بخشی از پاورپوینت
وقف
تعريف وقف
“وقف عبارت است ازحبس عين مال وقراردادن منفعت آن درراه خيريه”
درماده 55 قانون مدني:
وقف عبارت است ازصالح وباقي ومصداق روشني ازتعاون،تعاضد وانفاقي است عاري ازمنت واحساني است خالي ازاذيت وبه دورازتحقيرشخصيت ديگران وتصدقي است دائمي ومستمر و بدون ربا،و وامي است بدون اضطراب بازپرداخت وتعديل ثروتي است بارضا ورغبت كه ازطريق آن ازتكاثر اموال وبروزاختلاف فاحش طبقاتي بنحو معقولي جلوگيري مي شود.
اقسام وقف
1-وقف عام:وقفي است كه صاحب ملك آنرابه جهات وعناوين عام نهاده باشد.مانندوقف برفقرا،وقف براهل علم،وقف مدارس وبيمارستان هاو...
2-وقف خاص:وقفي است كه برجهت خاص وعنوان خاصي است مانندوقف براولاد ويا وقف برمحل يافردخاصي ،به نحوي كه انتفاع ازآن خصوصي است.
3-وقف انتفاع :وقفي است كه مقصود از آن درآمدمالي نباشد،ماننداحداث مساجدوحسينيه در زمين خودويازمين اموات.
4-وقف منفعت:وقفي است كه مقصودازآن درآمدمادي است براي هزينه چيزي ديگر مانندوقف دكان ياخانه براي اداره مساجد ومدرسه ويا بيمارستان و...
تاريخچه وقف:
ازتشكيلات اداري ايران دردوره صفاريان (290-245 هـ)كه اولين سلسه حكومت ايرانيان پس ازاسلام بوده اطلاع دقيقي دردست نيست ولي تشكيلات اداري سامانيان (261-389 هـ)"ديوان موقوفات" ويا"ديوان اوقاف"نام برده شده است كه به كارمساجدواماكن مذهبي واراضي موقوف رسيدگي نموده است .گوياقبل ازايجاد"ديوان اوقاف" وظيفه موقوفات به عهده قضات بوده است.
بنيان وشالوده اداري اوقاف اززمان صفويان پي ريزي شده است.درآن زمان اموراوقاف ايران به يكي ازبزرگان كه هم جنبه روحاني وهم جنبه اداري وديواني داشته واگذارمي گرديدومتصدي اين مقام تحت عنوان" صدرالصدور"ويا"وزيراوقاف" ويا"مستوفي موقوفات"خوانده مي شود.دردوران قاجاريه كه اكثروقف نامه ها (بررسي غيررسمي) درآن زمان تدوين وتنظيم شد.وضع اوقاف آشفته بوده ليكن درزمان اندكي يك رشته اقدامات اصلاحي درجهت بهبوداوقاف بعمل آمده است.
پس ازانقلاب مشروطيت واستقرارحكومت مشروطه در سال 1285 هـ.ش وبه تدوين قانون مدني مدتي اوقاف جزءوزارت عدليه بوده است.
پس ازتصويب قانون وزارت معارف واوقاف وصنايع مستظرفه درسال 1289 هـ.ش تشكيل واموركليه موقوفات به وزرات يادشده واگذارشده درسال1313 هـ.ش قانون جديداوقاف مشتمل بر10ماده تصويب وآيين نامه آن درسال 1314 هـ.ش به تصويب هيات دولت رسيد،زماني ادارات اوقاف نيزبا اداره فرهنگ تحت عنوان اداره فرهنگ واوقاف درآميخته بود.كه سرانجام درسال 1328 هـ.ش ازاداره فرهنگ نيزمنفك گرديد وزيرنظرنخست وزيراداره مي شد.
كه سرآخرپس از پيروزي انقلاب تشكيلات اوقاف موردبررسي وتجديدنظرقرارگرفته واصطلاحاتي در ساختارآن بوجودآمده تحت عنوان "سازمان اوقاف وامورخيريه" نام گذاري گرديد.
- اهم وظايف واختيارات اداره اوقاف وامورخيريه:
الف)اداره موقوفات عام كه فاقدمتولي است ومجهول التوليه مي باشد؛
ب) اداره موقوفات خاص كه درصورت مصلحت ويا رفع اختلاف موقوف عليهم متوقف بردخالت ولي فقيه باشد؛
ج)اداره اموراماكن مذهبي كه ترتيب خاصي براي اداره آن هاداده نشده است؛
د)اداره وموسسات وانجمهاي خيريه كه به تشخيص دادستان محل فاقدمدير مي باشد.(تاتعيين تكليف ازطرف دادگاه)؛
ه)انجام امورمربوط به گورستان هاي متروكه كه موقوفه متولي معين ندارد؛
و)كمك مالي درزمينه هاي تبليغي ونشر معارف اسلامي.
وقف درسايرجوامع بشري (عهدباستان)
مردم مصرازقديم باتفكروقف آشنابوده واملاكي را برخدايان معابدومقبره هاي خاص وقف نموده تادرآمدحاصله ازآن صرف تعميرات نوسازي وبرپايي آيين هاوخرج كاهنان ورهبران ديني وخادمان برسد.مداركي درموزه هاي مصرموجوداست كه حكايت ازوقف املاكي براي كاهنان سلسه چهارم فراعنه مصراست ورامسس دوم املاك فراواني به معبد اپيدوس وقف نمود.
