بخشی از مقاله
ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﻜﻞ دﻫﻨﺪه ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ در ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﻣﺪرن
ﭼﻜﻴﺪه
ﺷﻬﺮﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ زﻳﺴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻧﺴﺎن و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺳﻠﻮل ﺗﻤﺪﻧﻲ اﺳﺖ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ و ﺗﺄﺛﺮ اﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه وﻳﮋه اي دارد .ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﺳﻴﻤﺎ و ﺑﺎﻓﺖ ﻛﺎﻟﺒﺪي ﺷﻬﺮﻫﺎي اﻳﺮان از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻴﺸﻮﻳﻢ ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻨﺎﺻﺮ و اﺟﺰاﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪه اي در ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﺣﻴﺎت ﺷﻬﺮﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ اﻳﻔﺎ ﻛﺮده اﻧﺪ دردوره ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻛﻤﺮﻧﮓ وﺑﺼﻮرت ﻣﺤﺪود اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ.اﻣﺮوزه ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻬﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ،ﭼﻪ دﻻﻳﻠﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﻛﻨﻮﻧﻲ از ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﻨﺖ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ارزﺷﻤﻨﺪ ﻏﺎﻓﻞ ﺷﻮد و ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺟﻠﻮه اي آﺷﻔﺘﻪ و ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮ از ﺷﺎﺧﺼﻪ ﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ؟ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ در اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻈﺎم ﺷﺒﻜﻪ اي ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ،ﻛﻪ اﺟﺰاي آن در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻴﻜﺮدﻧﺪ،ﺑﻪ ﻧﻈﺎم درﺧﺘﻲ و ﮔﺴﺴﺘﻪ ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﻣﺪرن اﺳﺖ.در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روﺷﻬﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ– ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ و ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ اي،ﺿﻤﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﻜﻞ دﻫﻨﺪه ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻈﺎم ﻋﻤﻠﻜﺮدي ﻋﻨﺎﺻﺮ آن،ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ آن ﺑﺎ ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﺨﺸﻬﺎي ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ از ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ در اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ راﻫﻜﺎرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ و ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﻋﻮاﻣﻞ و روﻳﻜﺮدﻫﺎي ارزﺷﻤﻨﺪ ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﺰاﻣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ،ﺳﻴﺎﺳﻲ،ﻣﺤﺮﻣﻴﺖ و ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ ﻫﺎ، در ﻧﻈﺎم ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﻣﺪرن،ﺑﺎ ﭘﻮﺳﺘﻪ اي ﻧﻮ و ﻇﺎﻫﺮي اﻣﺮوزي اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ.
ﻛﻠﻴﺪيواژهﻫﺎي : ﺷﻬﺮاﺳﻼﻣﻲ،ﻧﻈﺎم ﻋﻤﻠﻜﺮدي،ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮي،ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﻣﺪرن
-1 ﻣﻘﺪﻣﻪ
ﺷﻬﺮ ﻣﺤﻴﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮده، ﻛﺎر و رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ، در ﺗﻌﺎﻣﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دﻳﺪار و ﻣﺮاوده ﻛﺮده،ﺑﺮ داﻧﺶ ﺧﻮد ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﻨﺪ، ﺧﻮد را ﺳﺮﮔﺮم ﺳﺎﺧﺘﻪ، ﺗﻔﻜﺮ ﻛﺮده و آﻣﺎل و آرزوﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻣﻴﭙﺮوراﻧﻨﺪ.دﻳﻦ اﺳﻼم ﭘﺲ از ﮔﺴﺘﺮش در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻛﺎﻟﺒﺪي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﻬﺮﻫﺎي واﻗﻊ اﻳﻦ ﻣﺤﺪوده را ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ارزﺷﻬﺎي ﺧﻮد ﻣﻮاﺟﻪ ﺳﺎﺧﺖ،ﻣﺤﻘﻘﺎن اروﭘﺎﻳﻲ در ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ.ﺷﻬﺮﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻓﺮﻫﻨﮓﻧﺸﺎًت ﮔﺮﻓﺘﻪ از دﻳﻦ اﺳﻼم اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﻳﺎ رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ،ﺧﺼﻮﺻﻴﺎﺗﻲ ﭼﻮن رﻋﺎﻳﺖ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ، ﻣﺤﺮﻣﻴﺖ و ﻋﺪاﻟﺖ و ﺣﻘﻮق ﻣﺴﺎوي ﺷﻬﺮوﻧﺪي در اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺷﻬﺮي.ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﻲ ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺴﺠﺪ و ﺑﺎزار ﻫﺴﺘﻨﺪ.ﻣﺴﺠﺪ در ﺷﻬﺮ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺑﻨﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪه و در اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﻬﺮﺳﺎزي اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺳﺎﺳﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ.ﻣﻨﻈﻮر از اﻟﮕﻮي ﺷﻬﺮﺳﺎزي،ﻧﺤﻮﻫﻲ ﻣﻜﺎﻧﻴﺎﺑﻲ ﻛﺎرﺑﺮي ﻫﺎي زﻣﻴﻦ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﻀﺎﻳﻲ -ﻛﺎﻟﺒﺪي ﺷﻬﺮ و ﻛﻤﻴﺖ و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺷﻬﺮي ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﺑﻂ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺷﻬﺮي اﺳﺖ.ﻫﺮ ﺷﻬﺮ در ﻃﻮل زﻣﺎن اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از رﺷﺪ را اراﺋﻪ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ.ﭼﭙﻮﻧﭙﻲ رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺷﻬﺮي ﺑﺎزﺗﺎﺑﻲ از ﻛﻤﻴﺖ و ﻛﻴﻔﻴﺖ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ ،ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ-اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ اﺳﺖ.ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺷﻬﺮ اﻣﺮوز و آﻳﻨﺪه ﻣﺎ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﻟﮕﻮي ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﻣﺪرن ﺑﺎ ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻛﻴﻔﻲ ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ و
اﻟﻮﻳﺖ دادن ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻛﻤﻲ و ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ روﺷﻬﺎي ﻓﻨﻲ و اﻟﮕﻮﺑﺮداري از ﻏﺮب ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎي واﻗﻌﻲ ﺳﺎﻛﻨﻴﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎ و اﺳﺎﺳﺎً ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ روﺑﻪ روﺳﺖ ﭼﺮاﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺘﺸﺎن ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﺗﻤﺎم ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺦ و ﻓﺮﻫﻨﮓ آن دارد،در آﻣﻴﺨﺘﻨﺪ.ﭘﺲ اﮔﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﺪرن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐ زﻧﺪﮔﻲ ﺳﺎﻛﻨﺎﻧﺶ ﺑﺎﺷﺪ،ﺑﺎﻳﺪ وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﺷﻬﺮﻫﺎﻳﻤﺎن را ﺗﻐﻴﻴﺮ داده در ﭘﻲ اﻳﺠﺎد آﻳﻨﺪه اي ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ در آن از ﺗﻤﺎم ﺗﻮان ﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه و ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﻣﺜﺒﺖ و دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻏﻨﻲ ﺷﻬﺮﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورﻳﻢ و آﻧﻬﺎ را در ﺷﻜﻞ و ﭘﻮﺳﺘﻪ ي اﻣﺮوزي وﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزو ﺗﺤﻮﻻت دﻧﻴﺎي اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ و ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻛﻴﻔﻲ ﺷﻬﺮ را ﻫﻢ ردﻳﻒ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻛﻤﻲ آن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورﻳﻢ .در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﻜﻞ دﻫﻨﺪه ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻈﺎم ﻋﻤﻠﻜﺮدي ﻋﻨﺎﺻﺮ آن ﻣﻴﭙﺮدازﻳﻢ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺿﻌﻒ ﺷﻬﺮ ﻣﺪرن و راه ﺣﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ارزﺷﻤﻨﺪ ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﻧﻴﺎز دﻧﻴﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺟﺒﺮان ﻧﻘﺼﺎن ﻫﺎي ﺷﻬﺮﻫﺎي اﻣﺮوز.
