بخشی از مقاله
چکیده:
اراضی کشاورزی با شبکه ای از پرچین های درختی و قطعات جنگلی مجزا بخش مهمی از سرزمین اروپا را میپوشانند. وجود شبکه سبز یا پرچین ها با وجود فوائد بیشمار اقتصادی، اکولوﮊیکی و زیست محیطی آن امروزه دراثر مکانیزاسیون کشاورزی، تبدیل مراتع و افزایش سطح زیر کشت در معرض خطر و نابودی قرار گرفته است. مطالعه حاضر به منظور بررسی روند تغییرات آنها ، بررسی رابطه این تغییرات با فعالیت های کشاورزی، نوع سیستم بهره برداری و کاربری اراضی مجاور و همچنین بررسی جامعه شناختی این تغییرات از دید کشاورزان و فعالان اصلی این عرصه، در یکی از غنی ترین سرزمین ها از این نوع در غرب فرانسه (منطقه (Bretagne صورت پذیرفت. تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل از تفسیر عکس های هوائی در دو مقیاس زمانی کوتاه و بلند مدت در پایگاه داده سیستم اطلاعات جغرافیائی بیانگر کاهش ۴۶ درصدی در شبکه سبز سرزمین (پرچینها)، نابودی ۰۷ در صدی ارتباطات میان اجزای سرزمین و کاهش ۵۴ درصدی قطعات جنگلی در این منطقه است.
از طرف دیگر ارتباط مستقیمی میان نوع کاربری اراضی و نوع سیستم بهره برداری با نوع و میزان مدیریت پرچین ها مشخص شده است که بیانگر لزوم توجه بیش از پیش به سیاستهای کشاورزی فرانسه و در سطح بالاتر اروپا (CAP) جهت حفظ این عناصر نیمه طبیعی است.
کلمات کلیدی:
سیمای سرزمین، محیط زیست فرهنگی، پرچین، عکس هوائی، سیستم اطلاعات جغرافیائی، سیستم بهره برداری کشاورزی
۱‐مقدمه :
دهه های اخیر بدلیل جهانی شدن مشکلات زیست محیطی از یک طرف و افزایش آگاهی و نگرانی روز افزون جوامع و دولت ها نسبت به آن، از جایگاه ویژه ای برخوردار است. از طرف دیگر با وجود ابداع تکنیک های جدید در زمینه بهره برداری از منابع طبیعی، تولید غذا، کنترل
بیماریها و بلایا که باعث بهبود سطح زندگی بشر شده است؛ ولی فرایندها و فعالیت های بیشماری نیز باعث کاهش ظرفیت برد محیط، نابودی و کاهش منابع طبیعی، تنوع زیستی و فرهنگی گردیده است .(20)
با این تاثیرات عمیق، امروزه کمتر پهنه ای از این کره زیستی را میتوان یافت که نتوان آثار دخالت انسان را بر آن نیافت. لذا شاید بتوان گفت که تمامی کره زمین و اکوسیستم های آن جزئی از محیط زیست انسانی یا Cultulal Landscape هستند چراکه سرزمین امروز نتیجه تعامل فرایندهای طبیعی و فعالیت های انسانی هستند . (10) سرزمین اروپا و خصوصاﹰ اروپای غربی مثال روشنی از این وضعیت هستند. مطالعات دیرین شناسی گیاهی، نشان میدهند که اولین تغییرات سرزمین با پس رفت جنگل ها و تغییر ترکیب پوشش گیاهی همزمان با آغاز فعالیت های کشاورزی در دوران Préhistorique آغاز گردیده است .(19) در قرون وسطی با تشدید فعالیت های انسانی شاهد پیدایش دهکده ها با فعالیتهای کشاورزی و مرتع داری گسترده روبرو هستیم .(17,19) در واقع سرزمین امروزی غرب اروپا و فرانسه ماحصل تکامل این تغییرات در قرون ۶۱ تا ۸۱ میلادی هستند (۲۲). در این نوع سرزمین که Bocage نام گرفته، شبکه ای از درختان یا پرچین های درختی با احاطه کردن پارسل های کشاورزی یا مرتعی به همراه قطعات جنگلی، ساختار اساسی سرزمین را تشکیل داده که این پرچین ها و درختان دارای کارکردهای مختلف تولیدی و اقتصادی (چوب، میوه...)، اکولوﮊیکی (کریدورهای زیستی، سرپناه حیات وحش،)، حفاظتی (کنترل باد، حفاظت خاک،....)، فرهنگی و اجتماعی (نقش حصار، تعیین کننده حد و مرز و مالکیت) و ....میباشند .(16, 12, 8, 4,2)
هرس درختان به طرق مختلف به منظور تولید علوفه برای حیوانات یا تولید چوب، ضمن برقراری روابط خاص میان مالکین و بهره برداران، باعث ایجاد اشکالی خاص در منظر سرزمین توسط تنه درختان هرس شده میشود که بعنوان یکی از ویژگیهای بصری این سرزمین شناخته شده و با کارکردهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود آنرا در ردیف "محیط زیست انسانی " یا " "Cultural Landscape قرار میدهد
.(6,17)
