بخشی از مقاله
کنکاشی پیرامون شناخت عوامل موثر بر کیفیت گزارشگری مالی
چکیده
کیفیت گزارشگری مالی، ضوابطی است که اطلاعات مفید و سودمند را از سایر اطلاعات منفک کرده، سودمندی اطلاعات را افزایش میدهد.کیفیت گزارشگری مالی سبب پیش بینی بهتر جریان های نقدی آتی شرکت برای سرمایه گذاران و سایر استفاده کنندگان صورتهای مالی می شود.
این تحقیق با بررسی نظری و جامع تحقیقات انجام شده در حوزه گزارشگری مالی در داخل و خارج از کشور، عوامل موثر بر کیفیت گزارشگری مالی را شناسایی کرده و تا ثیر هر یک را بر افزایش کیفیت گزارشگری مالی تشریح می نماید.
این تحقیق از نظر ماهیت و روش شناسایی ، توصیفی- تحلیلی بوده و در حیطه تحقیقات زمینه یابی قرار می گیرد و از نظر اهداف تحقیقی چون مورد استفاده و کاربرد حسابداران و حسابرسان و سایر استفاده کنندگان از گزارشات مالی است، در زمره» تحقیقات کاربردی « به حساب می آید و از ابزار مطلالعه و بررسی کتابخانه ای و اسناد کاوی برای جمع آوری اطلاعات استفاده شده است.
واژه های کلیدی:گزارشگری مالی، عوامل بازار، استانداردهای حسابداری، انگیزه تهیه کنندگان.
1
مقدمه
امروزه سیستم های اطلاعاتی حسابداری نقش بسیار مهمی در گردش فعالیت سازمان ها ایفا نموده، در مجموعه محیط اقتصادی کشورها وظیفه ای با اهمیت بر عهده دارند . زیرا بسیاری از تصمیمات اقتصادی بر اساس اطلاعات حاصل از این سیستم ها اتخاذ می شود. (ثقفی وعرب مازار یزدی،.(1389
استفاده کنندگان از اطلاعات مالی برای تصمیم گیری در زمینه های مهم اقتصادی به اطلاعات مالی معتبر، مربوط و قابل فهم نیاز دارند. اگرچه اطلاعات مالی از منابع مختلف قابل استخراج است اما در حال حاضر صورتهای مالی هسته اصلی منابع اطلاعات مالی را تشکیل می دهد و بنابراین باید از کیفیت مطلوبی برخوردار باشند. (کمیته فنی تدوین استانداردهای حسابداری سازمان حسابرسی، (1386 صورتهای مالی زمانی از کیفیت مطلوب برخوردار خواهند بود که براساس ضوابط معتبر تهیه شده باشند. براساس نظر هیأت تدوین استانداردهای حسابداری، "گزارشگری مالی نه تنها شامل صورت های مالی، بلکه در برگیرنده ابزارها یا روش های اطلاع رسانی است "و این ابزارها، به صورت مستقیم یا غیر مستقیم با اطلاعاتی ارتباط دارند که به وسیله حسابداری ارائه می شوند 1978)،.(FASB1 این اطلاعات باید به گونه ای باشد که سرمایه گذاران، اعطاکنندگان تسهیلات مالی و سایر گروه های استفاده کننده را در تشخیص نقاط قوت و ضعف مالی واحد انتفاعی یاری دهد و مبنایی را فراهم کند که بتوان بر اساس آن، اطلاعات مربوط به عملکرد واحد انتفاعی را طی یک دوره مالی ارزیابی کرد(کمیته تدوین استانداردهای حسابداری،.(1385
1هدف اصلی صورتهای مالی ارائه اطلاعات مناسب در مورد وضعیت مالی و عملیاتی شرکت برای اتخاذ تصمیم درست توسط سرمایه گذاران و اعتبار دهندگان است . زمانی که صورتهای مالی این هدف را تامین کننداز کیفیت مناسبی برخوردار خواهند بود. (مقدم و همکاران1391به نقل از ابودی و هوگس،.(2005 و در نتیجه کیفیت اطلاعات مالی می تواند کارایی تصمیمات سرمایه گذاری مدیران را افزایش دهد (سلیمانی امیری و فرشی،1391به نقل از چن و همکاران، .(2010
از آنجا که استفاده کنندگان اطلاعات مالی طیف وسیعی ازاشخاص حقیقی و حقوقی هستند فراهم آوردن اطلاعات مربوط و قابل اتکا برای آنها، از دغدغه های اصلی مدیریت و سیستم های اطلاعاتی حسابداری به شمار می رود، بنابراین توجه به کیفیت اطلاعات تهیه شده برای آنها ضرورتی خاص دارد (ثقفی وعرب مازار یزدی،.(1389 کیفیت گزارشگری مالی سبب پیش بینی بهتر جریان های نقدی آتی شرکت برای سرمایه گذاران و سایر استفاده کنندگان صورتهای مالی می شود (کردستانی و رحیمی،.( 1390 بنابراین هرچه کیفیت و شفافیت گزارشهای مالی افزایش یابد و از استانداردها و ضوابط معتبر در تهیه و حسابرسی گزارشها استفاده شود، ریسک اطلاعات کاهش خواهد یافت (اکبر زواری رضایی).
