بخشی از مقاله
چکیده
گرد و غبار از پدیدههای جوی است که مشکلات و نارساییهای متعدد را ایجاد میکند؛ برخی از این نارساییها در حوزههای تخریب محیط زیست و اکوسیستم منطقه، ابتلا به انواع بیماریهای از جمله مشکلات قلبی و تنفسی - تهدید سلامت عمومی - ، نارضایتمندی اجتماعی و شهروندی و کاهش تولید و بهرهوری و مهاجرت اجباری می باشد. مطالعه حاضر مجموعهای مشتمل برمطالعات پایه شناخت پدیده گردوغبار دراستان ایلام است که با روش توصیفی - تحلیلی به ارزیابی دادهها و تجزیه وتحلیل آماری در دوره زمانی - - 1379-1389و همچنین به رابطه میزان آلودگی هوا و پیامدهای آن پرداخته شده است. بررسیهای این تحقیق نشان میدهدکه تعدادکانونهای گرد وغبار در دودهه گذشته در کشورهای عراق،عربستان و سوریه تقریبا 3/5 برابر شده است.
طی دوره آماری موجود ایستگاه دهلران با 338روز، بیشترین تعداد روزهای گردوغبار را داشته است و تقریباٌ هر سال تعداد و غلظت روزهای همرا با گردو غبار در همه ایستگاههای مورد بررسی نسبت به سال قبل بیشتر شده است. چنانچه سال - 34 - 1387 مورد آلودگی بالاتر از حد استاندارد را دارا بوده و حداکثر غلظت گرد وغبار 1895 - میکروگرم برمترمکعب - دراین سال رخ داده است درنتیجه بیشترین تعدادمراجعین بیماران قلبی وتنفسی به بیمارستانها در این سال مشاهده شده است.
.1مقدمه
در عرصه جهانی شدن، یکی از مهمترین موضوعات بحث برانگیز و پر مناقشه، محیط زیست و بحرانهای مرتبط با آن است. خطر نابودی کامل منابع طبیعی و محیط زیست، با توجه به محدودیت آنها خطری جدی و آشکار است که حتی میتواند بقای انسان کره زمین را تهدید کند[7] این چالشها سبب گفت و گوههای متنوع و متعدد در سطوح محلی، ملی و بین المللی شده است؛ هر چند اثرات چالشهای محیط زیستی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، محیطی، سیاسی و بهداشتی بسیار روشن است، اما روند اجرای پیمانها و همکاریهای ملی و بین المللی و اقدامات محلی در ابهام میباشد. بازاندیشی نحوه مواجهه با طبیعت و محیط زیست یک الزام مشترک جهانی است.
با توجه به اینکه نتایج تلاشهای مشترک در این خصوص دیرتر از سایر برنامهها روشن میگردد، لذا اقدام در این خصوص نیازمند حس انسان دوستی عمیق و برنامهریزی مشارکتی ملی و بین المللی است. گرد و غبارها از پدیدههایی هستند که بدلیل ورود ذرات معلق خاک و غبار به جو شکل میگیرند و آثار بسیار مهمی را در شکلگیری و رفتار پدیدهها و شرایط اقلیمی، آب و هوایی، زیست محیطی، بهداشتی و فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی دارند. سامانهای جوی و وضعیت ساختار سطح زمین - ساختار طبیعی زمین و ساختاری که بر اثردستکاری بشرحاصل شده است - از عوامل موثر در رخداد پدیدههای گرد و غبار است.
کشور ایران و کشورهایی غربی آن در مناطق خشک و نیمه خشک جهان قرار دارند که این امر خود منجر به قرار گرفتن این مناطق در نواحی گرد و غبار خیز جهان شده است، بعنوان مثال بیابانهای گرم عربستان و آفریقا در فصل تابستان قسمتهای غرب، جنوب و جنوب غربی کشور را تحت نفوذ خود قرار میدهند.[3] گرد و غبارها از پدیدههای اقلیمی هستند که زندگی انسانها را تحت تاثیر قرار میدهند و بر سلامت انسانمخصوصاّ بیماریهای ریوی و تنفسی اثرات منفی دارند، گرد و غبارهاعمدتاً از مناطق بیابانی عمده جهان و یا نواحی که سالها دچار خشکسالی شدهاند منشاء گرفته و در اثر حرکات موجهای گرد و غبار در نقاط مختلف دیگر منتقل شده و بر روی شهرها و روستاها ایجاد آلودگی کرده و زندگی را مختل میکنند.
مناطقی از مرکز کشور از جمله یزد و در جنوب شرق مانند زابل نیز تحت تاثیر توفانهای گرد و خاک قرار میگیرند، اما توفان های این مناطق با گرد و غبارهای مناطق غربی و جنوب غربی دارای تفاوت ماهوی هستند،مناطق مرکزی و جنوب شرق دارای بافت کویری و خشک از منظر خاکشناسی بوده و از نظر بارندگی دارای میانگین سالانه به مراتب پایینتر از میانگین کشوری هستند " که خود از میانگین جهانی پایینتر است" و بیشتر متاثر از بادهای موسمی یا همان 120روزه سیستان است،اما نواحی غربی و جنوبغربی از جمله ایلام هم از نظر توپوگرافی و هم از نظر بارندگی با مناطق یاد شده متفاوت است، با توجه به اینکه استان ایلام دارای ساختار کوهستانی و کوهپایهای و پوشش جنگلی مساعد - جنگل بلوط - م باشدو میانگین بارش سالانه آن بیشتر از میانگین کشوری است بنابراین گرد و غبارهای این ناحیه دارای منشاء خارجی می باشند.
