بخشی از مقاله
چکیده
توجه به ارتباط میان باورها و اعمال متناسب با آنها، نقش تعیینکنندهای در سبک رفتاری مدیران دارد. از طرفی عدهای وجود دارند کهصِرف یک باور دینی - ایمان - را کافی میدانند و از سوی دیگر، عدهای معتقدند اگر عمل صالحی از انسان سر زند، حتی اگر ایمان و نیت واقعی در ورای آن نباشد، موجب سعادت است و اعتقادی به حبط اعمال ندارند. دربرابرِ دو رویکرد فوق - ایمان بدون عمل و عمل بدون ایمان - ، نگرش قرآن و روایات به موضوع به گونهای است که معتقد به ارتباط دوسویه میان ایمان و اعمال انسانی است.
این فرهنگ در سطح مدیریت اجرایی می تواند نقش تعیینکنندهای در باور به سند چشمانداز الگوی پیشرفت و پیادهسازی ارکان آن در عمل داشته باشد و سند را از حالت باور بدون عمل و یا اقدامات عملی بدون پشتوانه ایمانی خارج میکند. لذا این پژوهش در پی آن است که با کنکاش برخی از آیات و روایات منتخب، به تبیین این رابطه بپردازد تا تلازم باور به الگوی پیشرفت با اقدامات علمی در خصوص آن برای مدیران اجرایی تبیین شود. نتیجه آنکه یک مدیر اجرایی با فهم این رابطه میتواند سند چشم انداز را با اعتقاد قلبی پیش برده و در مرحله عمل نیز به اصول آن پایبند باشد.
.1 مقدمه و بیان مساله
یکی از جنبه هایی که فرهنگ اسلامی را از سایر فرهنگ ها متمایز می سازد، رویکرد عقلایی و تعادل گرای آن در بررسی مسائل است. یکی از مسائل به ظاهر ساده ای که بشر امروز را دچار تشویش کرده و علیرغم سادگی ظاهریش، باعث شکل گیری مکاتب مختلف و بعضا گمراه گشته، رابطه بین اعمال انسان و باورها، اعتقادات و ارزش های اوست. توجه به رابطه ای که بین اعمال انسان ها و باورها و ارزش های هدایت کننده این اعمال وجود دارد، می تواند نقش مهمی در سبک زندگی و سعادت انسان داشته باشد. چرا که سبک های زندگی مختلف، تا حد زیادی از مکاتبی که انسان ها به آن معتقدند سرچشمه می گیرد.
از یک سو مکاتبی وجود دارند کهصِرف ایمان را برای سعادت کافی می دانند. سبک زندگی برخواسته از این طرز تفکر انسان را به مرحله ای خواهد رساند که نه تنها با فطرت وی سازگار نیست، بلکه اثرات مخربی در عرصه اجتماعی دارد. از طرفی، مکاتبی هستند که معتقدند اگر عمل صالحی از انسان سر زند، حتی اگر ایمان و نیت واقعی در ورای آن نباشد، آن عمل موجب سعادت است و لذا در دید این مکتب، حبط اعمال که یکی از علل آن عمل بدون ایمان است، جایگاهی ندارد .
دربرابرِ دو رویکرد فوق، آشنایی با نگرش فرهنگ اصیل اسلام، مدیران اجرایی را به ارتباط دو سویه میان ایمان و اعمالش آگاه می سازد. نکته ای نگرش اسلام بر آن تاکید دارد آن است که محل قرار ایمان، قلب است؛ اما این ایمان باید در عمل ظهور پیدا کند. طبعا سبک رفتاری برخواسته از این مکتب می تواند نقش مهمی در پیشبرد اهداف الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و تحقق آن در مرحله عمل ایفا نماید و جلوی بسیاری از ناهنجاری های احتمالی آن را بگیرد؛ چرا که نه تنها صِرف شعار و ایمان به سند چشم انداز کافی نیست، بلکه در عمل نیز باید تمامی این ابعاد، مصداق یابد و رفتار نسبی گرا به هیچ وجه، مورد پذیرش نیست. در ادامه پس از معناشناسی ایمان، به بررسی دیدگاه قرآن و روایات در خصوص ایمان و انواع آن پرداخته می شود و سپس با کنکاش برخی از آیات و روایات منتخب، به تبیین رابطه بین ایمان و عمل صالح در فرهنگ اسلامی پرداخته می شود.