همان طورکه ملاحظه می شود در تحقیقات متفاوت، معیارهای گوناگونی برای عوامل موثر بر کیفیت گزارشگری مالی معرفی شده است چرا که گزارشگری مالی یکی از راه هایی است که به وسیله آن اطلاعات انتقال داده می شود و ترکیب منابع ارتباطی، کمیت و کیفیت اطلاعات افشا شده، تحت تاثیر عوامل زیادی است (سجادی و همکاران،.(1388
بسط موضوع
ذینفعان، اغلب به حسابداری و حسابرسی به چشم پیمانکاران اجرای پروژه های تهیه اطلاعات می نگرند و آنها را مسئول در گزارشگری مالی و تحقق نیازهای اطلاعاتی خود دانسته و می دانند لذا می توان نقش مهمی را که سیستم های حسابداری در دنیا اجرا می کنند، تصور کرد تا جایی که اکثر تصمیماتی که در حوزه اقتصاد و صنعت اتخاذ می گردد اعم از سرمایه گذاری، ترکیب های
2
تجاری، توقف یا ادامه پروژه ها، تحلیل های مدیریت و ... براساس اطلاعات حسابداری صورت می گیرد، پس می توان حدود مسئولیتی را که حسابداری از طریق گزارشگری مالی متوجه خود ساخته تصور نمود(همتی ونادری).
صورت های مالی که نتیجه سیستم اطلاعاتی حسابداری است، چیزی جز یک کالا نیست. علت وجود حسابداری، تقاضای موجود برای اطلاعات مالی است و افزون بر این، حسابداران و واحد تجاری نیز توانایی و علاقه لازم را برای ارائه این اطلاعات دارند. پس مفاهیمی نظیر کیفیت که برای کالاها وخدمات ارائه شده توسط شرکت ها و واحدهای اقتصادی مطرح شده است، برای خدمات حسابداری، از جمله محصول نهایی آن؛ یعنی گزار ش های مالی نیز قابل بحث و پیگیری است. کیفیت گزارشگری مالی، ضوابطی است که اطلاعات مفید و سودمند را از سایر اطلاعات منفک کرده، سودمندی اطلاعات را افزایش می دهد(مهدوی وجمالیان پور،.(1389
هدف اصلی صورتهای مالی ارائه اطلاعات مناسب در مورد وضعیت مالی و عملیاتی شرکت برای اتخاذ تصمیم درست توسط سرمایه گذاران و اعتبار دهندگان است. زمانی که صورتهای مالی این هدف را تامین کنند از کیفیت مناسبی برخوردار خواهند بود(مقدم وهمکاران،1391 به نقل از ابودی و هوگس،.(2005 کیفیت گزارشگری مالی سبب پیش بینی بهتر جریان های نقدی آتی شرکت برای سرمایه گذاران و سایر استفاده کنندگان صورتهای مالی می شود(کردستانی و رحیمی،.(1390 گزارشگری مالی آن چنان مهم و بااهمیت است که کمیته ی بلو ریبون (1999) تاکید می کند که وظیفه اصلی کمیته حسابرسی، کنترل و نظارت بر فرایند گزارشگری مالی است(تختائی و همکاران).
