عابراي پیاده <1%
اتوموبیلهاي 4 ۶١%
چرخه ۵٣%
حمل و نقل ١٨%
موتوري 2 چرخه
دوچرخه سواران ٣١%
سایر
با توجه به نمودار2 مشاهده میشود میزان تلفات جادهاي در ژاپن رو به کاهش بوده، اما در ایران با توجه به نمودار 4، نوساناتی در میزان مرگ و میر ناشی از تصادفات دیده می شود که لازم است در این باره چارهاي اندیشید.
نمودار:4روند مرگ و میر در تصادفات جادهاي در ایران[13] نمودار:5 تعداد مرگ و میر ناشی از تصادفات جاده اي به تفکیک کاربران
جادهاي در ایران[13]
عابران پیاده ١%
سرنشینان اتوموبیل ٢٨% ٢٢%
سرنشینان موتور
سیکلت ۶٢% ٢٣%
رانندگان خودرو
سایر
