بخشی از مقاله
چکیده:
محیط زیست از ارکان توسعه پایدار در هر کشوری است. فعالیتهای معدنی، مواد لازم برای حیات و پیشرفت بشر را فراهم می کند و از طرفی با افزایش آلودگی ها، امکان حیات و استفاده از محیط زیست سالم را از بشر سلب می کند. معدن کاری را میتوان به صورت فعالیت پایدار در نظر گرفت. دیدگاهی که در آن بیان میشود معدنکاران می توانند با در نظر گرفتن جنبه های اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی توسعه پایدار دست یابند، معدنکاری زمانی پایدار خواهد بود که دارای رویه ای باشد که در آن سه اصل اقتصاد، محیط زیست و ملاحظات اجتماعی در تعادل باشند. توسعه همراه با اثرات مثبت خود همواره دارای تأثیرات منفی مستقیم و غیرمستقیم بالقوه ای برمحیط اجتماعی و زیستی است و چنانچه از پیش برای اثرات منفی چاره اندیشی نشود، بسیار نتایج و عواقب تأسف باری در پی خواهد داشت.
از آنجا که معدنکاری به معنی استخراج منابع تجدید ناپذیر معدنی است، معدنکاری پایدار شامل مجموعه مولفه های زیست محیطی نیز هست که معدنکاران باید تمهیدات لازم را در مورد آن لحاظ نمایند. عملیات معدن کاری معمولا یک اثر بر محیط زیست می گذارد و این اثر معمولا اثر منفی است. اثرات زیست محیطی اکتشاف و دیگری اثرات زیست محیطی استخراج در معدنکاری می بایست مورد توجه قرار گیرد.
واژگان کلیدی: توسعه پایدار، محیط زیست، استخراج، آلودگی، اثرات
مقدمه:
درک چالش توسعه پایدار یکی از مسایل اساسی است این امر تنها به پاک کردن اثرات گذشته اکتفا نمی کند، بلکه همچنین حفاظت و حمایت از محیط زیست را در مقابل خطرات و ضایعاتی روبروست، به عهده دارد. عواملی نظیر رشد روبه سریع جمعیت در آینده، تخریب منابع طبیعی، کمبود آب، زمین، انرژی، فقر، بیکاری، درآمد سرانه پایین، توزیع نابرابر درآمد و ... از جمله تنگناها و چالش های عمده در روند توسعه پایدار به شمار می آیند.
در سرتاسر دنیا استخراج و فراوری مواد معدنی نقش مهمی در مشکلات زیست محیطی از قبیل کاهش سطح جنگل ها، فرسایش خاک و آلودگی هوا و آب ایفا می کند. در مقیاس جهانی بخش مواد معدنی یکی از بزرگترین مصرف کنندگان انرژی است و از این طریق به آلودگی هوا و گرم شدن کره زمین می افزاید. معدن کاری نیز به عنوان یکی از حوزه های فعالیت انسانی در ارتباط مستقیم با طبیعت و محیط اطراف آن می باشد و بلاشک اثرات قابل توجه و اجتناب ناپذیری بر محیط زیست خواهد داشت. در این میان، حفاظت از محیط زیست در این خصوص بدون وجود نظام حقوقی منسجم و قوانین و مقررات مستحکم که امکان مقابله کارآمد با متخلفین این حوزه را داشته باشد امکان پذیر نمی باشد.
اهمیت و ضرورت انجام تحقیق:
در این مقاله مطالبی راجع به معادن و آلودگی طبیعی و انسان ساز مرتبط با آنها، همچنین اثرات زیست محیطی فعالیت های استخراج معادن مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش با استفاده از مرور منابع متعدد در زمینه معادن نگاشته شده است و در همین راستا، به مدیریت معادن به منظور فراهم آمدن مجموعه ای مناسب از اطلاعات لازم، جستجوی مقالات و پژوهش های کتابخانه ای مد نظر قرار گرفت، در همین زمینه سعی بر این بوده که پژوهش حاضر در نهایت چکیده ای از مجموع اطلاعات جمع آوری شده در نظر گرفته شود و دیدگاه نوینی در رابطه با معدن و اثرات آن بر محیط زیست ارائه دهد.