نقطه ی هدف در گزارشگری مالی، استفاده کنندگان هستند و محل مصرف اطلاعات نیز تصمیمات اقتصادی است که توسط استفاده کنندگان اتخاذ می گردد(همتی ونادری). وجود مکانیزم هایی برای اطمینان دادن به سرمایه گذاران و سایر استفاده کنندگان، نسبت به کیفیت اطلاعات مالی، با اهدافی همچون کمک به کارایی بازار سرمایه و در نهایت تخصیص بهینه سرمایه ضروری است. حسابداری که با وظیفه اطلاع رسانی بی طرفانه گام در جامعه اطلاعاتی می نهد، نقش خطیری در افزایش کیفیت اطلاعات دارد(ثقفی وابراهیمی،.(1388
زمانی که بتوانیم عوامل موثر بر گزارشگری مالی را شناسایی کنیم و تاثیر هر یک را بر گزارشگری مالی مورد بررسی قرارداده و اندازه گیری کنیم، می توانیم بگوییم کدام عامل برکیفیت گزارشگری مالی موثر تر بوده و به افراد، شرکتها و ذینفعان توصیه نماییم برای اطمینان از کیفیت اطلاعات مالی ارائه شده؛ بر روی کدام عامل تاکید بیشتری داشته باشند تا بتوانند تحلیل درست تری نسبت به اطلاعات مالی داشته باشند. تاکنون تحقیقات زیادی در مورد عوامل موثر بر کیفیت گزارشگری مالی انجام شده است ولی هر یک از این تحقیقات بصورت مجزا معطوف به بررسی تاثیر یک عامل بر روی صورتهای مالی می باشد اما در این تحقیق در پی آن هستیم تا تاثیر کلیه عوامل موثر بر کیفیت گزارشگری مالی را مورد بررسی قرار دهیم، همچنین در این تحقیق روشن خواهد شد که کدام یک از عوامل بیشتر بر روی کیفیت گزارشگری مالی موثر بوده و کدامیک از اهمیت کمتری برخوردار خواهد بود؟
عوامل مؤثر بر افزایش کیفیت گزارشگری مالی کدامند؟ -1 عوامل بازار
گزارشگری مالی قابل اعتماد و شفاف، لازمه کارآیی شفافیت و منصفانه بودن بازار سرمایه است. قیمت سهام و دیگر اوراق بهادار اساساً باید مبتنی بر واقعیت های اقتصادی باشد که این واقعیت های اقتصادی می تواند در سطوح مختلف نظیر اقتصاد کلان، صنعت و شرکت طبقه بندی شود. صورت های مالی به عنوان ابزار اصلی گزارشگری مالی باید واقعیت های اقتصادی که به گونه ای بر وضعیت
3
مالی یا عملکرد مالی شرکت تاثیر می گذارند، را برای استفاده کنندگان بازنمایی و بیان کند. کیفیت گزارشگری مالی که به میزان توانایی گزارش ها و صورت های مالی در بازنمایی و بیان صادقانه واقعیت های اقتصادی موثر بر وضعیت مالی یا عملکرد مالی شرکت اشاره دارد، یکی از موضوعات محوری در حوزه بازار سرمایه و ادبیات مالی و حسابداری است که درسال های اخیربه طورخاص مدنظر قرار گرفته است. شاید بتوان گفت که سخنرانی آرتورلویت (Aurthurlevitt) رئیس پیشین کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا در سال 1998 در دانشگاه نیویورک که تحت عنوان »بازی ارقام« ایراد شد و طی آن توجه حاضران به مشکلات روزافزون کیفیت صورت های مالی ارایه شده به کمیسیون بورس و اوراق بهادار جلب شد، سرآغاز ورود به این مقوله بود. این موضوع با آشکار شدن ورشکستگی شرکت هایی نظیر انرون و ورلدکام در آستانه ورود به قرن 21 میلادی در اثر گزارشگری مالی متقلبانه بیش تر نمود یافت و در ادامه قانون گذاران و نهادهای نظارتی برای پیشگیری از تکرار چنین حوادث تلخی، به وضع ضوابط و مقررات جدید نظارتی روی آوردند.
اگر به زنجیره طراحی و شکل گیری معاملات و رویدادهای اقتصادی و گزارشگری مالی آن ها نظری بیفکنیم، می توان گفت که کیفیت گزارشگری مالی تحت تاثیر عواملی است که به نوعی با این زنجیره ارتباط دارند.
طراحی و شکل گیری معاملات و سایر رویدادهای اقتصادی که اولین حلقه این زنجیره است، از مهم ترین مسایل تاثیرگذار بر کیفیت گزارشگری مالی تلقی می شود. در این مرحله، گاهی معاملات برای مقاصد مختلف به شیوه ای طراحی می شوند که از لحاظ شکلی، شرایط و الزامات- تعیین شده در استانداردهای حسابداری و گزارشگری مالی و دیگر ضوابط و مقررات را احراز می کنند، اما محتوای اقتصادی این گونه معاملات با شکل آن ها متفاوت است و در واقع می توان گفت که این معاملات یا رویدادها مبتنی بر واقعیت های اقتصادی مورد ادعا نیستند و عملاً منجر به جریان منافع اقتصادی مورد نظر نمی شوند به عنوان مثال:
معاملات چرخشی سهام: در این نوع معاملات ابتدا سهام توسط یکی از شرکت های عضو گروه به شرکت دیگری در خارج از گروه فروخته می شود و متعاقباً طی معامله جداگانه ای، شرکت خریدار سهام (شرکت خارج از گروه) آن را به شرکت دیگر هم گروه شرکت فروشنده اصلی سهام می فروشد و به این ترتیب بدون جریان منافع اقتصادی در این معاملات، سهام مورد معامله تجدید ارزیابی می شود و از آن جا که سود شناسایی شده مبتنی بر واقعیت های اقتصادی و جریان منافع اقتصادی نبوده، بین سهام داران توزیع نمی شود و ممکن است صرف افزایش سرمایه شود.
