بخشی از مقاله
رابطه سبک های فراانگیزشی و هوش فرهنگی با فرسودگی شغلی در مربیان اداره کل آموزش فنی و حرفه ای خراسان رضوی
چکیده
مقاله حاضر به رابطه سبک های فراانگیزشی و هوش فرهنگی با فرسودگی شغلی در مربیان آموزش فنی و حرفه ای خراسان رضوی پرداخته است. روش پژوهش توصیفی و از نوع همبستگی است. جامعه آماری کلیه مربیان اداره کل آموزش فنی و حرفه ای خراسان رضوی بودند که 120 نفر از مربیان آموزش و فنی و حرفه ای خراسان رضوی به روش تصادفی ساده و با استفاده از جدول مورگان انتخاب شدند. با استفاده از پرسشنامه های فرسودگی شغلی مسلش، هوش فرهنگی آنگ و همکاران و سبک های فراانگیزشی (AMSP) داده ها جمع آوری شدند و با آزمون های رگرسیون چند متغیره گام به گام، ضریب همبستگی پیرسون و آزمون t مستقل تحلیل شدند. نتایج حاصل بیانگر آن است که سبک های فراانگیزشی و هوش فرهنگی با فرسودگی شغلی رابطه معناداری دارد و بین سبک های فراانگیزشی و فرسودگی شغلی در مربیان آموزش فنی و حرفه ای خراسان رضوی رابطه وجود دارد .(P<0/01) همچنین بین هوش فرهنگی و فرسودگی شغلی در مربیان آموزش فنی و حرفه ای خراسان رضوی رابطه معناداری وجود دارد. .(P<0/01) افزون بر این بین فرسودگی شغلی مربیان زن و مرد تفاوت معناداری وجود دارد .(P<0/01) و بین سطح فرسودگی شغلی و نوع سابقه کاری مربیان تفاوتی وجود دارد.
کلید واژه ها: سبک های فراانگیزشی، هوش فرهنگی، فرسودگی شغلی
مقدمه
تربیت نیروی انسانی کارآمد برای عمران و پیشرفت اقتصادی و ارتقاء علمی کشور از جمله فعالیت های اساسی است که بخشی از آن در آموزش فنی و حرفه ای گنجانده شده است، سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور وابسته به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در ابتدای تاسیس در سال 1359 از ادغام سه واحد آموزشی "اداره کل تعلیمات حرفه ای وزارت کار و امور اجتماعی"، "صندوق کارآموزی" و "کانون کارآموزی" با نام "سازمان آموزش فنی و نیروی انسانی" تشکیل گردید و در سال 1360 به "سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور" تغییر نام یافت که وظیفه خطیری را در آموزش فن و حرفه بر عهده دارد. آموزش فنی و حرفه ای در قرن بیست و یکم با چالش های جدی رو به رویند و مقتضیات زندگی در این عصر، نوآوری در آموزش و تربیت حرفه ای، آموزش فنی حرفه ای برای همه و... از جمله مسائل اصلی آن هستند (احمدی، .(1389
با توجه به ضرورت وجودی سازمان آموزش فنی و حرفه ای برای دستیابی به دو مقوله مهم "فن و حرفه" در جامعه امروزی، افزون بر امکانات مالی، اطلاعات و فناوری و وسایل کمک آموزشی، وجود نیروی انسانی سالم و متعهد، نقش اساسی را ایفا می کند. به عبارت دیگر تعهدکاری و واکنش عاطفی مربیان سازمان آموزش فنی و حرفه ای، نسبت به کار و همچنین بالا بودن سلامت روانی، سطح یاد دهی و قابلیت کاری آنها را بالا می برد (محمدی، .(1386 ماهیت مشاغل آموزشی، به صورتی است که فشار روانی زیادی به مربیان وارد می کند، به طوری که درصد قابل توجهی از بیماری های جسمی و پریشانی های روانی ناشی از فشار کاری یکنواخت، برخورد با افرادی با طرز فکر و فرهنگهای متفاوت و مداوم بودن این فشارهاست (اسماعیلی، .(1390 از جمله ی مشکلاتی که مربیان سازمان آموزش فنی حرفه ای با آن روبه رویند، »فرسودگی شغلی«1 می باشد (ساعتچی، .(1380
