بخشی از مقاله
خلاصه
کار و خانواده مهمترین مقوله های زندگی یک فرد بزرگسال است.[1] درسالهای اخیر توجه زیادی به بررسی تداخل نقشهای کاری و خانوادگی افراد شده است که تحت عنوان تعارض کار-خانواده شناخته می شود. این پدیده از نوع تعارض بین نقشی است که بین خواسته های نقش کاری و خانوادگی فرد ایجاد تعارض کرده و پیامد آن استرس است و استرس زیاد که درنهایت منجر به افت چشمگیر ملاک های سلامت فردی و سازمانی می گردد
مازرول و همکاران - 2008 - بر این اعتقادند که تعارض کار-خانواده بواسطه ناهماهنگی و ناسازگاری پدید آمده بین تقاضاهای کاری با تقاضاهای خانواده یا زندگی خانوادگی ایجاد می شود. از دیدگاه آنان این پدیده زمانی رخ می دهد که انتظارات، توقعات و محدودیت های زمانی وابسته به زندگی حرفه ای و شخصی یک فرد با هم سازگاری نداشته باشند، که در این صورت اداره کردن این دو سخت و دشوار می شود. هنگامی که ادراک شود زندگی کاری برای زندگی خانوادگی زیان آور است، تعارض موجود ازنوع تعارض کار با خانواده است و هنگامی که ادراک شود زندگی خانوادگی برای زندگی کاری زیان آور است، تعارض موجود از نوع تعارض خانواده با کار است
نتایج مطالعات برخی از محقیقن حاکی از همبستگی تعارض کار-خانواده با فرسودگی شغلی می باشد.
اصطلاح فرسودگی شغلی برای نخستین بار در دههی هفتاد توسط فردنبرگر برای توصیف کارکنان حیطهی خدمات انسانی وضع شد. فردنبرگر واژهی فرسودگی شغلی را به عنوان ناتوانی برای عمل مؤثر در شغل و نتیجهی حاصل از تعارض های شغلی توصیف نموده است
براساس نظریه فرسودگی شغلی مسلش و همکاران، فرسودگی شغلی نشانگانی است که از سه مؤلفهی خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و افت عملکرد تشکیل شده است
خستگی عاطفی نشان دهندهی تأثیر بنیادی مؤلفهی استرس فردی در فرسودگی شغلی است. مسخ شخصیت، به واکنشهای منفی، عیب جویانه یا بسیار غیرشخصی به سایر افراد در محیط کار اشاره دارد و نشان دهندهی بعد بین فردی فرسودگی شغلی است. افت عملکرد، نشان دهندهی احساس کاهش شایستگی و بهرهوری فردی و پایین بودن باورهای کارآمدی فرد است، این مؤلفه بیانگر بعد خود ارزیابی فرسودگی شغلی است.
نکته مهم در رابطه با فرسودگی شغلی هزینه های مستقیم و غیر مستقیم آن است. فرسودگی شغلی باعث غیبت کارکنان از محل کار، کاهش کیفیت کار، تعارضات بین فردی با همکاران، مشکلات جسمی-روانی، تغییر شغل و سرانجام ترک خدمت می شود.
نتایج پژوهش فرهادی و همکاران - 1392 - نشان داد که بین تعارض کار - خانواده و فرسودگی شغلی پرستاران زن و مولفه های آن یعنی خستگی هیجانی، مسخ شخصیت، عدم موفقیت فردی ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد. کانورت - 2010 - در تحقیق خود با عنوان " تعارض بین حیطه های کار و خانواده در زنان و مردان حرفه ای فعال" به این نتیجه رسید که، 16 درصد از زنان و 6 درصد از مردان دچار فرسودگی شغلی خصوصا فرسودگی عاطفی می باشند. فشار کار و تعارض کار- خانواده و تعارض خانواده - کار در هردو جنس با خستگی عاطفی ارتباط مستقیم معناداری داشت.