در حلقه های بعدی زنجیره گزارشگری مالی نیز ممکن است مواردی از این قبیل باعث شود تا کیفیت گزارشگری مالی کاهش یابد و گزارش ها و صورت ها نتواند واقعیت های اقتصادی مؤثر بر وضعیت مالی و عملکرد مالی شرکت را به طور شفاف بازنمایی کند و در نتیجه، این منابع اطلاعاتی به جریان شفافاطلاعات به استفاده کنندگان و تخصیص بهینه منابع اقتصادی منجر نشود. معمولاً برخی از این موارد در استانداردهای حسابرسی، به عنوان نمونه هایی از عوامل خطر مربوط به تحریف های ناشی از تقلب و گزارشگری مالی متقلبانه مورد اشاره قرار گرفته است.
-1-1تحلیلگران مالی و تقاضا برای اطلاعات حسابداری
تحلیلگران مالی موسساتی هستند که خدمات تجزیه و تحلیل مالی را ارائه می کنند و به عنوان استفاده کنندگان و انتقال دهندگان اطلاعات مالی به شکل گسترده ای توسط جوامع حرفه ای حسابداری شناسایی شده اند. تحلیلگران به عنوان عامل انتقال اطلاعات مالی، امتیازاتی برای شرکت های تحت پوشش خود ایجاد می کنند براساس یک تئوری نوین در مورد افشای اطلاعات، شرکتهایی که از پوشش تجزیه و تحلیل وسیعتری برخوردارند. با ارزشترند چون وجود گروه بیشتری از تحلیلگران آگاهی بیشتری را در مورد
4
فرصتهای سرمایه گذاری در اختیار سرمایه گذاران قرار می دهد، تحقیقات تجربی موید این است که شرکت هایی که بیشتر مورد تجزیه و تحلیل مالی تحلیلگران قرار می گیرند هزینه های تجاری کمتری متحمل می شوند، اما در صورتی که پوشش بررسی تحلیلگران کاهش یابد، سیاستهای مناسب افشا در شرکت ها تنها موجب کاهش هزینه های مالی می گردد. آنها از صورتهای مالی حسابرسی شده اطلاعات گوناگونی برای پشتیبانی و مستندسازی، پیشنهاد و توصیه های مربوط به سرمایه گذاری را استخراج می کنند. از آنجا که حسابرسان، تقاضای بازار در مورد افزایش اطمینان بخشی گزارشهای حسابرسی را زیر نظر دارند، این مقاله امکان توسعه خدمات حسابرسی را توصیه می کند. اگر هدف گزارشهای مالی تهیه اطلاعات مربوط و مطمئن برای سرمایه گذاران به منظور تصمیم گیری در مورد سرمایه گذاری باشد، تحلیلگران مالی به طور مستقیم و موثر با حسابرسان رقابت می کنند. و از این رو شایسته است کار آنان مورد بررسی دقیق تری قرار گیرد.
در صورتی که تحلیل گران مالی صورتهای مالی را به درستی تجزیه و تحلیل کنند، می توانند آگاهی بیشتری را در مورد فرصتهای سرمایه گذاری در اختیار سرمایه گذاران قرار می دهند و با افزایش تمایل افراد به سرمایه گذاری، شرکتها نیز تمایل بیشتری به افشای اطلاعات و بهبود کیفیت گزارشگری مالی خواهند داشت. زیرا هر چه شرکتها گزارش های مالی با کیفیت تری ارائه کنند تحلیل گران مالی می توانند آگاهی بیشتری را در مورد فرصتهای سرمایه گذاری در اختیار سرمایه گذاران قرار می دهند. از سوی دیگر هرچه تقاضا برای اطلاعات حسابداری بیشتر باشد شرکتها، اطلاعات مالی بیشتری افشا می کنند که منجر به کیفیت بیشتر صورتهای مالی می شود.
