بخشی از مقاله
مقدمه
فرسودگی، سندروم خستگی هیجانی، مسخ شخصیت
و احساس کفایت شخصی پایین میباشد که منجر به
کاهش اثربخشی در کار و کاهش عملکرد کاری و تعهد
شغلی میشود و به دلیل استرسهای ایجاد شده مشکلات جسمی و روانشناختی به بار میآورد. فرسودگی شغلی
میتواند در متخصصین حرفههای مختلف از جمله
پزشکان، پرستاران و معلمین تجربه گردد((1، این سندروم
پاسخی روانشناختی به استرسهای طولانی مدت مرتبط با کار میباشد(Maslach .(2 مفهومی سه بعدی از فرسودگی شغلی ارائه کرده است که در برگیرنده خستگی
هیجانی (Emotional Exhaustion) مسخ شخصیت
(Depersonalization) و کفایت شخصی ( Personal (accomplishment میباشد((3 و در صورتی که فرد
میزان خستگی هیجانی بالا، مسخ شخصیت بالا و کفایت شخصی پایین داشته باشد، دچار فرسودگی شغلی شده است(.(4
در این سندروم، خستگی هیحانی با احساس تخلیه توان روحی مشخص میشود و مسخ شخصیت با واکنش منفی و عاری از احساس و توام با بیاعتنایی مفرط نسبت به گیرندگان خدمت و کاهش احساس کفایت شخصی، کاهش احساس شایستگی و موفقیت در حرفه همراه است که با ایجاد تصور منفی از خود، نگرش منفی نسبت به شغل و احساس عدم ارتباط با مددجو هنگام ارایه
مراقبت، به افت شدید کیفیت خدمات بهداشتی درمانی
میانجامد(.(5 فرسودگی شغلی اثرات متعددی در زندگی
اجتماعی، فیزیکی و روان شناختی فرد به جای میگذارد.
پرسنل درمانی (پزشک، پرستار، بهیار) به علت مواجهه با
استرسهایی نظیر مرگ و میر بیماران، مشکلات بین فردی، فشار کاری بالا، مواجهه با تعداد زیاد بیمار در روز،
حمایت اجتماعی کم، تصمیمگیری در مواقع اورژانسی بر
اساس اطلاعات ناکافی و پاسخگو بودن برای نتایج این تصمیمگیری، تلاش همراه با فشار روانی برای اجتناب از هر گونه اشتباه، مواجهه با خشونت و تهدید در محل کار،
کشیکهای شبانه، نسبت به سایر مشاغل آمادگی بیشتری
برای درگیری در این سندرم دارند(.(6
عوامل مرتبط با فرسودگی شغلی در میان شاغلین از
جمله پزشکها شامل، فاکتورهای موقعیتی و محیطی (تعهد سازمانی و سلسله مراتب، نبود منابع شغلی از
جمله پرداخت ناکافی، فشار کاری بالا، تضاد نقش و عدم
وضوح نقشها، پیشرفت حرفهای پایین و فقدان بازخورد)
و عوامل فردی (از جمله متغیرهای جمعیتی، ویژگیهای شخصیتی، منبع کنترل خارجی، رضایت شغلی، ترک شغل
و کمبود پشتیبانی اجتماعی) میباشد(.(2 محیط کار در
واقع محیطی با شاخصهای اجتماعی و روانپزشکی است
که کار در آن انجام میشود و با گستره ای از فاکتورهای فیزیکی و سیاستهای سازمانی و ویژگیهای رفتاری
افرادی که در آن کار می کنند مشخص میگردد(.(7
هر چه محیط کار از نظر این شاخصهای ذکر شده وضعیت بهتری داشته باشد، کار در آن بهتر صورت میگیرد((8 محیطهای کاری سالم با ایجاد مکانیسمها، برنامهها و اقدامات مناسب در شرایط سازمانی، فیزیکی و روانشناختی، میتوانند در حفظ سلامتی و داشتن احساس خوب به کارکنان کمک کنند(.(9 تغییر در سیاستهای کاری و برنامهها میتواند منجر به استرس شغلی و در نهایت فرسودگی در حرفه پزشکی شود(.(10
در بررسی Soler و همکاران با هدف تعیین
فرسودگی شغلی در پزشکهای خانواده 12 کشور
اروپایی نشان داده شد که %43 شرکت کنندگان خستگی
هیجانی بالا، %35 مسخ شخصیت بالا و %32 کفایت