نخستین بار فروید نبرگر(1974) 2 فرسودگی شغلی3 را تعریف کرده است. فرسودگی شغلی پدیده ای عمومی و فراگیر است، که از کنش متقابل فرد با محیط کار ناشی می شود و نتیجه آن از دست دادن انگیزه، اشتیاق، انرژی، و کاهش عملکرد در زندگی است. فرسودگی شغلی فقط به منزله خستگی و فشار ناشی از کار نیست، بلکه به سبک کلی زندگی فرد و ساعتهای بیداری او نیز سرایت می کند. (هرشن سن و پاور، 1975 به نقل از محمدی، .(1385 فرسودگی کاری در حقیقت آن نوع از فرسودگی روانی است که با فشارهای روانی یا استرس های مربوط به شغل و محیط کار توام گشته است (گرگری، .(1374 این اختلال در میان انواع مشاغل مدرسان و یاری دهنده هایی نظیر مشاوران، مددکاران اجتماعی، پزشکان، پلیس، پرستاران مشاهده شده و با محرکهای تنش زایی مانند داشتن مراجعان بیش از حد در یک زمان، نداشتن وقت کافی و فقدان حمایت یا قدردانی مرتبط است (حسنی، .(1381 نشانه های فرسودگی شغلی در بعد جسمانی خستگی شدید همراه با بی خوابی، کمبود انرژی، خستگی مزمن و ضعف می باشد. در بعد فرسودگی عاطفی وقتی ذخیره های جسمانی فرد پایین می آید به موزات آن نیروی عاطفی فرد نیز تحلیل می روند و احساس هایی مانند افسردگی، درماندگی و نومیدی از خود آشکار می کند. خشنودی که بیشتر در هنگام ساعات تفریح یا در کنار خانواده و دوستان به دست می آورد، کاهش می یابد و رضایت کلی شخص از زندگی کم می شود (بوریتز4، .(2005 در بعد فرسودگی روانی، فرد شاغل نسبت به کار، ارباب رجوع، دانش آموزان و همکارن خود با دیدی منفی برخورد می کند. براساس تحقیقات انجام شده کارکنان حرفه خدمات اجتماعی، از اولین کاندیداهای فرسودگی شغلی محسوب می شوند. محققین این مساله را ناشی از مواجهه هر روزه این افراد با شرایط استرس و فقدان شرایط مثبت در محیط کار می دانند، از این رو مربیان، معلمین، مشاوران، روان شناسان، مددکاران اجتماعی، افراد پلیس و کارکنان سرویس های بهداشتی جزء افرادی هستند که در معرض فرسودگی شغلی قرار می گیرند (نیری، (1379، تجربه فرسودگی شغلی باعث ایجاد بی تفاوتی نسبت به کار می شود، و مربیانی که دچار این نوع ناراحتی هستند، ممکن است دست از تخصص و حرفه خود بکشند. فرسودگی شغلی به ویژه در شغل های آموزشی و خدمات انسانی که با الگوهای رفتاری و رویارویی با فرهنگی متفاوت همراه است، آثار خود را بیشتر نشان می دهد و خسارتی که بر اثر فرسودگی نیروهای متخصص بر جامعه و سازمان وارد می شود، خسارتی سنگین می باشد (پترسون5، .(2004
اسپکتور(2008) 6، بیان می کند که مردم زمانی می توانند در مشاغل خود به خوبی عمل کنند که از توانایی و انگیزش لازم برای داشتن عملکرد بهره مند باشند. در واقع وی معتقد است که توانایی و انگیزش منجر به عملکرد شغلی مناسب می شوند. به طور کلی، انگیزش، حالت و نیرویی درونی است که فرد را به رفتارهای خاصی وا می دارد. انگیزش باعث می شود که فرد، رفتاری را به صورت جهت دار، با تلاش و جدیت و تداوم در طول دروه زمانی خاص انجام دهد (اسپکتور، .(2008
اپتر(1998) 1 شیوه های تجربه کردن، ادراک و معنا دادن فرد نسبت به محیط اطرافش را حالتهای فراانگیزشی می نامد (کر2،.(1998 سبک های فراانگیزشی3 به بیان این موضع می پردازند که هر فرد در زمان های مختلف و موقعیت های گوناگون با توجه به یکی از حالات انگیزشی عمل نموده و با تغییر موقعیت یا زمان، از حالتی به حالتی دیگر تغییر کرده و با توجه به این حالت های انگیزشی، نوع فعالیت خود را تغییر می دهد (اپتر، .(2001 در سبک های فراانگیزشی اعتقاد بر این است که هیجانات اساسی (از قبیل عصبانیت و ترس) و ارزش ها (از قبیل پیشرفت و کنترل) در 4بُعد از تجربه طبقه بندی می شود. هر کدام از 4بُعد، از 2 سبک فراانگیزشی متضاد تشکیل می شوند (ساعتچی، .