-2 روش ﺗﺤﻘﻴﻖ
در ﺑﺨﺸﻲ از ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺎﺿﺮﻛﻪ از ﻧﻮع ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﻮده ، ﺳﻌﻲ ﺷﺪه ﺗﺎ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب روش ﺷﻨﺎﺳﻲ،از روش اﺳﻨﺎدي اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد.روش اﺳﻨﺎدي در زﻣﺮه روش ﻫﺎ ﻳﺎ ﺳﻨﺠﻪ ﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﺰاﺣﻢ و ﻏﻴﺮ واﻛﻨﺸﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﺪ.ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻔﺎده از دﻳﮕﺮ روﺷﻬﺎ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ،ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ و... ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﺟﻤﻊ آوري اﻃﻼﻋﺎت اﺳﺖ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺎرﺑﺮد روﺷﻬﺎي اﺳﻨﺎدي اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮدﻧﺪ.اﺳﺘﻔﺎده از اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك زﻣﺎﻧﻲ ﺻﻮرت ﻣﻴﮕﻴﺮد، ﻛﻪ ﻳﺎ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ در دﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ آﻧﻜﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده ، وﻟﻲ ﻣﺤﻘﻖ درﺻﺪد ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻗﺒﻠﻲ در ﻣﻮرد آن ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮآﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ.
در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ روﺷﻬﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ و ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ اي ﺑﻮده، در ﻗﺴﻤﺖ اول ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ اي و اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻘﺎﻻت و داده ﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ در ﺑﺎب ﺷﻬﺮاﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺑﺴﻂ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻼش ﺷﺪه،در ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻌﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﻣﺪرن و در ﻗﺴﻤﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎ روش ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﻣﺪرن و اﺳﻼﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد و اراﺋﻪ راﻫﻜﺎرﻫﺎﻳﻲ در راﺳﺘﺎي ﺣﻔﻆ و ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﻋﻮاﻣﻞ و روﻳﻜﺮدﻫﺎي ارزﺷﻤﻨﺪ ﺷﻬﺮ در ﻧﻈﺎم ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﻣﺪرن،ﺑﺎ ﭘﻮﺳﺘﻪ اي ﻧﻮ و ﻇﺎﻫﺮي اﻣﺮوزي.
-3 ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ
"ﻣﺒﺎﻧﻲ"ﺑﻪ آن دﺳﺘﻪ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻳﺎ اﺻﻮل ﺑﻨﻴﺎدﻳﻨﻲ اﻃﻼق ﻣﻴﺸﻮد ﻛﻪ در ﻫﻤﻪ ي ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﺻﺎدق،ﺟﺎري
و ﻣﺸﻬﻮد ﺑﺎﺷﺪ.اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﻲ اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻫﺮ ﺗﻔﻜﺮ و ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ،اﺻﻮﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺣﻮزه اﻧﺪﻳﺸﻪ،ﻛﻪ دز ﻫﻤﻪ ي اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ و راﻫﻨﻤﺎ و آرﻣﺎن و ﻫﺪف ﻫﺴﺘﻨﺪ.اﻳﻦ اﺻﻮل ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ راﻫﻨﻤﺎي اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻋﻤﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ،ﻛﻪ ﻓﺮاﺗﺮ از آن و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ در ﻫﻤﻪ آﺛﺎري ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺳﻴﺮاب ﺷﺪه اﻧﺪ،ﻧﻤﻮد و ﺟﻠﻮه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﺻﻮل ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ.ﺑﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﺗﻮﺣﻴﺪي( دﻳﻦ اﺳﻼم)ﻓﻀﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ي ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ،ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺻﻮﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ در اﺳﻼم ،ﺑﺎﻳﺪ از آنﻣﺘﺎًﺛﺮ ﺑﻮده و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺮوان اﺳﻼم را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﺻﻮل ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ .ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻄﺮح در ﺗﻌﻠﻴﻢ اﺳﻼﻣﻲ، اﺻﻠﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﻨﻴﺎد (ﻳﺎ ﻣﺒﺎﻧﻲ) اﺳﻼم"ﺗﻮﺣﻴﺪ "اﺳﺖ.ﭘﺲ از ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻣﻴﺘﻮان ﺑﻪ اﺻﻞ"ﻋﺪل "اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺻﻠﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﺻﻔﺖ ﻓﻌﻞ اﻟﻬﻲ ،ﻫﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ آن اﻣﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﻫﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﺨﻦ رﺳﻮل ﺧﺪا(ص) ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺮ آن ﻗﺮار دارد.در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲ اﺻﻞ"ﺗﻮﺣﻴﺪ "ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ آراء و رﻓﺘﺎرﻫﺎ
و آﺛﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻬﺎن راﺟﻬﺖ ﻣﻴﺪﻫﺪ.ﻛﻪ ﻫﻤﻪ آراء و رﻓﺘﺎرﻫﺎ و آﺛﺎر ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺷﻮد. ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ، ﺑﻲ ﺗﺎ، ج7؛ -183 (184
ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺟﻬﺎﻧﺒﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﻀﺎي اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺗﻔﻜﺮ،اﺻﻞ و رﻳﺸﻪ ي ﻓﺮﻫﻨﮓ (ﻳﺎ ﻓﻀﺎي ﻋﻤﻞ و رﻓﺘﺎر) اﺳﺖ،ﻛﻪ آن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ي ﺧﻮد ﻋﺎﻣﻞ ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪن آﺛﺎر و ﻇﻬﻮر ﺗﻤﺪن اﺳﺖ در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺒﺎﻧﻲ"ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ "ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺻﻮل ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺟﻬﺎﻧﺒﻴﻨﻲ اي ﻛﻪ اﺳﻼمﻣﺒﻠّﻎ ﻣﺮّوجو آن اﺳﺖ (ﺟﻬﺎن ﺑﺴﻨﺲ ﺗﻮﺣﻴﺪي) ﺿﺮورت دارد.ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺿﻤﻦ اذﻋﺎن ﺑﻪ ﺗﻌﺪد اﺻﻮل اﺳﻼم،در اﻳﻦ ﻣﺠﺎل ﺑﻪ دو اﺻﻞ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﻛﻪ ﺟﻬﺖ دﻫﻨﺪهﻣﻌﺮّف ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﺗﻮﺣﻴﺪي اﺳﻼم ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺳﺎﻳﺮ اﺻﻮل ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ،اﺷﺎره ﻣﻴﺸﻮد :
دو اﺻﻞ"ﺗﻮﺣﻴﺪ "و" ﻋﺪل."
-4 ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ
دﻳﻦ اﺳﻼم ﭘﺲ از ﮔﺴﺘﺮش در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ،ﺑﺘﺪرﻳﺞ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻛﺎﻟﺒﺪي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﻬﺮﻫﺎي واﻗﻊ در اﻳﻦ ﻣﺤﺪوده را ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ارزﺷﻬﺎي ﺧﻮد ﻣﻮاﺟﻪ ﺳﺎﺧﺖ.ﻣﺤﻘﻘﺎن در ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺗﻌﺒﻴﻴﺮ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ.
ﺷﻬﺮﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻓﺮﻫﻨﮓﻧﺸﺎًت ﮔﺮﻓﺘﻪ ازدرن اﺳﻼم اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﻳﺎ رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ.ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ را ﻣﻴﺘﻮان ﺷﻬﺮي داﻧﺴﺖ ﻛﻪ در آن ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﺲ ﻧﻤﻮد داﺷﺘﻪ و ﻫﺮﻳﻚ از اﺟﺰاي ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻬﺮي،ﻳﺎد آور ﺣﻀﻮر ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ (ﺑﺎﻗﺮي:7 (86-1386 اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﺴﺠﺪ و ﺧﺎﻧﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ.ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ »ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺠﻠﻲ ﮔﺎه ﺗﻮﺣﻴﺪ ،ﺗﺬﻛﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﻮدﻳﺖ آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺎﻟﻖ ﻳﻜﺘﺎ ،ﺷﻬﺮي ﺑﺎ وﺣﺪت ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﻪ ﺗﻔﺮق ﻣﺮدم اﺳﺖ« (ﺗﻘﻲ زاده،(47-60 :1378
ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﻲ ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺴﺠﺪ و ﺑﺎزار ﻫﺴﺘﻨﺪ »ﻣﺴﺠﺪ در ﺷﻬﺮ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺑﻨﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪه و در ﺗﻔﻜﺮات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺳﺎﺳﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ.اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺟﺪ اﺑﺘﺪا در ﻛﻨﺎر ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺑﻨﺎ ﻣﻴﺸﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ در ﻃﻲ زﻣﺎن ﺷﻬﺮﻫﺎ ﭘﺬﻳﺮاي آﻧﻬﺎ ﮔﺮدﻳﺪ« (ﻣﺸﻬﺪي زاده دﻫﻘﺎﻧﻲ، 1373، (281 اﻣﺮوزه ﻧﻴﺰ در ﺷﻬﺮﻫﺎ ي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮر ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ و ﺟﻤﻌﻴﺖ آﻧﺎن ﺗﻌﺪاد ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﺰرگ و ﻛﻮﭼﻚ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪه اي در ﻣﻨﻈﺮ ﻏﺎﻟﺐ ﺷﻬﺮﻫﺎ اﻳﻔﺎ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ.اﺳﺎﺳﺎً ﻓﻀﺎي ﺑﺎزار ﻓﻘﻂ ﺑﻪ دادو ﺳﺘﺪ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ اﺧﺘﺼﺎص ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎﻫﺮاه ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺷﻬﺮ ﺑﺮﺧﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻬﻢ ﺷﻬﺮي را ﺋﺮ ﺧﻮد ﺟﺎي ﻣﻲ داد.ﺑﺎزار از ﻧﻈﺮ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ، ﻗﺪرت و داﻣﻨﻪ ﻧﻔﻮذ وﺳﻴﻌﻲ داﺷﺖ.
ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل،ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ را ﻓﺎﻗﺪ ﻫﻮﻳﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ.ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ »ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻬﺮﻫﺎي دوران ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم و ﻳﺎ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪ« (ﻣﻮﻣﻨﻲ (73-26 :1365
-5 ارﻛﺎن ﺷﻬﺮ (ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎم) و ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ (ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص)
ﺑﺎ ﮔﺬر از ﻣﺒﺎﻧﻲ و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺨﺘﺼﺮي ﻛﻪ از ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ ﺣﺎل ﻣﻴﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ارﻛﺎن ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﭙﺮدازﻳﻢ.ارﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺪون ﻫﺮﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﻇﻬﻮر" ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ "اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ارﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ وﺟﻮد ؟آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻇﻬﻮر ﺷﻬﺮ اﺻﻴﻞ اﺳﻼﻣﻲ ﺿﺮورت دارد.اﻣﺎ ﻗﺒﻞ از ﻣﻌﺮﻓﻲ ارﻛﺎن ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ،ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ " ارﻛﺎن ﺷﻬﺮ "ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎم ﺿﺮورﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺗﻜﺎي آن ﻣﻴﺘﻮان وﺟﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﻫﺮﻳﻚ از ارﻛﺎن را ﻧﻴﺰ روﺷﻦ ﻛﺮد،ﺗﺎ در ﻧﻬﺎﻳﺖ" ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ "ﺑﺎ"ارﻛﺎن اﺳﻼﻣﻲ "اشﻣﻌﺮّﻓﻲ ﺷﻮد.
