بخشی از مقاله
چکیده
حق بر هوای پاک یکی از حقوق بسیار حائز اهمیت برای شهروندان است. چرا که این حق خود با حقوقی همچون حق بر سلامتی و حق بر حیات ارتباط تنگاتنگی دارد. یکی از راههای تحقق و تضمین حقوق شهروندی توجه جدی به مسئولیت ناقضان این حقوق می باشد. از جمله مصادیق مهم حقوق شهروندی، حق بر هوای پاک است که امروز بعضا بنا به علل مختلف نقض گردیده است. از آن جمله می توان از نقض هوای پاک به علت جریان ریزگردها نام برد. مسلما هرگاه بر اثر فعل یا ترک فعل دولت بیابان زایی شود و به سبب آن، آلودگی ناشی از ریزگردها ایجاد گردد، دولت در مقابل شهروندان مسئول است و باید پاسخگوی این نقض باشد.
البته، احراز مسئولیت دولت امر ساده ای نمیباشد. اگر منشاء ریزگردها داخلی باشد زیان دیده نیاز به اثبات مسئولیت دولت ندارد و دولت بصورت مطلق مسئولیت دارد ولی اگر ناشی از فعل یا ترک فعل کشور دیگری باشد، باید بر اساس قواعد و مقررات بین المللی بدنبال اثبات مسئولیت آن کشور بوده تا بتوان خسارات وارده را جبران نمود. مقاله حاضر با تمرکز بر حقوق شهروندی و حق بر هوای پاک سعی دارد مسئولیت مدنی دولت را نسبت به آلودگی ناشی از ریزگردهای سلب کننده حق بر هوای پاک، حق بر سلامتی و حق بر حیات شهروندان تبیین نماید. روش تحقیق استفاده شده در این پژوهش از نوع تحلیلی-توصیفی میباشد که دادههای لازم با ابزار کتابخانهای گردآوری شده اند.
کلید واژگان: حقوق شهروندی، حق بر هوای پاک، حق بر سلامتی، ریزگردها، مسئولیت دولت
-１مقدمه
حقوق شهروندی در کشورهای متمدن و پیشرفته همواره مورد تاکید قانونگذاران و مجریان قانون بوده است. کشورهای در حال توسعه نسبت به کشورهای توسعه یافته کمتر به این مهم توجه نمودهاند، شاید قوانین مطلوبی در زمینه تضمین حقوق شهروندی وضع کرده باشند، اماعمدتاَ از نظر اجرایی نواقصی دارند و همین امر سبب تضییع حقوق شهروندان میگردد. حق بر محیط زیست سالم بطور عام و حق بر هوای پاک بطور خاص از حقوق حیاتی بشر محسوب میگردد. چنانچه دولتی در تامین شرایط مناسب جهت تضمین هوای پاک برای شهروندان خود قصور کند و یا فعلی انجام دهد و یا ترک فعلی کند که موجبات خسارت به شهروندان را فراهم کند، مسئول است. مسئولیت دولت در قبال شهروندان در حوزهی ریزگردها را باید از جمله وظایف دولت در جهت فراهم کردن حق دسترسی شهروندان به هوای پاک و سالم تلقی نمود.
این مسئولیت را میتواند به دو صورت مطرح کرد یکی مسئولیت در مقابل شهروندانی که در قلمرو سرزمینی خود قرار دارند و دیگری مسئولیت بین المللی در مقابل دولتهای دیگر. حق شهروندی بر هوای پاک نیز میتواند در بردارنده حق بر حیات و حق بر سلامتی باشد. هر گاه سلامت شهروندان به سبب اعمالی چون سد سازی غیر اصولی، جنگل زدایی، دریا زدایی - دریاخواری - و غیره بر اثر ریز گردها تحت تاثیر قرار بگیرد دولت مسئول جبران خسارت است و زیان دیده نیاز به اثبات ندارد. بنابراین، بر اساس منشور حقوق شهروندی دولت موظف است که شرایط مناسب و مطلوب زیست محیطی را فراهم کند. از این رو، هر شهروند نسبت به هوای سالم و عاری از آلودگی حق دارد.
با توجه به آنچه که مطرح شد، در این مقاله بدنبال آن هستیم تا با توجه به حقوق شهروندی نسبت به هوای پاک و محیط زیست سالم و مطلوب مسئولیت دولت را بررسی و ابعاد حق بر هوای سالم را مورد کنکاش قرار دهیم. از انجایی که این مقاله هدفش بررسی آلودگی ناشی از ریزگردها میباشد، لذا هر جا ازآلودگی هوا صحبت گردیده منظور »آلودگی ناشی از ریزگردها« میباشد. دغدغهی اصلی تحقیق ما در قالب سوالات ذیل مطرح میگردد. -1 حق شهروندان بر هوای پاک با چه حقوقی قابل ادغام است؟ -2 در چه مواردی دولت در مقابل شهروندان نسبت به آلودگی ناشی از ریزگردها مسئولیت دارد؟ -3 حق شهروندی تا چه میزان با حق بر محیط زیست سالم ارتباط دارد؟
در پاسخ به سوالات فوق سعی میشود ابعاد مختلف بحث مورد بررسی قرار گیرد. از این رو، تحقیق حاضر مشتمل بر 8 بخش است. بخش اول مقدمه، بخش دوم تعریف مفاهیم، بخش سوم شهروند وحق بر محیط زیست، بخش چهارم حق بر هوای پاک و ریزگردها، بخش پنجم ریزگردها و حق بر حیات و سلامت شهروندان، بخش ششم مسئولیت دولت و حقوق شهروندی؛ بخش هفتم منشور حقوق شهروندی و حق بر محیط زیست و در بخش آخر و هشتم نتیجه گیری.
-２ تعریف مفاهیم
2-1 شهروند
»شهروند« را میتوان از نظر لغوی و هم از نظر اصطلاحی تعریف نمود. از نظر لغوی عبارت است از بومی، شهری، اهل شهر، تابع، رعیت، شهرنشینی که از خدمت لشکری و شهربانی آزاد باشد.3 از نظر اصطلاحی شهروند انسانی است که در یک اجتماع زندگی میکند، بر آن تاثیر میگذارد و از آن تاثیر میپذیرد.4 در جای دیگر شهروند به عنوان »کسی که از حقوق مدنی یا امتیازات مندرج در قانون اساسی یک کشور برخوردار است5« تعریف شده است.از نظر نگارندگان، شهروند عبارت است از کسی که مطابق قانون در قلمرو کشوری سکونت داشته باشد و بتواند از حقوق، امتیازات و تکالیفی برخوردار باشد که در اعمال آنها در چارچوب قانون، برای وی هیچ محدودیتی وجود ندارد.