(1389 لازم به توضیح است که در هر زمان فقط یک حالت از هر جفت، فعال است و حالت متضاد آن فعال نیست و هیچ یک از حالات فرا انگیزشی بطورذاتی خوب یا بد نیستند و امکان دارد هر یک از این حالات برای بعضی موقعیتها خوب و برای بعضی موقعیت ها نامناسب باشند. در سبک های فراانگیزشی انسان موجودی دو ثباته است که دنیا را در سبک دو گانه ای تجربه می کند، انتخاب صحیح یکی از حالتهای متضاد در برخورد موثر با افراد در محیط شغلی، باعث ایجاد سلامت روانی و ارتقای عملکرد شغلی در فرد می شود (کولز4، .(1988 هوش، توانایی فرد برای اقدام هدفمند، تفکر منطقی و برخورد موثر با محیط را فراهم می کند (وکسلر5، .(1985
هوش فرهنگی ویژگی های یا مهارتهایی است که افراد شاغل واجد آن در حداقل زمان و با کمترین تنیدگی در ارتباط متقابل با انسان های غیر خودی سازگار می شوند. این دو واژه (هوش و فرهنگ) از آن جهت با هم به کار گرفته شده اند که یک رابطه معنی داری باهم دارند. همان گونه که مربی هنگام رویارویی با فرهنگی متفاوت از فرهنگ خود، هوشمندانه درصدد است که عناصر آن فرهنگ را همان گونه که در آن تعریف و تبیین شده دریابد، پس می تواند رفتار خود را در خلال تجربه بین فرهنگی اش سازگار کند (عباسعلی زاده، .(1386 هوش فرهنگی یکی از کاراترین ابزارها برای انجام اثربخش وظایف در محیط های مانند سازمان آموزش فنی و حرفه ای می باشد که دارای تنوع و ناهمگونی نیروی انسانی می باشد؛ هوش فرهنگی به مربیان این سازمان اجازه می دهد، تا تشخیص دهند، دیگران چگونه فکر می کنند و چگونه به الگوهای رفتاری پاسخ می دهند، تا بتوانند، انتخاب صحیحی از حالتهای متضاد فراانگیزشی خود داشته باشند.
تحقیقات نشان می دهد که بین عوامل انگیزشی و فرسودگی شغلی رابطه وجود دارد. کرمی (1393)، در پژوهشی به رابطه عوامل انگیزشی و فرسودگی شغلی در معلمان تربیت بدنی شهرکرد پرداخته است. یافته های تحقیق نشان داده که بین عوامل انگیزشی و فرسودگی شغلی همبستگی معکوس و معناداری وجود دارد. نظرپور (1392) در پژوهشی به بررسی رابطه انگیزش پیشرفت و دلبستگی شغلی با فرسودگی شغلی معلمان مرد مقطع متوسطه شهر قدس پرداخته است. مهم ترین نتایج این پژوهش نشان داد که بین انگیزش پیشرفت و فرسودگی شغلی رابطه منفی معناداری وجود دارد. ترکیب دو متغییر انگیزش پیشرفت و دلبستگی شغلی سهم معناداری در پیش بینی مولفه های فرسودگی شغلی دارند. شرفی (1391) در پژوهشی به بررسی میزان تأثیر فرسودگی شغلی در انگیزش شغلی کارکنان بانک سپه شهر تهران پرداخته است. نتایج نشان داد که فرسودگی مربوط به ماهیت شغل، فرسودگی فردی و فرسودگی مربوط به مشتری بر انگیزش شغلی کارکنان بانک سپه تأثیر معنی داری دارد. اکبری (1389) در پژوهشی به بررسی ارتباط عوامل انگیزشی با فرسودگی شغلی در معلمان تربیت بدنی استان چهار محال و بختیاری پرداخته است. یافته های تحقیق بین عوامل انگیزشی با فرسودگی شغلی رابطه منفی معنی داری را نشان داد. آنگ و همکاران (2004)، در پژوهشی به بررسی هوش فرهنگی و سازگاری پرداختند، نتایج حاکی از آن است که افراد با هوش فرهنگی بالا برای تجربه شرایط جدید و حتی سازگاری با فرهنگ های متفاوت نوعی کفایت شخصی از خود نشان می دهند. آنهایی که بعد انگیزشی هوش فرهنگی شان بالا است نه تنها نسبت به کسب تجارب جدید باز هستند، بلکه از این تلاش ها و شرایط جدید لذت می برند.