شخصی پایین داشتند، در این مطالعه فرسودگی شغلی با
عواملی مانند رضایت شغلی، قصد تغییر شغل، مشکلات روان شناختی، مصرف الکل و تنباکو، جنسیت (مرد) و
سن (سن جوانتر) مرتبط بود(.(2
در بررسی Lee و همکاران، سطح استرس و فرسودگی شغلی در پزشکهای خانواده کانادا بالا بود به طوری که نیمی از پزشکان مورد بررسی، خستگی هیجانی
مهرالسادات مهدی زاده و همکاران فصلنامه علمی تخصصی طب کار دوره پنجم/ شماره چهارم/ زمستان 44 /92
و مسخ شخصیت بالا را گزارش نموده بودند، در این بررسی سطوح پایین استرس شغلی با سطوح پایین
فرسودگی ارتباط داشت(Taee .(10 و همکاران در
بررسی فرسودگی شغلی پزشکان عمومی کرمان نشان دادند که فرسودگی شغلی در حیطههای مسخ شخصیت و
خستگی هیجانی بالا بوده است و پزشکان با فرسودگی
شغلی بالا، رضایت شغلی کمتری داشتند(.(11
در مطالعه Abdulghafour و همکاران که با هدف
تعیین مشکلات مربوط به فرسودگی شغلی و فاکتورهای
اجتماعی و دموگرافیک موثر بر آن در یک نمونه تصادفی
200 نفری از پزشکان شاغل در تیمهای مراقبتهای
بهداشتی اولیه از 5 ناحیه شهری (پایتخت و مناطق
دورتر) کشور کویت انجام شد، میانگین نمره فرسودگی
شغلی در حیطههای خستگی هیجانی 37/1 29/0، مسخ شخصیت 21/0 22/9 و کفایت شخصی 63/2 26/3 بود و بین حیطههای پرسشنامه مازلاک با برخی از ویژگیهای شغلی و دموگرافیک از جمله بین مکان کار و درآمد با خستگی هیجانی و مسخ شخصیت و کفایت
شخصی ارتباط وجود داشت(.(12
مستندات بیانگر این میباشند که عوامل محیط کار، تاثیر قابل توجهی بر فرسودگی شغلی دارد، در این خصوص مازلاک و لیتر بیان می دارند، عدم تناسب بین انتظارات کارکنان با واقعیات محیط کار و سیستم سازمانی
باعث فرسودگی شغلی میشود(.(13 عوامل محیط کار و
درک از ملاحظات و ساختار سازمانی از جمله نوع رهبری بر فرسودگی شغلی تاثیر دارد(McCusker .(14 در بررسی که بر روی کارکنان بیمارستان داشت، دریافت
بین جنبههای مختلف محیط کار از جمله؛ حمایت
سرپرست، کار تیمی، تخصصگرایی و روابط بین فردی با
رضایتمندی کارکنان ارتباط وجود دارد(.(15 از آنجا که
فرسودگی شغلی در پرسنل درمانی باعث کاهش بازده
کاری، افزایش غیبت از کار، افزایش هزینههای بهداشتی و
جابجایی پرسنل، تغییرات رفتاری و فیزیکی، کاهش
خدمات ارائه شده به بیماران و به دنبال آن نارضایتی از
خدمات پزشکی میشود((16 و با توجه به این که چندین سال از اجرای طرح پزشک خانواده می گذرد و تاکنون
مطالعهای در مورد فرسودگی شغلی این گروه انجام نشده
است، بنابراین این پژوهش با هدف تعیین فرسودگی شغلی و شاخصهای محیط کار تاثیرگذار بر آن در
پزشکهای خانواده استان خراسان رضوی انجام شد.
روش بررسی
تحقیق حاضر مطالعهای مقطعی بود که طی آن 145 پزشک خانواده شاغل در تیمهای سلامت دانشگاه علوم
پزشکی خراسان رضوی به صورت تصادفی سیستماتیک برای شرکت در مطالعه انتخاب شدند.
حجم نمونه در این مطالعه با توجه به نتایج مطالعه
پایلوت بر روی 43 پزشک خانواده با P=0/86، d=0/06 و درجه اطمینان %95، 130 نفر تعیین شد که با در نظر
گرفتن میزان ریزش احتمالی و افزایش دقت برای 145 پزشک پرسشنامهها ارسال گردید که با پیگیریهای لازم و تماس تلفنی، کلیه پرسشنامهها تکمیل و بازگشت داده شد.
