بخشی از مقاله
مقدمه
اندازه گیري تنوع زیستی یک فاکتور مهم براي ارزیابی تنوع گونهاي از دو مؤلفه تشکیل شده است اولی مربوط
اکوسیستمهاست و دانشمندان زیادي به این نتیجه رسیده به تعداد گونههاست که به آن غناي گونهاي اطلاق می شود
اند که اکوسیستمهایی با تنوع زیستی بالا داراي پایداري و دومین مؤلفه یکنواختی است که به توزیع افراد گونهها
اکولوژیکی و تولید بیشتري هستند .(8) تعریفی که براي مربوط می شود .(8) تنوع گونهاي داراي سه جنبه است،
تنوع زیستی در کنفرانس ریو در سال 1992 ارائه گردید غناي گونهاي، یکنواختی و چیرگی که هر کدام از این
عبارت است از: تنوع زیستی، تغییر پذیري بین موجودات جنبهها داراي شاخصها و نمایههاي مختص به خود می
زنده در همه منابع شامل زمینی، دریایی و سایر باشند. از بین شاخصهاي موجود روي دو شاخص
اکوسیستمهاي آبی و فرآیندهاي اکولوژیکی آنها که شامل سیمپسون و شانون وینر تأکید بیشتري شده است .(13)
تنوع داخل گونهها، بین گونهها و اکوسیستمها است .(1)
444
Rhus coriaria
مجله پژوهشهاي گیاهی (مجله زیست شناسی ایران) جلد 26، شماره 4، 1392
رویشگاه زاگرس یکی از مهم ترین رویشگاههاي ایران از لحاظ تنوع زیستی گیاهی و جانوري است که نقش بسیار مهمی در ذخیره آب و جلوگیري از فرسایش خاك و حفظ حیات وحش دارد (شکل.(3 یکی از گونه هاي با ارزش رویشگاه زاگرس که بیشتر در مناطق پرشیب کوهستانی
دیده می شود گونه سماق L. است این
گونه متعلق به خانواده Anacardiaceae با نام فارسی سماق
معمولی، درختچه اي است کوهستانی که ارتفاع آن 1 تا 5
متر است Rhus coriaria L .(9) تنها گونه بومی ایران که در مناطق استپی رویشگاههاي البرز و زاگرس در آذربایجان، خراسان، فارس و دامنه هاي جنوبی رشته کوه البرز در درههاي کرج و هراز انتشار یافته است. این گونه داراي برگهاي مرکب 9 تا 15 برگچه اي بوده که حاشیه آنها دندانه دار و داراي کرك است .(4)
شکل -1 موقعیت جغرافیایی منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ
445
مجله پژوهشهاي گیاهی (مجله زیست شناسی ایران) جلد 26، شماره 4، 1392
شکل-2 منحنی آمبروترمیک منطقه حفاظت شده
شکل -3 پوشش گیاهی منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ
برگچه هاي سماق در سطح بالایی سبز تیره و سطح زیرین استان ایلام از سال 1363 تا 1375 به مدت 13 سال به
آن روشن است. برگچه هاي این گونه داراي 3 تا 6 عنوان منطقه شکار ممنوع تحت حفاظت و کنترل بوده
سانتیمتر طول و 1/5 تا 2 /5 سانتیمتر عرض هستند. گلهاي است. سپس به منظور احیاء حیات وحش و پوشش گیاهی
سماق سبز رنگ و گل آذین آن خوشهاي متراکم است از سال 1375 به منطقه حفاظت شده ارتقاء یافته و در
.(2) این گونه در استان ایلام فقط در یک نقطه در ارتفاع فهرست مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست
1700 تا 1800 متر سطح دریا و با مساحت 2/7 هکتار در قرار گرفته است. حدود 70 درصد منطقه را تیپ اراضی
حاشیه شمالی منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در کوهستانی، 19درصد را تیپ تپهاي و 11 درصد را تیپ
شمال شهر ایلام پراکنش دارد .(7) اهداف مهم این تحقیق اراضی جلگهاي مرتفع تشکیل میدهد (شکل.(3 دامنه
آشنایی با نیازهاي اکولوژیکی گونه، شناسایی گونههاي ارتفاعی منطقه از 1100 تا 2650 متر از سطح دریا است.