اﻟﻒ .ارﻛﺎن و ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﺷﻬﺮ
ﺑﺮاي ﺷﻬﺮ ﺳﻪ رﻛﻦ اﺻﻠﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ اﺳﺖ:
اﻟﻒ-:1 ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ واﺻﻠﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﺟﺰء و ﻋﺎﻣﻞ ﭘﺪﻳﺪ آورﻧﺪه ﺷﻬﺮ؛"اﻧﺴﺎن "ﻳﺎ "اﻫﻞ ﺷﻬﺮ "ﻳﺎ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻬﺮ زﻳﺴﺘﮕﺎه او و ﻣﻜﺎن ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻴﺶ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ،ﻛﻪ در دو ﮔﺮوه اﺻﻠﻲ"ﺷﻬﺮوﻧﺪ "و" ﻣﺪﻳﺮ ﺷﻬﺮ "ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي اﺳﺖ.ﻣﻘﺼﻮد از ﻣﺪﻳﺮ ﺷﻬﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي در ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪن ،ﺳﺎﺧﺖ ،ﺗﺤﻮﻻت،اداره ،ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي،ﺗﻨﻈﻴﻢ رواﺑﻂ و ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ در ﺷﻬﺮ دﺧﺎﻟﺖ دارﻧﺪ.
اﻟﻒ-:2 ﭘﺲ از اﻧﺴﺎن،ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات و آداب و ﺷﻴﻮه ﻫﺎي رﻓﺘﺎر و اﺧﻼق اﻫﻞ ﺷﻬﺮ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻛﻪ راﺑﻄﻪ اﻫﻞ ﺷﻬﺮ و ﻫﻤﻪ اﺟﺰاء ﺷﻬﺮرا ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ، ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ، ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻫﺎي اﻧﺴﺎن و ﺑﺎ ﻫﺴﺘﻲ را در ﻗﻠﻤﺮو ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻌﻨﻮي و ﻣﺎدي ﺣﻴﺎت ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ.ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺴﺎن ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ دﺧﻴﻞ ﺑﺮاي ﻇﻬﻮر ﻫﺮ ﺷﻬﺮي اﺳﺖ.ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﺮاح، ﺳﺎزﻧﺪه ، ﺑﻬﺮه ﺑﺮدار، ﻣﺪﻳﺮ و اﻫﻞ آن ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻴﺸﻮد.
اﻟﻒ-:3 "ﻛﺎﻟﺒﺪ ﺷﻬﺮ "ﻣﺘﺎﺛﺮ از دو ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎص ﻣﺤﻴﻄﻲ ،اﻗﺘﺼﺎدي،ﻓﻨﻲ ، ﻋﻠﻤﻲ و ﻫﻨﺮي اﺳﺖ.
ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ، ﺳﻪ ﻗﻠﻤﺮو اﺻﻠﻲ ﺷﻜﻞ دﻫﻨﺪه ﺷﻬﺮ ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ وﺟﻪ ،وﺟﻪ ﻓﻜﺮي و اﻋﺘﻘﺎدي اﻧﺴﺎن اﺳﺖ.وﺟﻪ دوم، وﺟﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺧﻼﻗﻲ و رﻓﺘﺎري و ﻋﻤﻠﻲ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و ﺑﺎﻻﺧﺮه وﺣﻪ ﺳﻮم،وﺟﻪ ﻛﺎﻟﺒﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻋﻤﻞ اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻓﻀﺎي رﻓﺘﺎرﻫﺎ و ﺗﺠﻠﻴﮕﺎه ﺑﺎورﻫﺎي اوﺳﺖ.
ب .ارﻛﺎن ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ
ﺑﺮاي ﻇﻬﻮر ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻇﻬﻮر ﻫﺮ ﺷﻬﺮي اﻧﻄﺒﺎق و ﻫﻤﭙﻮﺷﺎﻧﻲ ﺳﻪ" ﻓﻀﺎ "ﻳﺎ ﺳﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان" ارﻛﺎن "آن ﺿﺮورت دارد.اﻳﻦ ﺳﻪ ﻓﻀﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از :ﻓﻀﺎي ﻓﻜﺮي،ﻓﻀﺎي ﻋﻤﻠﻲ،ﻓﻀﺎي ﻋﻴﻨﻲ ﻳﺎ ﻛﺎﻟﺒﺪي.در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ ﻓﻘﻂ ﻛﺎﻟﺒﺪ ﻧﻴﺴﺖ،و ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻛﺎﻟﺒﺪ دو ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ در ﺗﻌﺮﻳﺐ ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ و ﺗﺠﻠﻲ آن اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ .اﺿﻠﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮاﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ او ﻧﻴﺰ" وﺟﻪ ﻓﻜﺮي "ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ اﻳﻤﺎن اوﺳﺖ.ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺘﻮان اﻳﻤﺎن اﻫﻞ ﻳﻚ ﺷﻬﺮ را ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ و ﻋﻨﺼﺮ ﺷﻜﻞ دﻫﻨﺪه و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻨﻨﺪه" ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ "ﻧﺎﻣﻴﺪ.ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻌﺪي"ﻗﻮاﻧﻴﻦ "ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺷﻬﺮ و ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ي رواﺑﻄﻲ اﺳﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﻃﺒﻴﻌﺖ و آﺛﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺣﺎﻛﻢ اﻧﺪ.