معیارهای ورود به مطالعه شامل حداقل 6 ماه سابقه کار در تیم سلامت به عنوان پزشک خانواده و عدم استفاده از دارو جهت درمان بیماریهای روانشناختی بود. ابزار گردآوری دادهها شامل پرسشنامه اطلاعات فردی با 15 سوال بود که 4 سوال این پرسشنامه، رضایت شرکت کنندگان را از میزان درآمد، وضعیت محیط فیزیکی
کار، اقامت به صورت بیتوته و حجم کاری، میسنجید و
سایر سوالات مربوط به مشخصات دموگرافیگ
شرکت کنندگان بود. علاوه بر این پرسشنامه فرسودگی
شغلی مازلاک نیز استفاده شد که این پرسشنامه از 22
گزاره جداگانه تشکیل گردیده است و هر سه جنبه فرسودگی شغلی را میسنجد.
9 گزاره این پرسشنامه در مورد خستگی هیجانی و 8 گزاره در مورد احساس کفایت شخصی و 5 گزاره در
مورد مسخ شخصیت میباشد و احساس شرکت کنندگان
/45 فرسودگی شغلی و شاخصهای تاثیرگذار محیط کار بر آن در بین ...
نسبت به هرگویه با نمراتی از 0 (هرگز) تا 6 (هر روز) سنجیده میشود.
برای محاسبه نمره هر فرد در پرسشنامه مازلاک، عدد
به دست آمده از متغیرهای خستگی هیجانی، کفایت شخصی و مسخ شخصیت را با نمره استاندارد آن مقایسه
و افراد به 3 سطح فرسودگی بالا، متوسط و پایین تقسیم
میشوند.
پایایی درونی این پرسشنامه در بسیاری از مطالعات
تعیین شده است(17،.(11 در مطالعه حاضر پایایی بیرونی
این پرسشنامه با استفاده از ضریب همبستگی در مطالعه
پایلوت برای 10 نفر با فاصله 7 روز، در بعد مسخ
شخصیت 0/80، کفایت شخصی 0/90 و خستگی هیجانی
0/91 بود.
پرسشنامه شاخصهای محیط کار که متناسب با اهداف پژوهش از 24 سئوال مقیاس خودگزارشدهی شاخصهای محیط کار که برای شناسایی شاخصهای محیط کار پرستاران تهیه شده است و در مقالات متعدد خارجی بدین منظور به کار گرفته شده بود 19)،18،(15
استفاده گردید. پرسشنامه مذکور در 5 حیطه مشخصات
محیط کار را مورد ارزیابی قرار میدهد، -1 ویژگیهای سرپرست سازمان در ارتباط با کارکنان 8) گویه) -2 تخصصگرایی 5) گویه) -3 کار گروهی 6) گویه) -4 ارتباطات شغلی 3) گویه) -5 دسترسی به امکانات 2)
گویه). هر گویه این پرسشنامه بر اساس مقیاس 4
درجهای لیکرت ازکاملاً مخالف (1) تاکاملاً موافق (4) درجهبندی شد.
سوالات این پرسشنامه پس از فرآیند ترجمه و ترجمه
مجدد (Back-translate)، جهت تعیین روایی محتوایی
برای تعدادی از کارشناسان که سابقه کار در ارتباط با تیم
سلامت و پزشکان خانواده داشتند ارسال گردید و نظرات
تخصصی آنها در پرسشنامه لحاظ شد. این پرسشنامه برای
پزشکها در مطالعه خارجی پایایی آن مورد سنجش قرار
گرفته است(.(20 در این مطالعه نتایج آلفای کرونباخ در
حیطه ویژگیهای سرپرست 0/92، کار گروهی 0/88،
تخصصگرایی 0/79، ارتباطات 0/70 و دسترسی به امکانات 0/69 بود و نتایج ضریب همبستگی برای تعیین
پایایی بیرونی پرسشنامه در حیطههای ویژگیهای
سرپرست و تخصصگرایی 0/80، کار گروهی 0/57، دسترسی به امکانات 0/73 و ارتباطات 0/77 به دست
آمد. جهت جمعآوری اطلاعات، پرسشنامهها برای
شبکههای بهداشت و درمان شهرستانهای استان خراسان
رضوی ارسال شد و با همکاری کارشناسان واحدهای
گسترش آن مراکز، تحویل پزشکهای خانواده برای
پاسخگویی گردید و پس از جمعآوری برای محققین
پست شدند.
