بخشی از مقاله
مقدمه:
معماری مساجد خوارزمشاهیان در ادامه و استمرار معماری دوره سلجوقی است و در مجموع ارتباط خود را از نظر شکل، مصالح و تزیینات با بناهای دوره سلجوقی حفظ کرده است. مصالح مساجد دوره خوارزمشاهی خراسان همان مصالحی است که در همه ادوار اسلامی بهکار رفته است. یعنی آجر، خشت، گل، گچ و قلوه سنگ. نقشه مساجد خوارزمشاهی دو ایوانی است و این درحالی است که نقشهای چهار ایوانی در معماری خراسان ناشناخته نبود. تلفیق کاشی و آجر که از اواسط دوره سلجوقی در نمای خارجی بنا آغاز شد در دوره خوارزمشاهی به مقیاس وسیعتری استفاده شد.
در این پژوهش به مطالعه موردی یکی از مساجد عصر خوارزمشاهیان به نام مسجد جامع فرومد پرداخته شده است. بنای قدیمی مسجد جامعرومدف احتمالاً مربوط به اواخر دوره سلجوقی و اوایل دورهی خوارزمشاهی است. این مسجد یکی از زیباترین و در عین حال دارای بیشترین تزیینات از نظر معماری میان مساجد خوارزمشاهیان است که از نقطه نظر باستان-شناسی قابل بررسی و پژوهش است.
جغرافیای طبیعی فرومد
1
فرومد از دهستانهای بخش میامی شهرستان شاهرود در استان سمنان است. این دهستان که مرکز آن قصبهی فرومد است؛ در شمالشرقی میامی در منطقه کوهستانی واقع است (نقشه .(1
مشخصات اقلیمی آن، هوای معتدل، تابستان منطقه گرم و خشک، بارش باران کم است و به همین دلیل از نظر جغرافیایی جزو مناطق کویری کشور محسوب میشود. آبش از قنوات است.[1] پایگاه آب فرومد، از طریق کاریزهای حسین آباد، محمدآباد، سعیدآباد، نصرتیه، مظفر، برزین، کوشک، باغ پایین، مرداب، عیشآباد، کلانهنو، کاریربازار (که شکافته آن از زیر مسجد جامع فریومد میگذشته و اکنون بی آب است). تأمین میشده و اراضی قصبه را آبیاری میکرده است[4] بهنظر میرسد که رونق و آبادی این شهرستان بستگی به این قناتها داشته که پس از خشک شدن سرچشمههای آب، این روند تسریع شده است.
نقشه شماره :1 موقعیت روستای فرومد در استان سمنان
جغرافیایی تاریخی فرومد
فرومد پیش از اینکه به شهرستان مرکز جوین تبدیل گردد، یکی از دوازده ربع اطراف سبزوار محسوب میشده است. مؤلف تاریخ بیهق دهکدههای اطراف را در قرن ششم هجری دوازده ربع، که یکی از آنها ربع فرومد بوده، نام برده است: [7] نویسنده کتاب جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی مینویسد که یاقوت ذکری از فرومد نمیکند، زیرا شهر اصلی جوین در زمان او آزادور بود.[9] بنابراین بهنظر میرسد که فرومد در دوره خوارزمشاهی کسب اعتبار کرده است، به استناد گفته مستوفی مرکز بخش جوین در قرن هشتم هـ.ق به فرومد تغییر کرد. از سویی مستوفی از نقاط وسیع دیگر این منطقه نظیر بحرآباد، اروکارزی، دلبند، خاراشه، نیز یاد کردهاست، اما هنگامی که مرکزیت به فرومد تغییر کرد، احتمالاً در سال 740هـ.ق مصادف با تاریخ اتمام کتاب نزهه القلوب بوده، به این دلیل این کتاب نمیتواند اطلاعات کافی در اختیار ما بگذارد، چون مسجد بزرگ و مجلل فرومد احتمالاً هنگامی ساخته شده که این شهر حاکمنشین منطقه بوده است. .[4]
مسجد جامع فرومد:
مسجد جامع فرومد در جهت شرقی روستایی با همین نام در 165 کیلومتری شرق شهرستان شاهرود واقع است. وسعت مسجد بالغ بر 820 متر مربع میباشد. مسجد فرومد دارای زیباترین و کاملترین تزیینات قرون میانه اسلامی است.