همراه آن، مقایسه تنوع زیستی و عناصر خاکی در دو منطقه این منطقه شیبی بین 5 تا 75 درصد را دارا بوده و داراي
داخل و خارج رویشگاه این گونه است. جهتهاي جغرافیایی شمالی و شمال شرقی است. متوسط
مواد و روشها بارندگی سالیانه منطقه 632 میلی متر و متوسط درجه
حرارت سالیانه منطقه 18/4 درجه سانتی گراد می باشد
رویشگاه مورد مطالعه درختچه سماق به مساحت 2/6
(شکل .(2
هکتار می باشد که در منطقه حفاظت شده مانشت و روش انجام تحقیق: پس از بازدید مناطق، محدوده آن در
قلارنگ با وسعت 29324 هکتار در شمال استان ایلام و در
روي نقشه توپوگرافی (مقیاس (1:50000 مشخص شد،
بین حوزه استحفاظی سه شهرستان ایلام، شیروان چرداول
سپس با روش تصادفی- سیستماتیک در رویشگاه ایلام 8
و ایوان با مختصات جغرافیایی، طول شرقی ازً20ْ46 تاً
پلات مربعی شکل به ابعاد 10×10 متر مربعی انتخاب
38ْ46 عرض شمالی ازً 34ْ33 تاً 48ْ33 قرار دارد
گردید و براي گونههاي علفی از پلاتهاي 1×1 مترمربعی
(شکل .(1 که از طرف اداره کل حفاظت محیط زیست
بر روي زمین پیاده گردیدند 5) و.(6 در هر قطعه نمونه در
446
مجله پژوهشهاي گیاهی (مجله زیست شناسی ایران) جلد 26، شماره 4، 1392
راستاي اهداف تحقیق تمامی گونه هاي درختی، درختچه اي و نیز عوامل فیزیوگرافی و خاك (نمونه هاي خاك از دو عمق 0 تا 10 و 10 تا 20 سانتی متر) برداشت گردید.
به منظور برداشت مشخصه هاي مورد نظر، در قابهاي اصلی گونه، تعداد پایه و ارتفاع درختان و درختچه ها یادداشت گردید. علاوه بر این در داخل هر پلات ارتفاع از سطح دریا به کمک ارتفاع سنج، شیب به کمک شیب سنج سونتو و جهت جغرافیایی با ثبت دقیق آزیموت از بالا به پایین شیب اندازه گیري شد.
جهت جغرافیایی براي به کارگیري در تجزیه و تحلیلهاي چند متغیره، از طریق رابطه (Cos (45-A)+1) که در آن A
آزیموت دامنه بود، کمی شد 6)و.(12 براي بررسی رابطه عوامل خاکی با پوشش گیاهی، در مرکز هر پلات سه نمونه از خاك در عمق 0 تا 10 سانتی متر و 10 تا 20
سانتیمتري برداشت و با هم مخلوط شد تا یک نمونه ترکیبی به دست آمد .(14) نمونه هاي خاك در هواي آزاد به مدت دو هفته خشک گردید و پس از انتقال به آزمایشگاه از الکهاي دو میلی متري عبور داده شد و سپس جرم مخصوص ظاهري (به روش کلوخه)، درصد ماسه، درصد رس، درصد لاي (هیدرومتري)، اسیدیته خاك (با استفاده از دستگاه pH متر)، شوري (با استفاده از دستگاه هدایت الکتریکی سنجی)، آهک، منیزیم، کلسیم و پتاسیم
(روش جذب اتمی)، ازت (با استفاده از روش ( Kjeldahl
و ماده آلی خاك (به روش (Walkley-Black مشخص شد.
روش تجزیه وتحلیل داده ها: براي تجزیه و تحلیل دادهها ابتدا نرمال بودن دادهها با استفاده از آزمون Kolmogorov-Smirnov و همگنی واریانس دادهها با آزمون Levene
انجام گرفت. بررسی تنوع زیستی با استفاده از تنوع شانون وینر و سیمپسون مورد بررسی قرار گرفت. براي مقایسه دو منطقه داراي پوشش سماق و بدون حضور سماق از آزمون
T غیر جفتی استفاده گردید. همچنین مقایسه ویژگیهاي
خاك در اعماق 0 تا 10 سانتیمتري و10 تا20 سانتیمتري منطقه داراي پوشش سماق توسط آزمون تی جفتی انجام گردید. شناسایی گونه هاي گیاهی با استفاده از کارشناسان اداره کل منابع طبیعی استان و با استفاده از فلور ایلام (7)
انجام گرفت.
نتایج
نتایج تجزیه و تحلیل داده ها نشان دادند که در عمق 0 تا
01 سانتیمتري خاك اختلاف معنی داري بین ماده آلی
(P=0/006) و پتاسیم (P=0/048) وجود دارد، به طوري که منطقه داراي پوشش سماق بیشتر از منطقه بدون پوشش نشان دادند. و در عمق 10 تا 20 سانتیمتري اختلاف معنی داري بین عناصر خاکی ماده آلی (P=0/030)، ازت
(P=0/039)، کلسیم (P=0/046) و درصد رس
(P=0/016) وجود دارد به طوري که منطقه داراي پوشش سماق نسبت به منطقه فاقد پوشش ماده آلی، ازت, کلسیم,
پتاسیم و درصد رس بیشتري دارد (جدول .(1 نتایج آزمون تی این تحقیق نشان دادند که بین دو منطقه داراي پوشش سماق و منطقه فاقد پوشش سماق اختلاف معنی داري از نظر شاخصهاي تنوع زیستی وجود ندارد (جدول .(2
