بخشی از مقاله
1مقدمه
امروزه گردوغبارجزمسائل ومشکلات جدی زیست محیطی درمناطق خشک ونیمه خشک مانندایران وبخصوص اصفهان مطرح است وازآنجایی که روی کیفیت وآلودگی هوا،سلامت،حاصلخیزی خاک،قدرت دید،اقتصادوبسیاری ازجنبه های اجتماعی وزیست محیطی جامعه تأثیرگذاراست،ارزیابی توزیع آنهادرمناطق مختلف ازاهمیت مهمی برخوردارند.مجموعه ای ازفرآیندهای ژئومورفیک،اتمسفری واکولوژیکی ،منجربه ایجادمکانیسمهایی مانندتولید،انتقال وفرونشست میشوند(.(Reheis, 2011, 3-21تولیدگردوغبارتوسط دامنه وسیعی ازفاکتورهای طبیعی وانسانی تحت تأثیرقرارمیگیرند.وقتی سرعت باد دربیابانهااز8متربرثانیه بیشترباشد،بسته به عواملی چون زبری،رطوبت خاک،اندازه ذرات،پوشش گیاهی،چسبندگی ذرات خاک، توپوگرافی...سبب میشود .این ذرات ریزگرد وارد اتمسفری شده وتولیدگردوغباراتمسفری نمایند(Xuan, 2004, 6239-6252)(Engelstaedler, 2006, 73-100 ).ازطرفی،فقدان پوشش گیاهی مناسب،بارش کمتراز250میلیمتر درسال،گرم شدن هوای این مناطق وحرکت آن بطرف بالاوبرخوردبابادهای باسرعت زیادتروپوسفری،جریان چرخشی متمایل به پایین ایجاد میشود دربرخورداین بادهای شدید با سطح زمین،طوفانهای گردوغبارتولیدمیشوند Xuan, 2004 , 6239 -6252) ).ازمهمترین شرایط ایجاد گردوغبار،هوای ناپایدار،عدم وجودرطوبت ...اشاره کرد.بطوریکه اگرهوای ناپایداررطوبت کافی باشدبارشی،طوفان ورعدو برق ایجادمیشود ،واگرفاقدرطوبت باشد،گردوغبارایجاد مینماید(رسولی،15،.(1389
این ذرات میتواندتاهزاران کیلومترمنتقل شودودرطول انتقال،بطورمداوم طی فرآیندهای فرونشست خشک ومرطوب ازاتمسفرجدا شده وبر
سطح فروآیند.اهمیت نسبی هریک ازمکانیسمهای فرونشست گردوغباربسته به زمان ومکان تغییرمیکند وفاکتورهایی از قبیل فصل وقوع، توزیع اندازه ذرات وشرایط اقلیمی منطقه برغالبیت هریک ازاین مکانیسم ها تأثیرمی گذارد.فرونشست ازطریق خروج گرانشی ذرات ازاتمسفرحاصل می شود وفرونشست مرطوب نتیجه مهارذرات توسط بارش بستگی دارد(.(Lawrence, 2009, 46-63گرد وغبارباتغییرالگوی فصلی تولیدو سپس باافزایش سرعت بادمنتقل میشود وباکاهش سرعت بادفرومینشیند.خشکی وافزایش بیابانزایی توسط فعالیت های بشرمیتوانندقابلیت فرونشست وترسیب غبارراتغییردهند.نرخ فرونشست گردوغبارعکس العملی به تعامل میان پارامترهای جوی میباشد(-Reheis, 2011, 3 .(21فراوانی وقوع گردو غبار علاوه برسرعت بادو خشکی ذرات خاک، به اندازه و قطر ذرات بستگی داردتراکم وساختارگیاهان دو عامل کنترل کننده دروقوع وفراوانی گردوغبارمیباشندEngelstaedler , 2006, 73-100 ).طوفانهای گردوغباریعمدتاًدرفصول بهاروتابستان رخ میدهند(.(Wang, 2006, 7975-7982بیشترین وقوع گردوغبار درخاورمیانه درمحدوده ایران و پاکستان درطول تابستان رخ میدهد.زمان آغازآن ماههای آوریلومِی است وحداکثروقوع آنهاماههای ژوئن وجولای میباشد.مهمترین منبع ورودگردوغباربه ایران راصحرای سوریه %65،عراق%25 وصحرای شمال،عربستان وشمال صحرای بزرگ آفریقا%10آنراتشکیل میدهد(سایت شبکه خبر).تثبیت ضعیف ذرات خاک، بارش کم،پوشش گیاهی کم وسرعت زیاد بادفاکتورهایی که شرایط راجهت ایجاد گردو غبارمهیامی سازند(.(Miri, 2009, 343-355آثار زیانبارگردوغباردرشهراصفهان،درسالهای اخیرمشاهده شد،درحالیکه مطالعه جامعی درخصوص مدیریت،ارزیابی،روشهای کاهش..انجام نشد. مدیریت کلیدگم شده دربررسی این معضل می باشد.