-2-1 رقبای تجاری
هر قدر تعداد واحدهای تجاری موجود در صنعت، کمتر و توزیع بازار بین آنها نابرابر باشد، تمرکز و انحصار در آن بیشتر خواهد بود. دروگ و استاگتون (1990) معتقدند که در صنایع رقابتی، واحدهای تجاری با ارائه گزارشهای مالی دقیق و با کیفیت، از ورود رقبای بالقوه به صنعت ممانعت به عمل می آورند .(Cohen, 2004,22) ورکچیا (1983) نشان می دهد که رقابت موجود در بازار محصول، مانع از انتشار گزارشهای مالی با کیفیت می شود و شرکتها در بازارهای رقابتی، اطلاعات مالی را با محتوای پایین گزارش می کنند .(Ibid,44) هریس (1998) به این نتیجه رسید در صنایعی که میزان رقابت پایین است، احتمال افشای مناسب عملیات در آن اندک است .(Ibid,44) کوهن (2004) اثبات نمود در صنایعی که شدت رقابت در آن پایین است، احتمال گزارش اطلاعات مالی با کیفیت در آنها کم است .(Ibid,44) (نیکومرام و بادآورنهندی،.(1388
جامعه آماری تحقیق، شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و دوره تحقیق از سال 1378 تا 1385 می باشد. تحقیق حاضر جزء تحقیقات تجربی حسابداری است و برای انجام آن از روشهای تحقیق علمی -مقایسه ای و همبستگی استفاده شده است. نتایج حاصل نشان می دهد که کیفیت گزارشگری مالی با رقابت در بازار محصول رابطه منفی دارد(نیکومرام و بادآورنهندی،.(1388
-3-1نوع صنعت
وجود یک شرکت عمده با سطح بالایی از افشا درون یک صنعت خاص نیز منجر به اثرات جنجالی زیادی برسطح افشای اتخاذ شده توسط سایر شرکت های آن صنعت می شود و میزان افشای این صنعت را تحت تأثیر قرار می دهد. در ضمن، اتخاذ شیوه های افشای مرتبط با یک صنعت، ممکن است منجر به سطوح متفاوت افشای اقلام مشابه در صورت های مالی شرکت های آن صنعت خاص شود . همچنین، شرکت های یک صنعت، ممکن است نسبت به افشای اقلام خاصی از اطلاعات تأکید کنند اما ممکن است این اقلام برای صنایع دیگر مهم و با اهمیت نباشد(سجادی و همکاران،.(1388
5
نمونه آماری تحقیق متشکل از 40 شرکت پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار تهران بوده است که با استفاده از روش های آماری مناسب تجزیه و تحلیل شده اند. همچنین، دوره زمانی تحقیق سال های 1385 و 1386 در نظر گرفته شد.(سجادی و همکاران،.(1388
برای اندازه گیری کیفیت گزارشگری مالی از شاخصی متشکل از 155 قلم براساس استانداردهای حسابداری ایران و سایر قوانین مربوط در مورد افشاء استفاده شد و ارتباط احتمالی آن با نوع صنعت با استفاده از مدل های رگرسیون چندگانه بررسی شد. و نتایج نشان می دهدکه نوع صنعت با کیفیت گزارشگری مالی رابطه مثبت معناداری دارد. نتایج مزبور، مشابه تحقیقات انجام شده در کشورهایی نظیر ژاپن و و هنگ کنگ است و با نتایج تحقیقات انجام شده در کشورهای هنگ کنگ و زیمبابوه یکسان نیست (سجادی و همکاران،.(1388
-2 نظام راهبری شرکتی
امروزه حفظ منافع عمومی، رعایت حقوق سهامداران، ارتقای شفافیت اطلاعات و الزام شرکتها به ایفای مسئولیتهای اجتماعی از مهمترین آرمانهایی است که بیش از گذشته، توسط مراجع مختلف نظارتی و اجرایی مورد توجه قرار گرفته است. تحقق این آرمانها مستلزم وجود ضوابط استوار و ساز و کارهای اجرایی مناسب است که مهمترین آنها نظام راهبری بنگاه میباشد. نظام راهبری شرکت بیش از هر چیز، حیات شرکت را در دراز مدت هدف قرار داده است و در این راستا سعی دارد تا از منافع سهامداران در مقابل مدیران شرکتها پشتیبانی و از انتقال ناخواسته ثروت میان گروههای مختلف و تضییع حقوق عموم و سهامداران جزء جلوگیری کند. وجود یک نظام راهبری مناسب میتواند به تحقق استقلال حسابرسان مستقل به معنای واقعی آن کمک کند و منجر به ایجاد فضای شفاف اطلاعاتی شود تا در سایه آن بازیگران عرصه اقتصادی تصمیمات آگاهانهتری را اتخاذ کنند(بولو،.(1386