.2 معناشناسی ایمان
بررسی معنای لغوی ایمان درک عمیقی را حاصل می کند که در کشف رابطه آن با عمل صالح موثر است. آنچه کتب لغت در این خصوص بیان داشتهاند، از این قرار است:
ریشه این کلمه - أمن - به معنای آرامش خاطر، آرامش نفس و عدم هراس و ترس است. از جمله مصادیق این کلمه عبارت اند آمِناًاز به معنای ایمنی و مصونیت از عذاب آتش؛ و اما آنچه در خصوص معنای خود واژه ایمان که مورد نظر است بیان شده، به معنای دین و شریعتی است که پیامبر - ص - آورده اند؛ که در آیات قرآن آمده مانند واژه إِیمَان در آیه - مائده، - 69 و گاهی به معنای قبول حق و ستایش و مدح نیز به کار می آید.
طبق آنچه در کتاب مفردات راغب بیان شده، معنای دوم برای واژه ایمان همراه با سه حالت در وجود انسان پدید می آید؛
.1 درک و شناسایی با قلب
.2 اقرار زبانی به موضوع
.3 انجام عملی آن فعل با اعضا و جوارح.
مطلب دیگر در مورد لغت ایمان اینکه، عفت و حیاء و دوری و خودداری از آزار واذیّت دیگران نیز از ایمان است ؛ یعنی مؤمن کسی است که دیگران از آزار او در امان اند؛ و نیز به معنای تصدیق آمده، برای مثال در - یوسف، - 17 یعنی: و نیز به معنای آرامش قلب، برطرف شدن ترس، وحشت و اضطراب همچنین است معنای تسلیم توأم با اطمینان خاطر، که قاموس به این معنا اشاره دارد و در بیان علت آن چنین می گوید: "اگر گویند: چرا بر خلاف اهل تفسیر ایمان را تسلیم معنی می کنید با آن که طبرسی فرموده ازهری می گوید: علماء اتفاق دارند بر اینکه ایمان به معنی تصدیق است. المیزان آن را استقرار اعتقاد در قلب معنی کرده و راغب تصدیق توأم با اطمینان خاطر گفته است. گوییم ]قرآن مجید ایمان به معنی اعتقاد را تأیید نمی کند[ بلکه بهترین معنای آن همان تسلیم است زیرا میبینیم آنان را که اعتقاد دارند ولی تسلیم عقیده خویش نیستند کافر میشمارد.
درباره فرعون و قوم او آمده : - نمل، - 14 فرعونیان در باطن و نفس خویش عقیده داشتند که آیات موسی از قبیل عصا و غیره از جانب خداست ولی در ظاهر تسلیم نشدند و اقرار نکردند نظیر این آیه قول موسی علیهالسّلام است به فرعون که فرمود : - اسراء، - 102 فرعون یقین داشت که آیات از جانب خداست ولی تسلیم نبود.به علاوه ایمان در معنای ضد کفر، همچنین به معنای تصدیق و معنای ضد تکذیب آمده است
به طور خلاصه آنچه از بررسی نظرات فوق حاصل می شود آن که لغت ایمان دربردارنده معنای اطمینان قلبی است به موضوعی که با تصدیق همراه است و تسلیم را به دنبال می آورد. همان طور که در بیان قاموس اشاره شد، ایمان و تصدیق قلبی با تسلیم همراه است و تسلیم در عمل هویدا می شود. توجه به این مطلب می تواند در فهم رابطه بین باورهای مدیران اجرایی به سند چشم انداز الگوی اسلامی پیشرفت و اقدامات آنها در مرحله عمل در راستای پیاده سازی آن و دستیابی به اهداف سند بدون انحراف و کج روی، موثر واقع شود.