مقاله حاضر در پی رابطه بین سبکهای فراانگیزشی و هوش فرهنگی با فرسودگی شغلی در مربیان آموزش فنی و حرفه ای خراسان رضوی می باشد، و در این راستا، در صدد بررسی آزمون فرضیه های زیر بر آمده است.
فرضیه ی اصلی تحقیق: بین سبکهای فراانگیزشی و هوش فرهنگی با فرسودگی شغلی در مربیان آموزش فنی و حرفه ای خراسان رضوی رابطه وجود دارد. فرضیه های فرعی تحقیق:
(1 بین سبک های فراانگیزشی و فرسودگی شغلی در مربیان آموزش فنی و حرفه ای خراسان رضوی رابطه وجود دارد. (2 بین هوش فرهنگی و فرسودگی شغلی در مربیان آموزش فنی و حرفه ای خراسان رضوی رابطه وجود دارد.
(3 بین سطح فرسودگی شغلی و نوع جنسیت (زن و مرد) مربیان آموزش فنی و حرفه ای خراسان رضوی تفاوت وجود دارد.
(4 بین سطح فرسودگی شغلی و نوع سابقه کاری (حق التدریس و دائمی) مربیان آموزش فنی و حرفه ای خراسان رضوی تفاوت وجود دارد. روش تحقیق
این مطالعه از نظر هدف بنیادی محسوب می شود و با استفاده از روش تحقیق همبستگی انجام شده است. جامعه ی آماری مورد مطالعه در این تحقیق را تمامی مربیان آموزش و فنی و حرفه ای خراسان رضوی که تعداد 185 نفر اعم از رسمی ها و حق التدریس می باشند تشکیل می دهند برای تعیین حجم نمونه، با توجه به نمونهگیری تصادفی با استفاده از جدول مورگان 120 نفر از مربیان آموزش و فنی و حرفه ای خراسان رضوی به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای اثبات یا رد فرضیه ها از روش رگرسیون چند متغریه گام به گام، ضریب همبستگی پیرسون و آزمون t مستقل استفاده شده است. برای جمع آوری داده ها از این ابزار استفاده شد:
پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلش:1 به منظور سنجش وضعیت فرسودگی شغلی نمونه های مورد پژوهش از فرم نهایی پرسشنامه مسلش استفاده شده است. این پرسشنامه دارای 25 عبارت می باشد که 9 سوال مربوط به سنجش احساس خستگی عاطفی، 5 عبارت مربوط به سنجش مسخ شخصیت و 8 عبارت مربوط به سنجش عدم کفایت شخصی و 3 سوال به درگیری اختصاص دارد. در این مطالعه از عامل درگیری صرفنظر شده است. اعتبار و پایایی پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلش برای اولین بار در ایران توسط فیلیان مورد تایید قرار گرفت که ضریب پایایی آن را با روش آزمون – آزمون مجدد =0/78 گزارش نموده است (طلایی، (1388کُردی. در تحقیق خود بعد از به دست آوردن روایی این پرسشنامه توسط متخصصان مربوطه، پایایی آن را در جنبه فراوانی 84/7 و در جنبه شدت 80/8 گزارش کرده است (کردی، .(1388 همچنین در این مطالعه روایی پرسشنامه ها توسط چند تن از متخصصان مربوطه مورد تایید قرار گرفت و از طریق روش آلفای کرونباخ پایایی پرسشنامه مسلش =0/86 به دست آمد.