سود بهعنوان یکی از مهمترین شاخصهای حسابداری است که همواره برای مقاصد مختلف نظیر ارزیابی سهام و عملکرد مدیریت شرکتها و مواردی از این قبیل مورد توجه بوده است. تا چند سال اخیر، اغلب تحقیقاتی که در زمینه تأثیر سود حسابداری بر قیمت یا بازده سهام صورت گرفته، به کیفیت سود اهمیت چندانی قائل نشدهاند. اما در سالهای اخیر به دنبال ورشکستگی شرکتهای عظیم دنیا، محققین و تحلیلگران مالی توجه خود را از تأکید صرف بر رقم سود بهسوی کیفیت سود معطوف نمودهاند. به لحاظ با اهمیت بودن تأثیر وجود ساز و کارهای لازم و دستیابی به کیفیت مطلوب سود، اکثر جوامع تلاشهایی را برای فراهم کردن اینگونه ساز و کارها انجام دادهاند. از جمله این ساز و کارها، وجود یک نظام راهبری مناسب در شرکتها و بنگاههای اقتصادی است که اکثر کشورها به تقویت و بهبود آن همت گماردهاند. در ایران نیز سازمان بورس و اوراق بهادار با درک اهمیت این موضوع، تصویب آئیننامهای را در این خصوص در دستور کار خود قرار داده است که با اجرائی شدن آن میتوان شاهد بهبود در عرصه راهبری شرکتها و کیفیت گزارشگری مالی بود(بولو،.(1386
-1-2 تمرکز مالکیت
تمرکز مالکیت به حالتی اطلاق می شود که میزان درخور ملاحظه ای ازسهام شرکت به سهامداران عمده (اکثریت) تعلق داشته باشدو نشان میدهد چنددرصدسهام شرکت دردست عده محدودی قراردارد(اعتمادی و همکاران،.(1388
شرکتهای نوین و امروزی دارای مشخصه اصلی تفکیک مالکیت از کنترل هستند. تفکیک مدیریت از مالکیت و نحوه کنترل شرکت ها هزینه های نمایندگی را ایجاد می کند و در نتیجه تضاد منافع میان مدیریت و مالکیت (حتی در بین طبقات مالکان) ایجاد خواهد شد. لذا امکان افزایش هزینه های نمایندگی برای شرکت های با مالکیت عمومی پراکنده افزایش می یابد. به این
6
ترتیب، صاحبان و سهامداران چنین شرکت هایی نسبت به افشای اطلاعات کافی برای اهداف کنترلی فشارهایی را وارد می کنند. والاس و ناصر نیز معتقدند در حالتی که مالکیت شرکت ها به صورت پراکنده است، تعداد افراد نیازمند اطلاعات افزایش می یابد. لذا، این افراد جزییات بیشتری را در افشای اقلام در خواست می نمایند و ملاحظه می شود که کیفیت گزارشگری مالی (جامعیت افشا) در این موارد افزایش می یابد. چائو و گری و حسین و همکاران معتقدند افشای اطلاعات در شرکت های با مالکان زیاد بیشتر از شرکت های با مالکان محدود است(سجادی و همکاران،.(1388 کوهن (2004) نشان داد شرکتهایی که مالکیت آنها به صورت پراکنده است، به احتمال زیاد اطلاعات مالی با کیفیت فراهم می کنند : Cohen, 2004, 43- 44) نیکومرام و بادآورنهندی،.(1388 نتایج تحقیق مهدوی و میدری (1384) حاکی از آن است که تمرکز مالکیت در بازار اوراق بهادار تهران درسال 1384 بسیار بالابوده است(اعتمادی و همکاران،.(1388