.3 ایمان در آینه قرآن
فهم کامل و جامع از معنای ایمان با مراجعه به آیات و روایات و بررسی آن ها به دست می آید. لذا ابتدا به نمونه ای از آیات در این زمینه اشاره میگردد:
خداوند متعال در سوره بقره پس اینکه به بیان هادی بودن قرآن برای پرهیزگاران می پردازد، صفات آن ها را توضیح می دهد، که اولین صفت پرهیزگاران را چنین بیان می دارد :" - بقره، - 3 اما اینکهحقیقتاً ایمان در این آیه چه معنایی دارد، علامه طباطبایی در ذیل آیه شریفه اشاره دارند که ایمان عبارت است از جا افتادن اعتقاد در قلب انسان. دیگر این که اشاره دارند کَاَنه"... شخص با ایمان، به کسی که به درستی و راستی و پاکی وی اعتقاد پیدا کرده، امنیت میدهد"از این بیان به دست می آید که جایگاه ایمان قلب آدمی است و ایمان با آرامش و اطمینان همراه است.
از دیگر آیات، آیه 14 سوره حجرات یعنی " }برخی از{ بادیهنشینان گفتند: »ایمان آوردیم.« بگو: »ایمان نیاوردهاید، لیکن بگویید: اسلام آوردیم.« و هنوز در دل های شما ایمان داخل نشده است؛ و اگر خدا وپیامبرِ او را فرمان برید از ارزشِ[] کردههایتان چیزی کم نمیکند. خدا آمرزنده مهربان است"
علامه در بیان تفسیر آیه اشاره دارند که خداوند در حقیقت بین ایمان و اسلام فرق قائل شده است، مبنی بر این که ایمان به معنای اعتقادی است که با قلب سر و کار دارد و قائم به قلب است درحالی که اسلام مربوط به اعضا و جوارح است. این آیه شریفهصراحتاً بیان میکند که ایمان در قلب باید به وجود آید.
اما ادامه آیه مذکور، آیه ای است که به ویژگی های ایمان حقیقی اشاره دارد : - حجرات، . - 15 یعنی "در حقیقت، مؤمنان کسانیاند که به خدا و پیامبر او گرویده و ]دیگر[ شک نیاورده و با مال و جانشان در راه خدا جهاد کردهاند اینان اند که راست کردارند.
در تفسیر آیه شریفه چنین بیان شده که این آیه در حقیقت مؤمنان را محصور در کسانی کند که به خدا و رسول او ایمان داشته باشند. علامه در این مورد می گویند "... و ایمان به خدا و رسولش عقدی است قلبی بر توحید خدای تعالی و حقانیت آنچه که پیامبرش آورده، و نیز عقد قلبی بر صحت رسالت و پیروی رسول در آنچه دستور میدهد."
همچنان که واضح است بیان شده که ایمان در حقیقت پیمانی قلبی است که البته منجر به عمل نیز می گردد نه این که تنها در قلب وجود داشته باشد. در ادامه آیه شریفه خداوند بیان می دارد که دیگر ویژگی این مؤمنان در واقع این است که علامه اشاره دارند که منظور از مجاهده در راه خدا، این است که آن ها تمام توان خود را در راه دین خدا به کار گرفته اند، یعنی مجاهده به اموال و انفس، عمل و به کار گرفتن تا آخرین درجه قدرت است در انجام تکلیف مالی الهی، از قبیل زکات و سایر انفاقات واجب، و انجام تکالیف بدنی چون نماز و روزه و حج و غیره"
از دیگر آیاتی که در مورد ایمان قابل توجه است، آیه 106 سوره نحل است: - نحل، . - 106 یعنی "هر کس پس از ایمان آوردن خود، به خدا کفر ورزد ]عذابی سخت خواهد داشت[ مگر آن کس که مجبور شده ولی قلبش به ایمان اطمینان دارد. لیکن هر که سینهاش به کفر گشاده گردد خشم خدا بر آنان است و برایشان عذابی بزرگ خواهد بود