شاخصهای توسعه پایدار :
شاخصهای توسعه پایدار را میتوان در چهار گروه: اجتماعی، اقتصادی، بنیادی و محیطزیستی مطرح و بررسی نمود. توسعه پایدار فرایندی است برای بدست آوردن پایداری در هر فعالیتی که نیاز به منابع و جایگزینی سریع و یکپارچه آن وجود دارد. توسعه پایدار فرایندی است که آینده ای مطلوب را برای جوامع بشری متصور میشود که در آن شرایط زندگی و استفاده از منابع، بدون آسیب رساندن به یکپارچگی، زیبایی و ثبات نظامهای حیاتی، نیازهای انسان را برطرف میسازد و نیز راه حلهایی را برای الگوهای فانی ساختاری، اجتماعی و اقتصادی توسعه ارائه میدهد تا بتواند از بروز مسائلی همچون نابودی منابع طبیعی، تخریب سامانههای زیستی، آلودگی، تغییرات آب و هوایی، افزایش بیرویه جمعیت، بیعدالتی و پایین آمدن کیفیت زندگی انسانهای حال و آینده جلوگیری کند. به طور کلی فرایندی است در استفاده از منابع، هدایت سرمایهگذاریها، جهتگیری توسعه فناوری و تغییرات نهادی، با نیازهای حال و آینده سازگار باشد.
توسعه و مسائل محیطزیستی:
بحرانها و مشکلات موجود در محیط زیست زائیده تمدن بشری است. انسان به دلیل قدرت خلاقیت و همچنین فکر و اندیشه خود توانسته بر طبیعت فائق آمده و از آن بهرهبرداری نماید،مّا به دلیل محدود بودن اطلاعات و آگاهیها و عدم شناخت پیچیدگی و روابط متقابل طبیعی لطماتی، بر محیطزیست وارد آمده است، به نحوی که با پیشرفت علم و تکنولوژی بر میزان آلودگیها وتخریب منابع نیز افزوده شده است. - - 8
معادن و توسعه پایدار:
توسعه پایدار به عنوان یک مفهوم و سیستم کل، دارای زیرسیستمهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی است که انجام هرگونه فعالیت انسان ساخت بر روی آنها، تأثیر گذار است. محیط زیست در این مفهوم به سه بخش کلی محیط طبیعی - شامل: دریاها، کوهها، مراتع، جنگل ها و غیره - ، محیط اجتماعی - شامل: اشکال تجمع موجودات جاندار - و محیط مصنوع یا فرهنگزاد - شامل: شهرها،روستاها، راهها و غیره - تقسیم میشود. - 4 - به طور کلی مفهوم توسعه پایدار در اصل دعوت به ایجاد توازن در اهمیت قائل شدن برای همه انواع سرمایه و بازشناسی نقش هرکدام در پیدایش دنیایی بهتر است. همچنین توسعه پایدار تاکید دارد که حتی وقتی کارکردهای اکوسیستم را نمی شناسیم و فایده ای برای آن تشخیص نمی دهیم، این فقط شاخص نا آگاهی ماست و اضمحلال آن می تواند عواقب خطرناکی داشته باشد. - 11 -
با گذر زمان تأثیر عوامل انسانی در تغییر شرایط محیطی رو به افزایش بوده و این عامل و مؤلفه، چه به دلیل خصوصیات کمی - افزایش تعداد جمعیت - و چه کیفی - نحوه روابط انسان با محیط که متأثر از عواملی چون سطح برخورداری از تکنولوژی، زمان، الگوهای غالب برنامهریزی و غیره - با فرهنگ غارت و بهرهکشی با طبیعت برخورد میکند. - 4 - توسعه همراه با اثرات مثبت خود همواره دارای تأثیرات منفی مستقیم و غیرمستقیم بالقوه ای برمحیط اجتماعی و زیستی است و چنانچه از پیش برای اثرات منفی چاره اندیشی نشود، بسیار نتایج و عواقب تأسف باری در پی خواهد داشت. بدین لحاظ و با توجه روزافزون به اهمیت بهبود کیفیت محیط زیست و محیط اجتماعی و حفظ منابع طبیعی و انسانی که منجر به ارتقاء سطح سلامت و کیفیت زندگی انسان می گردد، برنامه ریزی های توسعه در بسیاری از کشورهای جهان بر اصول توسعه پایدار استوار گردیده است. - - 10