اﮔﺮ اﻳﻦ ﺳﻪ وﺟﻪ ﻳﺎ ﺳﻪ ﻗﻠﻤﺮو را ﺑﻪ ﺻﻮرت دو داﻳﺮه ﻣﺘﻘﺎﻃﻌﻲ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ وﻗﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻪ داﻳﺮه ﺑﺮﻫﻢ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎﺷﻨﺪ. و ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ وﻗﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ دو داﻳﺮه ﻫﻴﭻ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ.اﻣﺎ در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻌﻤﻮل ﻣﻴﺘﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ دو ﺑﻪ دو و ﻫﺮ ﺳﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺳﻄﺢ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ.در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ در ﺳﻄﻮح ﻣﺸﺘﺮك ﭼﻬﺎر ﻧﻮع ﺷﻬﺮ ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ اﺳﺖ.ﻳﻜﻲ ﺷﻬﺮي ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ اﺳﻼم در آن زﻧﺪﮔﻲ و ﺑﺮ اﺳﺎس دﺳﺘﻮرات اﺳﻼم ﻋﻤﻞ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ؛ﻛﻪ آن را ﺷﻬﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻴﻨﺎﻣﻴﻢ دﻳﮕﺮي ﺷﻬﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻛﺎﻟﺒﺪي اﺳﻼﻣﻲ زﻳﺴﺖ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻪ دﺳﺘﻮرات اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﻣﻴﺘﻮان آن را" ﺷﻬﺮي ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن "ﻧﺎﻣﻴﺪ.ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻣﺤﺪوده ﻛﻪ آن را" ﺷﻬﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ" ﻣﻴﻨﺎﻣﻴﻢ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺷﻬﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ در آن رﻓﺘﺎر اﺳﻼﻣﻲ ﺟﺮﻳﺎن دارد و ﻛﺎﻟﺒﺪ ﺷﻬﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻮل و ارزﺷﻬﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻓﻀﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺳﻪ داﻳﺮه اﺳﺖ ﻛﻪ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺼﺪاق " ﺷﻬﺮ اﺻﻴﻞ اﺳﻼﻣﻲ "
ﻳﺎد ﻣﻴﻜﻨﻴﻢ و در آن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻮﺣﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس دﺳﺘﻮرات و اﺧﻼق اﺳﻼﻣﻲ ﻋﻤﻞ و رﻓﺘﺎر ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﺎﻟﺒﺪ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﻮﺟﻮد آورﻧﺪ .ﻛﻪ ﺗﺠﻠﻲ ﮔﺎه ارزﺷﻬﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و آﻧﺎن را در ﻣﺴﻠﻤﺎن زﻳﺴﺘﻢ ﻳﺎري ﻧﻤﺎﻳﺪ.