روميان باتشكيل موسسات خيريه به اداره امورفقيران وبي نوايان وناتوانان مي پرداختند.
وقف دركشورهاي آلمان وفرانسه نيزوجودداردوتعريف آن دراين كشورها بدين شكل است كه وقف برامورخيريه عبارت است ازاختصاص دادن مال معيني ازدارايي وسرمايه براي هميشه به عمل خير،اعم ازآنكه عام باشدوياخير.
دركشورانگلستان وقف تحت عنوان تراست (trust)معروف ومرسوم بوده كه عمدتا به حمايت ازبيوه زنان وكودكان وكارهاي عام المنفعه مي پردازد.
تاريخچه وقف دراسلام:
نخستين موقوفه دراسلام زمين هاي مخيرق (وي فردي يهودي مذهب بوده كه درجنگ احد مسلمان وسپس شهيد شد) مي باشد.كه اين فرد زمين هاي خودرا وقف پيامبراسلام نمود و پيامبرنيز آنرا به اولاد بني هاشم وقف نمود. از جمله موقوفات حضرت علي(ع) صدچشمه آب است كه جهت شرب راهيان خانه خداوقف نمود.
تاثير وقف در معماري وشهرسازي
دراين جاسخن از"وقف واوقاف" به ميان مي آيدكه چگونه مي توانددرساخت وساز بناهاي مذهبي وميراث هاي هنري-فرهنگي،نقش پايه اي وريشه دار داشته باشدياانگيزه پايداري آنها شود.
دراين راستا نخست به ويراني بسياري ازنمودارهاي مذهبي-هنري مي نگريم كه اگرچه برخي ازآنهادرويرانگريهاي تاريخ درهم كوبيده شده اندوباگذشت روزگارازديده ها به دورمانده وازيادهارفته اند،ولي برخي ديگربانزديكي به زمان ما،بازهم نيمه ويران رهاشده اندودرشمارآثارباستاني سازمان ميراث فرهنگي درآمده اندولي به سبب نداشتن پشتوانه مادي، همچنان فراموش ورها مانده اند.باد وباران آنهارادرهم مي ريزدوآفتاب پيكرشان رامي آزارد(براي نمونه مسجد شاه ( 72 تن) درمشهدومسجدكبود در تبريز).
بانگرشي برچگونگي ساختاربسياري ازاين يادمان ها بايدرازماندگاري وديرپايي آن ساخت وسازهاي سرافرازوشكوهمندراكه ريشه درنهادآيين ودين دارند،تنهادرپديده ارزشمند وقف جستجوكرد.
چنان كه گفته شد،وقف براي نگه داري آثارمذهبي وهنري دركشورهاي غيراسلامي نيزازديرباز وجودداشته واروپاييان به ويژه كشورهاي ايتاليا، فرانسه وانگليس براي ساختن ونگهداري كليساها، ديرهاوصومعه ها ازنهاد وقف بهره جسته اند وبنيان آنراچه ازنظرساختاري وچه ازنظردرآمدزايي وگردش كارهاونيازهاي روزانه بادرآمد موقوفه ها وبنيادهاي نيكوكاري استواركرده ومي كنند.
امروزه كليساي نتردام (ساختمان اين كليسا به سال 1163ميلادي آغازگرديدكه قبلادرآن محل معبدي رومي قرار داشته )،كليساي سنت مارك(ازبهترين نمونه هاي ساختمان بيزانس)كليساي سنت پير(بزرگترين كليساي دنيادركشورواتيكان واقع است)،كليساي فلورانس(ازكليساهاي بزرگ جهان كه داراي گنبدي شگفت انگيزاست)،كليساي سنت پل(واقع درلندن) و... جزء ماندگارترين نشانه هاي هنري اروپا هستندكه به ياري انديشه هاي آييني وپشتوانه درآمدهاي وقفي، پايدارمانده اند وجهانگردان را ازهرسوبه سمت خويش مي خوانند.
اگربه ايران قبل ازاسلام نگرشي زودگذرداشته باشيم مي بينيم كه نياكان ما،در بينش خداجويانه وستايش نمادين آتش، ازساختن پرستشگاههاي استواربراي پايداري آتش پاك غافل نمانده اند ودرجاي جاي اين سرزمين كهن، آتشگاههايي همچون" برزين مهر”،"شيز"و“آذرگشسب" دركناره شهرها ودامنه كوهستانها بنا نهاده اند.مردمان اين سرزمين نيزدرراستاي اين ساخت وسازها، براي ماندگاري آن، موقوفه هايي پردرآمدقرارمي دادند و به گونه اي شايسته ازآنها نگهداري مي كردند.به همين دليل است كه درگوشه وكناراين سرزمين بردامنه كوههاهنوزبه چهارتاقي هاي كهن سالي برمي خوريم كه برخي باگذشت 2-3 هزارسال همچنان پابرجامانده اند .اگرچه آتشگاههايي كه دردرون شهرهابوده اند،باآمدن اسلام ويران گشته اند يا به مسجدتبديل شدند.