جامعه آماری تحقیق انجام شده توسط سجادی و همکاران، شرکت های پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار تهران درسال های 1385 و 1386 بوده است(سجادی و همکاران،.(1388 و نتایج تحقیق اعتمادی و همکاران که روی 105 شرکت بورسی انجام شد نشان می دهد، از بین عوامل مورد بررسی در این تحقیق، ساختار مالکیتعمدتاً نقش تعدیل کنندگی در شرکتهای مورد مطالعه را داشته است و با اثر تعدیل کنندگی که بر تمرکز مالکیت گذاشته باعث شده که عامل تمرکز مالکیت در بین عوامل مورد بررسی در این تحقیق بیشترین اثر را بر کیفیت اطلاعات بگذارد. از سوی دیگر، با توجه به اینکه هرچه ساختار مالکیت شرکتها، خصوصی تر باشد کیفیت اطلاعات آنها بیشتر است بنابراین با افزایش تمرکز مالکیت در شرکتهای با مالکیت خصوصی تر بدلیل اثر تعدیل شوندگی که نوع ساختار مالیکت خصوصی داشته است موجب ایجاد رابطه مثبت بین تمرکز مالکیت و کیفیت اطلاعات مالی گردیده است. این در حالی است که در شرایط عادی این رابطه منفی تصور می شد. به عبارت دیگر در شرکتهای با ساختار دولتی، افزایش تمرکز مالکیت باعث کاهش کیفیت اطلاعات می شود اما با خصوصی تر شدن شرکتها افزایش تمرکز باعث افزایش کیفیت اطلاعات مالی می شود(اعتمادی و همکاران،.(1388
-2-2ترکیب مالکیت
ساختار مالکیت به طور ساده یعنی چه اشخاصی (حقیقی /حقوقی) بر تصمیمات عملیاتی واستراتژیک یک شرکت تسلط وحکم فرمایی دارند. حال اگر خارجیان مالک بیشتر سهام یک شرکت باشند مالکیت خارجی، اگر شرکتهای سرمایه گذاری و صندوقها (مثلا تامین اجتماعی) مالکیت یک شرکت را به دست داشته باشد مالکیت نهادی، اگر شرکتهای تجاری وصنعتی کنترل یک شرکت را در دست داشته باشند مالکیت شرکتی واگر مدیران مالک بیشتر سهام یک شرکت باشند مالکیت مدیریتی گویند.
-3-2مالکیت خارجی
مالکیت خارجی عبارت است از: درصد سهام نگهداری شده توسط خارجی ها از کل سهام سرمایه شرکت است که شامل: شرکای خارجی، موسسه های مالی خارجی و ملیت های خارجی است.
در اقتصادهای آزاد و بازارهای سرمایه بینالمللی بخشی از مالکیت شرکتها در اختیار سرمایهگذاران خارجی قرار دارد. این پدیده حتی در چارچوب اقتصاد از ابعاد مختلفی قابل بررسی است، امروزه به موازات گسترش جهانیسازی در بازارهای مالی، نقش سرمایه گذاران خارجی در شرکتها بیشتر و پر رنگ تر می شود.
عقیده امنیت اقتصادی از سال 1945 جایگاه والایی در دستورکار سیاسی حکومت ها یافته است به گونه ای که یکی از اهداف عمده دولت ها دستیابی به این مقوله است زیرا عقیده امنیت اقتصادی دامنه بسیار گسترده ای دارد و بحث های عمده ای نظیر اشتغال، توزیع
7
درآمد، رفاه و... را در بر می گیرد، یکی از موضوعات عمده امنیت اقتصادی در بعد سرمایه گذاری است به گونه ای که عوامل موثر بر امنیت اقتصادی به سرعت تاثیرخود را بر سرمایه گذاری نشان می دهد و دولت ها اغلب موفقیت خود را در جذب سرمایه به عنوان عاملی در موفقیت خود در ایجاد امنیت اقتصادی تلقی می کنند. زیرا دولتها به خوبی دریافته اند در صورت ایجاد امنیت اقتصادی نه تنها سرمایه داخلی به هدر نمی رود بلکه سرمایه گذاری خارجی نیز به سرعت افزایش می یابد(کهنسال،.(1385
یکی از راههای ایجاد امنیت اقتصادی، گزارشگری مالی با کیفیت می باشد و گزارشگری مالی زمانی با کیفیت خواهد بود که استانداردهای حسابداری علاوه بر با کیفیت بودن، رعایت شوند. لینزمیر و دیگران عنوان می کنند که یک استاندار حسابداری دارای کیفیت بالا، گزارشگری مالی را از طریق تقویت توانایی استفاده کنندگان در تصمیم گیری سرمایه گذاری و اعتباری بهبود می بخشد(ثقفی وابراهیمی،.(1388 پس می توان گفت با رعایت استانداردهای حسابداری با کیفیت گزارشگری مالی با کیفیت تری خواهیم داشت بنابراین امنیت اقتصادی برقرار خواهد شد در نتیجه سرمایه گذاری خارجی (مالکیت خارجی) افزایش می یابد. نتیجه کلی این که کیفیت گزارشگری مالی رابطه مثبتی با مالکیت خارجی دارد.