پرسشنامه هوش فرهنگی آنگ (CIQ)
پرسشنامه هوش فرهنگی (CIQ) تهیه شده توسط آنگ و همکاران2 در سال 2004 می باشد. پاسخ به عبارات این پرسشنامه به صورت 7 گزینه ای است که ازکاملاً موافق ( 7 امتیاز) تاکاملاً مخلف 1) امتیاز) طرح شده است. این تست توانایی شرکت کنندگان را در برقراری ارتباط بهتر در فرهنگی متفاوت می سنجد. این پرسشنامه دارای چهار عامل است که عبارت است از: فراشناختی، شناختی، انگیزشی و رفتاری و مرکب از 20 سوال می باشد. پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برابر با 0/85 به دست آمد. ضرایب آلفای کرونباخ3 برای عامل فراشناختی (0/76)، شناختی (0/84)، انگیزشی (0/76) و عامل رفتاری (0/83) محاسبه شده است (آنگ و همکاران، .(2004
پرسشنامه سبک های فراانگیزشی آپتر (AMSP)
برای سنجش سبک های فراانگیزشی از مقیاس (AMSP) استفاده می شود. این پرسشنامه دارای 40 ماده است که چهار بعد اصلی (هدف مندی- لذت طلبی، هم نوایی- سرکشی، همدلی- سلطه، خود محوری- دیگرمحوری) سبک های فراانگیزشی را شامل می شود. این پرسشنامه براساس مقیاس پنج درجه ای لیکرت از کاملا مخالف تا کاملا موافق پاسخ داده می شود . مقدار آلفای کرونباخ برای این پرسشنامه %84 و همچنین الفای کرونباخ در بازآزمایی %92 به دست آمده است (آپتر، .(2001 در نمونه جامعه آماری پژوهش اژه ای (1388) آلفای کرونباخ %87 به دست آمد.
یافته های تحقیق در این بخش متغیرهای مورد مطالعه توصیف و فرضیه های تحقیق مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
فرضیه اصلی تحقیق: بین سبک های فراانگیزشی و هوش فرهنگی با فرسودگی شغلی در مربیان آموزش فنی و حرفه ای خراسان رضوی رابطه وجود دارد. همانطور که در جدول -1 ملاحظه می شود که سبک های فراانگیزشی به تنهایی بیش از 0/002 درصد از واریانس مشترک با فرسودگی شغلی را تعیین می کند. وقتی متغیر هوش فرهنگی به آن اضافه می شود این مقدار به 0/003 می رسد.
با توجه به نتایج جدول -2 میتوان معادلات رگرسیونی زیر را چنین نوشت:
مدل اول: برآورد فرسودگی شغلی = نمره سبک های فراانگیزشی +Beta × عرض از مبداء برآورد فرسودگی شغلی 2/310 = 2/317+0/122×0/008 =
مدل دوم: برآورد فرسودگی شغلی= نمره سبک های هوش فرهنگی +Beta × عرض از مبداء برآورد فرسودگی شغلی 2/347 = 2/275+0/106×0/149 =
نتایج حاصل بیانگر آن است که سبک های فراانگیزشی و هوش فرهنگی بر فرسودگی شغلی آزمودنیها تاثیر می گذارد که مقدار این تاثیر در معادلات رگرسیونی فوق بیان شده است. پس بنابراین با توجه به نتیجه آزمون: بین سبک های فراانگیزشی و هوش فرهنگی با فرسودگی شغلی در مربیان آموزش فنی و حرفه ای خراسان رضوی رابطه وجود دارد.
جدول -2 ضرایب متغیرها در رگرسیون چند متغیره گام به گام
فرضیه فرعی اول: بین سبک های فراانگیزشی و فرسودگی شغلی در مربیان آموزش فنی و حرفه ای خراسان رضوی رابطه وجود دارد.نتایج جدول -3 بیانگر رابطه بین سبک های فراانگیزشی و فرسودگی شغلی در مربیان آموزش فنی و حرفه ای خراسان رضوی می باشد. همانطور که در جدول ملاحظه می شود، بین سبک های فراانگیزشی و فرسودگی شغلی در مربیان با توجه به سطح معنا داری به دست آمده (P=0/002) و ضریب همبستگی (-0/053) حداقل در سطح 95 درصد اطمینان به صورت منفی همبستگی وجود دارد. یعنی هر چه سبک های فراانگیزشی افزایش می یابد، فرسودگی شغلی کاهش یابد بنابراین این همبستگی، معنیدار است (p<0/05) و بین سبک های فراانگیزشی و فرسودگی شغلی در مربیان آموزش فنی و حرفه ای خراسان رضوی رابطه وجود دارد