هر چند پیامد تاثیر گرد و غبار بر روی سلامت و بهرهوریبعضاً از طرف دولتها کتمان میشود و یا آمار دقیقی گزارش نمی-شود، ولی تاثیرات منفی این پدیده بر روی سلامت شهروندان، اقتصاد، محیط زیست، مهاجرت و جابهجایی اجباری جمعیت مشهود است.[1] و سبب انتقال امراض وآفات گیاهی بر منابع طبیعی و کشاورزی شود، همچنین بر روی روحیات مردم اثر گذاشته و موجب مهاجرت مردمان این مناطق بویژه نخبگان به سایر نواحی میشود و در نهایت نگاه شهروندان را به ساختار سیاسی و اداری کشور را منفی مینماید.[5]
.2روش تحقیق
از آنجایکه شناسایی الگوهای غالب جوی در جهت تاثیر پدیده گرد و غبار بر سلامت ، اقتصاد و محیط زیست از جمله اهداف این نوشتار میباشد، شناسایی و انتخاب ایستگاه های سینوپتیکی موجود در منطقه از ابتداییترین مرحله کار است در نتیجه ایستگاه-های موجود در استان ایلام را انتخاب کرده که پس از اخذ دادههای روزانه، ماهانه شهرهای استان ایلام مربوط در دوره آماری 5 ساله به استخراج روزهای شاهد یعنی روز های همراه با گرد و خاک پرداخته شد. در برخی موارد اطلاعات 20 ساله ایستگاهها نیز استخراج و تحلیل شده است. همچنین برای تحلیل و بررسی موضوع به استخراج آمارهای مراجعین بیمارهای تنفسی و قلبی به چند بیمارستان اصلی شهر ایلام پرداخته شده است.
.3یافته های تحقیق
الف: کانونهای ایجاد گرد و خاک در جهان
بیابان صحرا در آفریقا، خاورمیانه، آسیای جنوب غربی، استرالیا، مغولستان، هندوستان و پهنه وسیعی از قاره آمریکا کانونهای عمده گرد خاک کره زمین میباشند، کمربندهای گرد خاک در نیمکرهی شمالی از اقیانوس اطلس تا حدود چین یعنی روی کمربند بیابانی کرهی زمین قرار گرفتهاند. به طور کلی کانونهای عمده گرد و غبار سرزمینهای کم ارتفاع و کم باران هستندکه میانگین بارش سالانه کمتر از 250 میلیمتر دارند.
ب: انواع اصلی توفانهای گرد و خاک در منطقه خاورمیانه
میتوان توفان های خاورمیانه را به سه نوع مختلف شمال، جبهه ای و همرفتی تقسیم کرد. اصلیترین نوع این توفانها بر روی خاورمیانه نوع شمالی آن است. توفان وگرد غبار شمال بر روی عراق، کویت و شبه جزیره عربستان اتفاق میافتد، در تصاویر ماهوارهای به خوبی روشن است که توفان وگرد غبار شمالشدیداً دید را در سطح زمین کاهش میدهد. توفان شمال به دو نوع شمال تابستانی و شمال زمستانی تقسیم میشود که هر کدام ویژگیهای خاص خود را دارد و در دوره های زمانی سبب ایجاد گرد و خاک در منطقه خاورمیانه میگردد که به دلیل گسترده بودن در این مقاله به تشریح آنها پرداخته نمی شود. ولی لازم است توجه گردد که توفان های شمال تابستانی در خاورمیانه یا بادهای120 روزه در طی ماههای تابستان از ژوئن تا سپتامبر هر روز میوزند. توفان های شمال در کویت و عربستان با عنوان " Simon" شناخته می شود "که به معنای باد مسموم کننده میباشد".
به طور کلی میتوان نتیجه گرفت که در ایستگاههای مورد مطالعه بیشترین تعداد روزهای گرد و غبار در ماههای گرم سال می-باشد که با نمایش نمودار فراوانی روزهای همراه با گرد و خاک در ماههای گرم سال مطابقت دارد. ایستگاه دهلران: به دلیل عرض جغرافیایی پایین 32/41 - درجه - ، نزدیکی بیابانهای عراق و عربستان، نزدیکی به خوزستان، بادهای محلی نسبت به سایر ایستگاهها از روزهای گرد و خاک بیشتری برخوردار می باشد 338 - روز - . طبق نمودارها اوج روزهای همراه با گرد و خاک در فصل تابستان میباشد، یکی از علل شدت فراوانی پدیده گرد و خاک را در ماههای گرم سال میتوان بالا رفتن دمای هوا دانست و در تابستان که بارشهای قطع میشود پدیده گرد و خاک بیشتر خود را نشان میدهد. ولی ایستگاه سرابله به دلیل عرض جغرافیایی بالا و کوهستانی بودن منطقه و پوششگیاهی مناسب روزهای گرد و خاک کمتری را دارا می-باشد.[4]
