بخشی از مقاله
اصول شهرسازي اسلامي از نظرگاه قرآني
مقاله حاضر با هدف بررسي اصول معماري اسلامي مرتبط با شهرسازي در آيات قرآن و امکان به کارگيري آن براي شهرسازي معاصر تدوين شده است که نتيجه تحقيق و تفحص در قرآن کريم ، تفسير نمونه و کتب و مقالات مرتبط است . با بررسي آيات ،١٥١ آيه مرتبط با شهر و شهرسازي و مباحث مرتبط با آن تشخيص داده شد . سپس با استفاده از روش تحليلي ، آيات براساس ٥ اصل دسته بندي گرديد . سپس برمبناي ميزان توجه و تکرار در قرآن ١٩ سطح مختلف تشخيص داده شد .
بيش ترين تکرار معيار ، مرتبط با اصل رده بندي اهداف کمي و کيفي است که مشتمل بر زير سامانه هاي ساختاري ، کالبدي ، کارکردي و پيراموني مي باشد . سطح بندي اهميت معيارها در آيات به دست آمده مي تواند راه گشاي توجه بيشتر حوزه هاي مرتبط با شهر و شهرسازي به اين مباحث گردد .
واژگان کليدي : شهر ، قرآن ، شهرسازي ، اصول معماري اسلامي
مقدمه
يکي از مهم ترين دستاوردهاي فکري ، فلسفي ، هنري ، صناعي و توليدي تمدن ها در جوامع بشري «شهر» است که هم از ماندگاري نسبي برخوردار مي باشد ، هم تجلي باورها و ارزش هاي فرهنگي جامعه است و هم اينکه بر رفتار انسان اثر مي گذارد [١] . دين و مذهب به عنوان يکي از عناصر فرهنگي و پديده اي اجتماعي -فرهنگي منشا ايجاد تغيير ، تفاوت و تباين در مکان هاي گوناگون بوده است [٢] . اگرچه رويکرد به دين و متعلقات آن در جهان معاصر و زندگي انسان امروزي در عمل با بي اعتنايي مواجه شده ، اما در عرصه نظري مباحث ديني و اسلامي از مسائل مهم و مورد توجه معاصران بوده است [٣] . اسلام به عنوان ديني شهري مطرح شده که براي تحقق آرمان هاي خود به شهر نياز داشته است [٤] .
اين واقعيت بر همه مبرهن است که تعليمات اسلام بيشتر در قرارگاه هاي شهري تجربه شده اند . از اين رو تعجب آور نيست که اسلام تاکيد ويژه اي بر طرح شهرها در جهت کارائي و پاسخ گويي بيشتر به نيازهاي اقتصادي ، اجتماعي و فرهنگي داشته باشد [٥] . پس واژه شهر اسلامي ، متجلي اسلام است و فضايي است مناسب زيست انسان مومن . شهر اسلامي براي تجلي بخشيدن به ارزش هاي مورد احترام جامعه مسلمين مداوما راه ها و روش هاي مناسب زمان و مکان را مي جويد .
چيستي و چگونگي شهر و شهر اسلامي در آموزه هاي اسلامي نيازمند تعمق و تتبع وسيع در منابع ارائه کننده اين آموزه هاست [٦] . در اين ميان ، قرآن که کتاب هدايت انسان ها براي همه زمان ها و مکان ها مي باشد ، سخن از اصولي لايتغير مي نمايد که مي تواند در همه زمان ها و مکان ها و با روش هاي مجاز و مصالح در دسترس در همه عرصه ها از جمله شهرسازي قابل تجلي و اجرا باشد .
طرح مسئله
قرآن مومنان را به وجود راه حل هاي مشکلاتشان در آياتش آگاه نموده و آنان را به شناخت مباني و اصول حاکم بر آن و نحوه دريافت و اجراي آن تشويق مي نمايد . چنان که مي فرمايد
تلاش در دست يابي به معيارها و مفاهيم طراحي شهر از ديدگاه قرآن مي تواند در نهايت راهگشايي براي دستيابي به طراحي شهري متناسب با هويت اسلامي در دوران معاصر گردد
پرسش هاي پژوهش
در آيات قرآن در ارتباط با شهر و مفاهيم شهري چه مواردي مطرح شده است ؟ سلسله مراتب اهميت موارد مطرح شده در قرآن در مورد شهر و شهرسازي چيست ؟
روش پژوهش
پژوهش با رويکردي توصيفي -تحليلي با استفاده از روش تحقيق اکتشافي و تحليل محتوا ، آيات قرآن را که مرتبط با شهر و شهرسازي است مورد بررسي قرار داده است . جمعيت آماري پژوهش شامل تمام متن قرآن کريم و ترجمه آن ، تفسير آيات مرتبط از کتاب تفسير نمونه مکارم شيرازي و مطالعه کتب و مقالات مرتبط در اين زمينه است .
بررسي يافته ها
قرآن کتاب آسماني مسلمانان به عنوان اولين و کامل ترين منبع شناخت در تمام عرصه ها بالاخص شهرسازي براي مسلمانان مي تواند مورد ارزيابي قرار گيرد که با بررسي آيات آن ، تعداد ١٥١ آيه مرتبط با شهر و شهرسازي و مباحث مرتبط با آن تشخيص داده شد که به تفکيک اصول مطرح شده در قرآن بيان شدند (جداول شماره ٣ تا ٧) [٧] و [٩] [١٠] .