دادهها با توجه به توزیع متغیرها به لحاظ نرمال بودن
با استفاده از آزمونهای آمار توصیفی و تحلیلی؛ فراوانی و
میانگین متغیرها و آزمونهای تی مستقل و من ویتنی، آنالیز واریانس یکطرفه و همبستگی پیرسون و اسپیرمن توسط نرمافزارSPSS نسخه 16 تجزیه و تحلیل شدند.
یافتهها
میانگین سن شرکت کنندگان 32/57 4/87 سال (حداقل 24 و حداکثر (57 بود و 54) %37/2 نفر) مرد و 91) %62/8 نفر) زن بودند که از این تعداد 30)%20/7نفر) مجرد و 115) %79/3نفر) متاهل بودند. حداقل تعداد فرزندان شرکت کنندگان یک و حداکثر 3 فرزند (میانه (1 بود(جدول .(1 نتایج آزمون تی مستقل نشان داد، خستگی هیجانی با جنس ارتباط معنادار P=0/021) ، (t= -2/326
داشت و در زنان میانگین نمره خستگی هیجانی بیشتر
32/96 12/37) در مقایسه با (28/35 12/00 دارد
ولی بین ابعاد مسخ شخصیت و کفایت شخصی با جنس
ارتباط معناداری مشاهده نشد. ضریب همبستگی اسپیرمن
بین سن با بعد کفایت شخصی همبستگی مثبت معنادار P=0/015) ، (r =0/206 نشان داد.
خستگی هیجانی P=0/134)، (r =-0/128 و مسخ شخصیت P=0/161)، (r=-0/120 با سن همبستگی منفی
داشتند اما ارتباط آنها معنادار نبود. سایر متغیرهای
مهرالسادات مهدی زاده و همکاران فصلنامه علمی تخصصی طب کار دوره پنجم/ شماره چهارم/ زمستان 46 /92
دموگرافیک از جمله وضعیت تاهل، تعداد فرزندان، فاصله قرارداد حقوقی آگاهی داشتند و 64) %44/1 نفر) آگاهی
محل خدمت از محل سکونت و سالهای استخدامی و کامل از قرارداد حقوقی در خصوص شغل آنها نداشتند.
سابقه کار به عنوان پزشک خانواده در تیم سلامت با ابعاد نتایج آزمون کای اسکوئر بین جنس و سطوح رضایتمندی
فرسودگی شغلی، ارتباط معنادار نداشت. از میزان درآمد، حجم کار و وضعیت بیتوته تفاوت
در این بررسی 91) %62/8 نفر) از پزشکها از میزان معناداری (P>0/05) نشان نداد اما اکثریت پزشکهای زن
درآمد با حجم کاری رضایت نداشتند و 46 ) % 31/7 نفر) در مقایسه با مردان از میزان درآمد %35/2) در مقایسه با
نسبتاً رضایت داشتند. 82) %56/6 نفر) از میزان درآمد با (%21/4، حجم کار %39/3) در مقایسه با (%23/4 و
مدت زمان کاری ناراضی و 55) %37/9 نفرنسبتاً) راضی وضعیت بیتوته %35/2) در مقایسه با (%19/3 رضایت
بودند. 23) %15/9 نفر) از نوع خدمات ارائه شده متناسب کمتری داشتند.
با خصوصیات روحی آنها رضایت داشتند و همچنین در این بررسی، میانگین نمره فرسودگی شغلی
63) %43/4 نفر)نسبتاً رضایت و 59) %40/7 نفر) شرکت کنندگان در ابعاد کفایت شخصی 35/81 4/87
رضایت نداشتند. 19) %13/1 نفر) از اقامت به صورت (12-48)، مسخ شخصیت (4-29 ) 11/07 5/05 و
بیتوته رضایت داشتند و 12) %32/4 نفر)نسبتاً رضایت خستگی هیجانی 11/72 (9-54) 31/24 بود و فرسودگی
داشتند و 79) %54/5 نفر) رضایت نداشتند. 69) %47/6 شغلی در ابعاد کفایت شخصی و مسخ شخصیت، متوسط
نفر) از شرکت کنندگان قبل از شروع به کار از جزئیات و در بعد خستگی هیجانی بالا بود (جدول .(2
جدول -1 مشخصات دموگرافیک پزشکهای خانواده خراسان رضوی
متغیرهای دموگرافیک میانه حداقل حداکثر
سابقه کاربه ماه 39 24 201
سابقه کار در تیم سلامت به عنوان پزشک خانواده به ماه 36 6 120
فاصله مکان محل خدمت با محل سکونت خانوادگی (کیلومتر) 47/50 0 900
جدول -2 فراوانی و درصد شدت فرسودگی در پزشکهای خانواده استان خراسان رضوی
خرده مقیاسهای فرسودگی شغلی نمره معیار شدت فرسودگی درصد فراوانی
کفایت شخصی کمتر از 31 کم *27/6 *40
32-38 متوسط 39/3 57
39 و بیشتر بالا 33/1 48
خستگی هیجانی کمتر از 16 کم 15/9 23
17-26 متوسط 27/6 40
27 و بیشتر بالا *56/6 *82
مسخ شخصیت کمتر از 6 کم 19/3 28
7-12 متوسط 46/9 68
13 و بیشتر بالا *33/8 *13
* بخش های بیانگر فرسودگی شغلی بیشتر میباشد.