محیط زیست از ارکان توسعه پایدار در هر کشوری است. فعالیتهای معدنی، مواد لازم برای حیات و پیشرفت بشر را فراهم می کند و از طرفی با افزایش آلودگی ها، امکان حیات و استفاده از محیط زیست سالم را از بشر سلب می کند. ایران به عنوان یک کشور در حال توسعه برای پیشرفت خود، نیاز به توسعه معادن دارد و همچنین بخش معدن از عمده ترین بخش های تأمین کننده مواد اولیه بخش صنعت محسوب می شود. بنابراین به منظور دستیابی به توسعه پایدار لازم است تا جنبه صنعت معدن کشور های محیط زیستی صنایع معدنی - با توجه به اقلیم کشور - شناسائی شود. جمع آوری اطلاعات محیط زیستی بخش معدن نه تنها برای ارزیابی وضعیت رایج محیط زیست معادن، بلکه برای برنامه ریزی و سیاستگزاری به منظور دستیابی به توسعه مداوم و سالم سازی محیط زیست معادن نیز دارای اهمیت است. - 7 -
برای رسیدن به توسعه پایدار در فعالیت معدنی بایستی با استفاده از اطلاعات دقیق، میزان ذخیره ماده معدنی ارزیابی شده و همچنین شرایط اقلیمی و زیست محیطی منطقه شناسایی شود، سپس طراحی معدن با در نظر گرفتن اصول تولید پاک، تولید باطله کمتر و پیشگیری از آلایندگی انجام شود. با به دست آوردن طرح اصلاح شده استخراجی، نوبت به انتخاب برنامه بازسازی مناسب معدن بر اساس اصول توسعه پایدار، یعنی عوامل زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی می رسد. - 5 -
معدن :
معدن عبارت است از مجموعه کانسار - ذخیره معدنی که بهره برداری از آن اقتصادی است - ، ماشین آلات و تسهیلاتی که به منظور اکتشاف، تجهیز و بهره و برداری کانه آرایی از کانسار ایجاد شده است. - 7 -
معدن کاری:
معدنکاری، در تاریخ بشری سابقه طولانی دارد. انسان از گذشتهها ی دور نیازهای خود را به روشها ی مختلف از زمین تأمین مینموده است و معدنکاوی نیز همراه با توسعه جوامع بشری به تکامل رسیده است. امروزه معدن بهعنوان یکی از پایههای توسعه اقتصادی کشور میباشد و از سوی دیگر یکی از آلایندههای محیط زیست نیز به شمار میآید. - 6 - معدن کاری یکی از حوزه های فعالیت انسانی است که اثرات مخرب قابل توجهی بر محیط زیست دارد. بر این اساس، حفاظت از محیط زیست در این خصوص بدون وجود نظام حقوقی منسجم و قوانین و مقررات مستحکم که امکان مقابله کارآمد با متخلفین این حوزه را داشته باشد امکان پذیر نمی باشد. - 1 -
اثرات سوء زیست محیطی فعالیت معدنکاری:
امروزه با توجه به رویکرد جهانی به مسئله حفاظت از محیط زیست تلاشهای بسیاری در زمینه های مختلف شناسائی، ارزیابی و مدیریت اثرات مخرب بر محیط زیست در سطح جهان صورت گرفته است که صنایع معدنی از پیشگامان این گونه