از آنجا که فرسودگی شغلی موجب کاهش کیفیت خدمات ارایه شده به مشتریان و ارباب رجوع و به دنبال آن نارضایتی از خدمات می شود، شناخت و پیشگیری از فرسودگی شغلی در ارتقای بهداشت روانی افراد و افزایش سطح کیفیت خدمات ارایه شده، نقش بسزایی خواهد داشت
در این رابطه بر طیف کارمندان تحقیقات اندکی صورت گرفته و اکثر تحقیقات انجام شده به بررسی زندگی پرستاران که از شرایط استرس زای محیط کاری و خانوادگی به دلیل شرایط خاص شغلیشان انجام گرفته، پرداخته شده است، اما هرگز به این مساله در رابطه با کارمندانی که با ورزش سر و کار دارند اشاره نشده است. لذا در این تحقیق روی کارمندان اداره ورزش و جوانان استان یزد متمرکز شده ایم تا به بررسی تعارض کار-خانواده و رابطه آن با فرسودگی شغلی بپردازیم.
روش شناسی
پژوهش حاضر توصیفی و از نوع همبستگی است که به شیوه میدانی با استفاده از پرسشنامه انجام شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه کارکنان ادارات ورزش و جوانان استان یزد تشکیل می دادند - 144 نفر - . حجم نمونه بر طبق جدول مورگان 105 نفر محاسبه شد.
ابزار تحقیق شامل پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلش و جکسون - - - 1981 آلفای کرونباخ - 0/89 و پرسشنامه تعارض کار- خانواده با توجه به تحقیق رستگار - 1383 - مشتمل بر 17 گویه که 8 گویه آن تعارض کار با خانواده و 9 گویه ی دیگر تعارض خانواده با کار را می سنجید - آلفای کرونباخ - 0/91 بود.
به منظور بررسی روایی سازه پرسشنامه تعارض کار-خانواده ، داده های حاصل از اجرای این مقیاس در گروه نمونه، تحلیل عاملی شدند. این تحلیل به شیوه تحلیل اکتشافی1 به روش مولفه های اصلی - PC - 2 انجام شد. ضریب KMO برابر با 0/90 به دست آمد و نشان دهنده کفایت نمونه مورد تحلیل است. همچنین مقدار آزمون کرویت بارتلت برابر 1117/9 بود که در سطح بالایی معنی دار است. در ادامه به منظور تایید معناداری این روابط و مدل اندازهگیری، تحلیل عاملی تاییدی با استفاده از مدل معادله های ساختاری و نرم افزار لیزرل صورت گرفت، شاخص های نیکویی برازش تناسب کامل الگو با داده های مشاهده شده را تأیید می کرد.
نتایج
از بین پاسخ دهندگان 19.6 درصد نمونه زن و 80.4 درصد از آنها مرد بودند. 83/3 درصد شرکت کنندگان در
پژوهش متأهل و 16/7 درصد مجرد بوده اند. اکثریت کارمندان در این نمونه - %50 - دارای مدرک تحصیلی لیسانس بودند.
پس از اطمینان از نرمال بودن داده ها به وسیله ی آزمون کالموگروف اسمیرنوف، به منظور بررسی ارتباط بین متغیرها آزمون ضریب همبستگی پیرسون انجام گرفت.
جدول شماره .1 ماتریس همبستگی بین متغیر های تحقیق
جدول شماره .2 نتایج تحلیل رگرسیون
همانگونه که در جدول 5 مشاهده می شود، نتایج تحلیل رگرسیون نشان می دهد که مولفه های تعارض کار با خانواده - ß = 0/ , 20 p < 0/01 - و تعارض خانواده با کار - ß = 0/56 , مولفه هایی هستند که ضرایب تاثیر معنیدار دارند و به صورت مثبت و معنی دار فرسودگی شغلی کارکنان را پیش بینی می کنند.