/47 فرسودگی شغلی و شاخصهای تاثیرگذار محیط کار بر آن در بین ...
نتایج حاصل از بررسی شاخصهای محیط کار نشان اسپیرمن بین میانگین نمره کسب شده در ابعاد فرسودگی
داد که میانگین نمرههای کسب شده شرکتکنندگان در شغلی و حیطههای محیط کار نشان داد با افزایش نمره
حیطه ویژگیهای سرپرست 6/16 20/69 (حداکثر 32 و کفایت شخصی، میانگین نمره شاخصهای محیط کار در
حداقل (8، در حیطه کار گروهی 4/29 15/06 (حداکثر حیطههای ویژگیهای سرپرست، کار گروهی،
20 و حداقل (5، در حیطه تخصصگرایی 3/64 12/00 تخصصگرایی، ارتباطات، دسترسی به امکانات فیزیکی و
(حداکثر 20 و حداقل (5 بود و میانه نمره در حیطههای راحتی جسمی افزایش داشته است و در ابعاد خستگی
ارتباطات شغلی 9 (حداکثر نمره 12 و حداقل (3 و هیجانی و مسخ شخصیت با افزایش میانگین نمره کسب
برخورداری از امکانات فیزیکی 5 (حداکثر نمره 8 و شده، میانگین نمره شاخصهای محیط کار کاهش داشته
حداقل (2 بود. نتایج ضریب همبستگی پیرسون و است(جدول .(3
جدول -3 همبستگی ابعاد فرسودگی شغلی با شاخصهای محیط کار پزشک های خانواده استان خراسان رضوی
خرده مقیاسهای فرسودگی شغلی کفایت شخصی خستگی هیجانی مسخ شخصیت
شاخص های محیط کار
R P R P r P
ویژگی سرپرست **0/359 ** -0/428 **-0/279 0/001
کار گروهی **0/404 -0/490 -0/349
تخصص گرایی 0/420 0/000 -0/461 0/000 -0/436 0/000
* ارتباطات 0/559 **-0/448 -0/586
* امکانات فیزیکی و راحتی جسمی 0/362 -0/469 -0/362
* نتایج ضریب همبستگی اسپیرمن ** سطح معناداری P<0/01
بحث
در این مطالعه، درصد بالایی از پزشکهای خانواده شاغل در تیم سلامت از تناسب میزان درآمد با زمان کاری و حجم کاری رضایت نداشتند و از میان افرادی که اقامت
با بیتوته داشتند درصد بالایی، از وضعیت آن راضی
نبودند و در پزشکهای زن این نارضایتیها بیشتر از پزشکهای مرد گزارش شده بود.
بر اساس خط برش پرسشنامه فرسودگی و میانگین
نمرات فرسودگی به دست آمده در این مطالعه، درصد
بالایی از شرکتکنندگان، کفایت شخصی و مسخ شخصیت متوسط و خستگی هیجانی بالا را گزارش نمودند و در زنان خستگی هیجانی بیشتر بود، همچنین با افزایش سن، کفایت شخصی نیز افزایش داشت.