-2 ریزگردچیست؟
اتمسفرعلاوه برگازهای تشکیل دهنده آن محتوی ذرات مایع وجامدی است که به آنهاآئروسل)میگویند. ریزگرداصطلاحی است که در مورد ذرات جامد آئروسل بکار برده میشود. اکثر ریزگردهای حاصل از فرسایش بادی درمحدودهی قطر20 الی 100 میکرون قراردارند. کانی های فیبری یا آزبستی،ترکیبات آهندار،سیمان،کانیهای سیلیکاتی،آلایندهای آلی،عناصرسنگین و پاتوژنها ترکیبات شیمیایی ...ریزگردهارا تشکیل میدهند(محمودی وخادمی،.(1390
-3عوامل ایجاد کنندهی ریزگردها:عوامل ایجاد کنندهی ریزگردها شامل عوامل طبیعی و عوامل انسانی میباشند.
الف)عوامل طبیعی: کاهش نزولات جوی، خشکسالی، وزش بادهای شدید،حساس بودن خاک به فرسایش بادی از عوامل طبیعی هستند که منجر به تولیدافزایش غلظت ریزگردها میشوند.
ب)عوامل انسانی: عواملی مثل تغییرکاربری اراضی،تخریب منابع طبیعی (مراتع وجنگلها)، استفادهی بیرویه از منابع آبی، احداث سدها، گسترش صنایع آلوده کننده، فعالیتهای کشاورزی نادرست و بهرهبرداری غیراصولی از معادن،پسابهای آلوده،استفاده ازکمپوست،کودهای شیمیایی،حشره کشها و... از جمله عوامل انسانی به وجود آورندهی ریزگردها به شمار میآیند. این عوامل در مجموع سبب خشک شدن تالاب ها و دریاچهها و در نهایت موجب افزایش بیابانزایی و تولید ریزگردها میگردد.
-4منابع عمده گردو غباردردنیا
اکثریت گرد وغبارهای دنیااز نواحی محدودی مانندبیابان بزرگ افریقا ، خاورمیانه، آسیای جنوب غربی، مرکز استرالیا،مغولستان و بخشهائی ازقاره اروپاوآمریکامنشاء میگیرند.در بررسی توزیع جهانی ازاین کمربندبه عنوان کمربندغبار نام برده می شود. این کمربندجغرافیائی درنیمکره شمالی واقع است.درمنطقه خاورمیانه ازشمال آفریقاتاچین گسترده دارد. بطورکلی منابع عمده گرد وغبارعبارتندازسرزمینهای کم ارتفاع وکم بارانی که ازمیانگین بارش سالیانه کمتر از 250 میلیمتر برخوردار هستند.
شکل((1مسیرحرکت کانونهای تولیدریزگردها درجهان شکل (2)کانونهای تولیدریزگردهادراستان اصفهان
-5تقسیم بندی گردوغبار براساس قابلیت،رویت وشدت شامل:
.طوفان گردوغبار:میزان قابل توجهی گردوعبارو شن بوسیله بادهای قوی به سمت بالا حمل میشوند،و باعث غبارآلوده شدن کامل هواوکاهش دیدافقی کمتراز100مترمیگردد،وگاهی قابلیت رویت راتاصفرکاهش میدهد.متوسط ارتفاع در این طوفان900-1800مترمیباشد( Wang S, T
.(2006,75-79. این طوفانهااغلب درفصل بهاروتابستان می وزد .بیشترین زمان وقوع آن دربعدازظهرتاغروب(با فراوانی(%65بروزمیکند.قبل وقوع این طوفان فشار هواکاهش,دمای هوابالا،هواآفتابی وسرعت بادپایین میرود،درزمان وقوع طوفان وزش بادقوی،افزایش غباروشن درهوا،فشارهواافزایش، دماناگهان کاهش