مانند بسیاری از سرزمین های کشاورزی و انسانی (Cultural Landscape)، شاهد تخریب و نابودی این سرزمین در غرب اروپا و فرانسه هستیم .(1,10) مکانیزاسیون کشاورزی و نیاز به زیر کشت بردن اراضی وسیع تر باعث خذف و نابودی عناصر طبیعی و نیمه طبیعی آن از جمله پرچین ها و قطعات جنگلی گردیده است بگونه ای که عناصر در حال حاضر در اطراف مراتع میتوان پیدا کرد تا اطراف اراضی کشاورزی(. (3,15 با حذف این عناصر و بروز مشکلات زیست محیطی متعدد و اثرات بصری بر منظر محیط زیست، برنامه های حفاظتی مختلفی برای نگهداری و احیای این سرزمین ها طراحی و اجرا گردیده است. در روند جدید این عناصر بعنوان جزئی از پایداری سرزمین در سیاست های عمومی نگریسته میشوند. در این مقالعه ما سعی داریم اصول کلی حفاظت و احیاﺀ این اراضی را در رابطه با فعالیت های کشاورزی، ضمن بررسی وضعیت تغییرات سرزمین و اجزای ساختاری آن نسبت به گذشت زمان بیان داریم؛ چراکه مستند سازی وضعیت سرزمین انسان ساخت یا Cultural Landscape و ثبت فعالیتهای فعلی در حال وقوع و روند کلی انها که الگوهای اکولوﮊیکی و گیاهی را تحت تاثیر قرار میدهند؛ قبل از هرگونه اقدام و چاره اندیشی حفاظتی ضروری است .(7)
طبق نظرGordon و (13) Forman، از آنجا که سرزمین یا Landscape میتواند در مقیاس های مختلف مورد بررسی قرار گیرد؛( از یک جزﺀ موزائیک منظر مثل یک پرچین یا جنگل ایزوله تا کل پهنای سرزمین که شامل عناصر مختلفی مثل کریدورها، قطعات یا Patches
و ماتریس میشوند) بدین منظور روشهای اکولوﮊیکی مختلف در مقیاس های مختلف مفید و کارا هستند. در این مطالعه دو جزﺀ اصلی و در حال نابودی سرزمین یعنی پرچین های درختی و قطعات جنگلی در دو مقیاس مکانی (محلی و منطقه ای) و زمانی (۰۵ ساله و ۰۱ ساله) مورد مطاله
قرار میگیرند و تغییرات آنها با توجه به سایر مشخصات سرزمین و کاربریها سنجیده میشود. از طرف دیگر جهت شناخت نوع برداشت کشاورزان و نحوه مدیریت پرچینها از مطالعه میدانی جامعه شناسی بهره گرفته میشود.
۲‐منطقه مطالعاتی:
محدوده مطالعاتی در ایالت Bretagne فرانسه و در جنوب خلیج سن میشل (در دریای مانش) واقع است. این منطقه یک زون تحقیقاتی دائمی است که تحقیقات اکولوﮊیکی از ۴۹۹۱ در آن در جریان است.
در این تحقیق ۳ سایت مطالعاتی این منطقه که از نظر ساختار و سیمای سرزمین و خصوصیات اقتصادی‐اجتماعی و خصوصاﹰ ویزگیهای کشاورزی متفاوت هستند؛ انتخاب گردید (جدول ۱):
سایتA با مساحت ۰۹۶ هکتار، شامل شبکه متراکمی از پرچین های درختی با پارسل های کشاورزی کوچک و دارای اکثراﹰ واحدهای دامی شیری و گوشتی با سیستم بهره برداری سنتی و نیمه مکانیزه میباشد. سایتC با مساحت ۶۱۸۱ هکتار در شمال منظقه، دارای کمترین میزان تراکم پرچین و در عوض متراکمترین سایت از نظر فعالیتهای کشاورزی، با تمرکز کشتزارهای بزرگ غلات و ذرت و مکانیزه با واحدهای بهره برداری وسیع و مدرن میباشد. سایت B از نظر تمامی مشخصات فیزیکی و ساختاری و کارکردی حد فاصل دو سایت ذکر شده است.
طول پرچین های درصد کاربری های اصلی
سایت مساحت (هکتار) تراکم پرچین ها مرتع سایر(مسکونی،
درختی
(m/ha) کشاورزی جنگل زیرساخت،
(Km) داری
صنعتی)
Site A 659 69,9 106 ۲۳ ۳۵ ۸ ۶
Site B 924 77,1 83 ۲۴ ۴۴ ۸ ۷
Site C 1 816 89,1 49 ۳۵ ۱۳ ۷ ۹
کل منطقه (۳ 3 399 236 70 ۶۴ ۹۳ ۸ ۸
سایت)
جدول شماره ۱: مشخصات کلی سایت های منطقه مطالعاتی
۳‐روش کار:
جهت مطالعه تغییر و تحولات سرزمین دو مقیاس زمانی بلند مدت (۵۵ سال و کوتاه مدت (۱۱ ساله در نظر گرفته شد. در طول دوره ۵۵ ساله، ۵ سری عکس هوائی (۶۰۰۲،۰۹۹۱،۲۸۹۱،۶۶۹۱،۲۵۹۱) در مقیاس های ۰۰۰۵۲/۱، ۰۰۰۰۳/۱، ۰۰۰۰۴/۱ و ۰۰۰۰۱/۱ مورد استفاده و تفسیر قرار
گرفتند. با مقایسه عکس های هوائی ۵ دوره متوالی بین ۲۵۹۱ تا ۶۰۰۲، تغییرات رخ داده از نظر حذف، پیدایش یا کاهش شبکه پرچین ها و لکه های جنگلی در پایگاه داده سیستم اطلاعات جغرافیائی ثبت گردید.