در بررسی Talaei و همکاران که در آن فرسودگی
شغلی کارکنان درمانی مشهد تعیین شده بود، درصد
زیادی از شرکتکنندگان، شدت بالای فرسودگی را در حیطه خستگی هیجانی و مسخ شخصیت داشتند و درحیطه کفایت شخصی، بیشتر آنها شدت پایین
فرسودگی را بیان نموده بودند((6 که در بعد خستگی
هیجانی مشابه یافتههای این مطالعه میباشد و در دو بعد دیگر با یافته های این مطالعه مغایرت دارد که این ناهمخوانی میتواند به دلیل تفاوت در شرایط محیط کار
باشد. در مطالعه Soler و همکاران (2008)؛ پزشکهای
خانواده مورد بررسی در حیطه های خستگی هیجانی، مسخ شخصیت و عدم کفایت شخصی نمرات بالایی داشتند (2) که با نتایج مطالعه حاضر همخوانی دارد به طوری که در شرکتکنندگان مطالعه حاضر نیز به ترتیب
فرسودگی شغلی در ابعاد خستگی هیجانی، مسخ
شخصیت و کفایت شخصی بالا گزارش شد. در مطالعه
مهرالسادات مهدی زاده و همکاران فصلنامه علمی تخصصی طب کار دوره پنجم/ شماره چهارم/ زمستان 48 /92
Taee و همکاران که در آن شدت فرسودگی شغلی در پزشکان عمومی کرمان تعیین شد، اکثریت شرکتکنندگان
مسخ شخصیت بالا، خستگی هیجانی و عدم کفایت
شخصی متوسط به بالا داشتند((11 که با یافتههای مطالعه حاضر در ابعاد خستگی هیجانی و کفایت شخصی
همخوانی نزدیک دارد و در بعد مسخ شخصیت تفاوت
داشت که میتواند ناشی از فشارهای کاری در محیط کار
پزشکهای خانواده و تفاوت در شرایط محیطی و
سازمانی از جمله استقلال کاری پزشکهای عمومی باشد.
به نظر میرسد مواجهه با بیماران بدحال و مسنتر و
وجود حالات فوریتی در ایجاد تنش و متعاقب آن
فرسودگی شغلی نقش داشته باشد، فریبون به نقل از
عاطف و همکاران گزارش میکند که تسلط نداشتن بر
اوضاع، برخورد با بیماران بدحال برای مدت طولانی و نبود حمایت سازمانی از جمله عواملی هستند که منجر به استرس و به دنبال آن فرسودگی شغلی میشوند. در طول روز پزشک با بیماران مختلفی برخورد میکند که هر یک خصوصیات اخلاقی متفاوتی دارند و باید پزشک بتواند با
این افراد به نحوی ارتباط برقرار کند تا علت و نوع
بیماری را تشخیص دهد. هر بیمار معمایی است که باید رمزگشایی شود و پزشک این کار را باید طوری انجام دهد که جنبهای از مشکل بیمار از قلم نیافتد و در عین حال هر بیماری را از دهها بیماری مشابه دیگر به طور
صحیح افتراق دهد، وجود این شرایط باعث وارد شدن
فشار زیادی بر پزشک میشود(.(17
نتایج این مطالعه نشان میدهد فرسودگی شغلی در حیطه خستگی هیجانی در زنان بیشتر از مردان بوده است
که میتواند به علت نارضایتی از شرایط کاری از جمله
تناسب میزان درآمد با زمان کاری و حجم کار و وضعیت
بیتوته باشد. از طرفی پزشکان زن علاوه بر وظایف کاری،
در مقایسه با مردان، مسئولیت بیشتری در خانه دارند که
میتواند منجر به فشار کاری بیشتر و احساس فرسودگی
گردد(.(10 این نتایج با یافتههای Talaei و همکاران (6)
مشابه است اما با نتایج سایر مطالعات مغایرت دارد؛ در
بررسی Taee و همکاران، فرسودگی شغلی در ابعاد مسخ شخصیت و خستگی هیجانی در پزشکهای عمومی مرد
بیشتر از زنان بود((11، همچنین در مطالعه Soler و
همکاران، فرسودگی شغلی در بعد مسخ شخصیت در مردان بیشتر از زنان بود((2 و در مطالعه Ozyurt و
همکاران نیز میانگین فرسودگی شغلی در بعد مسخ
شخصیت به طور معنادار در پزشکهای مرد شاغل در
مراکز مراقبت بهداشتی بیشتر از پزشکهای زن بود(.(1
در مطالعه Woodside و همکاران که با هدف ارتباط بین
فرسودگی شغلی و عوامل محیط کار و متغیرهای
دموگرافیک موثر بر آن در دستیاران پزشک خانواده و
روان پزشک در آمریکا انجام شد، نتایج نشان داد؛ نمرات
حیطه مسخ شخصیت و خستگی هیجانی در رزیدنهای
زن پایینتر از رزیدنتهای مرد بوده است((3 و علت احتمالی مغایرت با این یافتهها میتواند به دلیل تفاوت در تعداد شرکتکنندگان زن باشد که در مطالعه حاضر برخلاف این مطالعات، بیشتر نمونه مورد بررسی را پزشکهای زن تشکیل میدادند.