-4-2مالکیت نهادی
مطابق با تعریف بوش (1998) سرمایه گذاران نهادی، سرمایه گذاران بزرگ نظیر بانک ها، شرکت های بیمه، شرکت های سرمایه گذاری و ...هستندعموماً. این گونه تصور می شود که حضور سرمایه گذاران نهادی ممکن است به تغییر رفتار و رویه های شرکت ها منجر شود .این امر از فعالیت های نظارتی که این سرمایه گذاران انجام می دهند، نشأت می گیرد(مهرانی و همکاران،.(1389
سیل عظیم رسوایی های مالی اخیر در سطح جهان، سبب شده است که انگشت اتهام به سمت گزارشگری مالی نشانه رود .سرمایه گذاران نهادی محرک هایی برای نظارت بر مدیران و به دنبال آن، بر گزارشگری مالی دارند .صورت های مالی، هسته اصلی فرآیندگزارشگری مالی را تشکیل می دهند. صورت های مالی و در راس آنها صورت سود و زیان، منبع مهمی از اطلاعات در مورد شرکت هستند. شواهد تجربی نشان می دهد که حضور سرمایه گذاران نهادی با واکنش بازار نسبت به انتشار سود رابطه مثبت دارد. در نتیجه، سود از دیدگاه قیمت گذاری اوراق بهادار اطلاعات مفیدی فراهم آورده، منبع اطلاعاتی مهمی نزد نهادها به شمار می آید (مهرانی و همکاران،.(1389
به منظور حفظ موقعیت منحصر به فرد در بازار، شرکت باید روی دارایی های نامشهود بیشتر سرمایه گذاری کند. علی الاصول که به دنبال رشد و پیشرفت هستند، باید سطح کیفیت گزارشگری بالاتری را انتخاب کنند تا مشتریان و طرف های تجاری با استفاده از صورتهای مالی بتوانند جریان های نقدی آتی شرکت را پیش بینی نموده و با اطمینان خاطر بالاتری با شرکت مراوده تجاری داشته باشند(کردستانی و رحیمی،.(1390
تحقیق کردستانی و رحیمی با استفاده ای اطلاعات مالی 101 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی دوره زمانی 1378 تا 1386 و با بهره گیری از روش تجزیه و تحلیل رگرسیون خطی چند متغره انجام شده است. که یکی از عوامل تعیین کننده سطح کیفیت گزارشگری مالی مورد مطالعه در این تحقیق مالکیت نهادی می باشد. نتایج تحقیق دلالت بر وجود رابطه مثبت بین مالکیت نهادی و سطح کیفیت گزارشگری مالی دارد که از نظر آماری معنی دار است(کردستانی و رحیمی،.(1390
-5-2حاکمیت شرکتی
به طور کلی حاکمیت شرکتی عبارت است از پاسخگویی شرکتها در قبال گروه کثیری از سهامداران، افراد یا ذی نفعان(حساس یگانه).
8
یافته های مطالعات انجام شده نشان می دهد، شرکت هایی که در برابر تمام ذی نفعان مسئول می باشند، در دراز مدت موفقتر و با رونق تر هستند. شرکتها می توانند ارزش آفرینی خود را در دراز مدت افزایش دهند و این کار را با انجام مسئولیت خود در برابر تمام ذی نفعان و با بهینه سازی سیستم حاکمیت خود می کنند. این دیدگاه مورد تایید اکثر متون علمی است(حساس یگانه.(85
یکی از مهم ترین وظایفی که حاکمیت شرکتی می تواند بر عهده گیرد، اطمینان دهی نسبت به کیفیت فرایند گزارشگری مالی است. از این گذشته، مطالعات علمی نشان داده است که میان حاکمیت شرکتی ضعیف و کیفیت نازل گزارشگری مالی، تحریف سود، وجود تقلب در صورتهای مالی و ضعف کنترل های داخلی رابطه وجود دارد. در شکل زیر ساختار حاکمیت شرکتی و تاثیر آن بر کیفیت گزارشگری مالی ارائه شده است(حساس یگانه وباغومیان.(85
شکل -1 ساختار حاکمیت شرکتی و کیفیت گزارشگری مالی (منبع:حساس یگانه-رافیک باغومیان،(1385
شکل فوق نشان دهنده روابط متقابل اشخاص و سازوکار های گوناگون موثر بر ساختار حاکمیت شرکتی می باشد. روابط متقابل کمیته حسابرسی، حسابرسان مستقل، حسابرسان داخلی، هیات مدیره و مدیریت اجرایی (مدیریت)؛ نقش اساسی را در اثربخشی حاکمیت