آﻧﭽﻪ اﻣﺮوزﻋﻤﻮﻣﺎً در ﻗﻠﻤﺮو ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﻣﻴﮕﺬرد ﻣﺮﺑﻮط و ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻛﺎﻟﺒﺪ ﺷﻬﺮ و ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز و ﺣﺪاﻛﺜﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺎرﺑﺮي ﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ اﺳﺖﻏﺎﻟﺒﺎً. ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻛﺎﻟﺒﺪي آﻧﻬﺎ اﻫﺪاف اﺻﻠﻲ ﻃﺮح ﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ.اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و رﻓﺘﺎري و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ از اﻫﺪاف ،ﻃﺮح ﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﺦ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﻨﺪ.ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻟﺰوم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ در ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي ﻃﺮح ﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻴﺸﻮد.ﻋﻠﻲ رﻗﻢ ﻫﻤﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮات ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﺤﻴﻂ و اﻧﺴﺎن ﺳﺎزي و ﺗﺪوﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و اﺧﻼﻗﻴﺎت و رﻓﺘﺎرﻫﺎ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﻧﻮع ﻧﮕﺮﺷﻲ را ﻛﻪ ﻣﺪﻧﻈﺮ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﻋﺎﻟﻴﻪ ي اﺳﻼم اﺳﺖ، ﻓﻘﻂ از راه ﻛﺎﻟﺒﺪ ﺷﻬﺮ اﻣﻜﺎن ﻇﻬﻮر ﻧﺪارد.ﺿﻤﻦ آن ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﺣﻀﻮر اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ي ﻣﺰﻛﻲ وﻣﻬﺬب و ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﺪه و ﻣﺘﺬﻛﺮ و ﻋﺎﺑﺪ و ﻣﺨﻠﺺ و ﻣﻘﻴﺪ ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﻫﻤﻪ اﺻﻮل و ارزﺷﻬﺎ ي اﺳﻼﻣﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ اﻣﻜﺎن ﺳﺎﺧﺖ ﻛﺎﻟﺒﺪ ﺷﻬﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.ﺑﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻳﺎ ﺳﻪ ﻓﻀﺎي اﺻﻠﻲ ﺷﻜﻞ دﻫﻨﺪه ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از"ﻓﻀﺎي ﺗﻔﻜﺮ"،"ﻓﻀﺎي ﻋﻤﻠﻲ"و " ﻓﻀﺎي ﻋﻴﻨﻲ "ﻛﻪ در ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻴﺘﻮان ﮔﻔﺖ:
-ﻓﻀﺎي ﻓﻜﺮي :ﻓﻀﺎي ﻓﻜﺮي اﺻﻠﻲ ﺗﺮﻳﻦ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﺶ را در ﻇﻬﻮر" ﺷﻬﺮ اﺳﻼﻣﻲ "اﻳﻔﺎ ﻣﻴﻜﻨﺪ.
-ﻓﻀﺎي ﻋﻤﻠﻲ و رﻓﺘﺎري:ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻌﺪي ﻓﻀﺎي ﻋﻤﻞ و رﻓﺘﺎر اﺳﺖ.در اﻳﻦ ﻓﻀﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ دﺳﺘﻮرات و ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺎ و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺘﻨﺒﺎط و اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ،ﻋﻤﻞ و رﻓﺘﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻜﻞ ﻣﻴﮕﻴﺮد.ﻓﻀﺎي ﻋﻤﻞ و رﻓﺘﺎر ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي ﺷﻜﻞ ﻣﻴﮕﻴﺮد ﻛﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﺳﻼم اﺳﺖ.در اﻳﻦ ﻓﻀﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﺑﺎ ﻋﺎﻟﻢ ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﻣﻮاد و ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻫﺎي اﻧﺴﺎن ﻣﻠﻬﻢ و ﻣﻄﺎﺑﻖ آراء ﺷﺮع اﺳﺖ ، ﻛﻪ ادراﻛﺎت اﻫﻞ ﺷﻬﺮ از ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺷﻬﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺮﺑﻴﺖ دﻳﻨﻲ ﺷﺎن ﻧﺸﺎﻧﻲ از ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ اﺳﻼﻣﻲ دارﻧﺪ.ﺿﻤﻦ آن ﻛﻪ رﻓﺘﺎر ﻫﺎ و ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﻫﺎي اﻫﻞ ﺷﻬﺮ در ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﻬﺮي و در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﻬﺮوﻧﺪان و در ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﻬﺮي ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎي رﻓﺘﺎري و اﺳﻮه ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺧﻼق اﺳﻼﻣﻲﻣﻌﺮّﻓﻲ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ.
