بخشی از مقاله
ریزگردها و پیامدهای آن ( زیست محیطی) مطالعه موردی : (ریزگردها و اثرات آن بر بیماریهای تنفسی و قلبی دراستان ایلام)
چکیده
گرد و غبار از پدیدههای جوی است که مشکلات و نارساییهای متعدد را ایجاد میکنـد؛ برخـی از ایـن نارسـاییهـا در حـوزههـای تخریب محیط زیست و اکوسیستم منطقه، ابتلا به انواع بیماریهای از جمله مشکلات قلبـی و تنفسـی(تهدیـد سـلامت عمـومی)، نارضایتمندی اجتماعی و شهروندی و کاهش تولید و بهرهوری و مهاجرت اجباری می باشـد. مطالعـه حاضـر مجموعـهای مشـتمل برمطالعات پایه شناخت پدیده گردوغبار دراستان ایلام است که با روش توصیفی - تحلیلـی بـه ارزیـابی دادههـا و تجزیـه وتحلیـل آماری در دوره زمانی((1379-1389و همچنین به رابطه میزان آلودگی هوا و پیامدهای آن پرداخته شده اسـت. بررسـیهـای ایـن تحقیق نشان میدهدکه تعدادکانونهای گرد وغبار در دودهه گذشته در کشورهای عراق،عربستان و سوریه تقریبا 3/5 برابـر شـده است. طی دوره آماری موجود ایستگاه دهلران با 338روز، بیشترین تعداد روزهای گردوغبار را داشته است و تقریباٌ هر سال تعداد و غلظت روزهای همرا با گردو غبار در همه ایستگاههای مورد بررسی نسبت به سال قبل بیشتر شده است. چنانچه سال (34) 1387 مورد آلودگی بالاتر از حد استاندارد را دارا بوده و حداکثر غلظت گرد وغبار 1895)میکروگرم برمترمکعب)دراین سال رخ داده اسـت درنتیجه بیشترین تعدادمراجعین بیماران قلبی وتنفسی به بیمارستانها در این سال مشاهده شده است.
واژگان کلیدی:پدیده گرد و غبار، بیماریهای قلبی تنفسی، ایلام.
.1مقدمه
در عرصه جهانی شدن، یکی از مهمترین موضوعات بحث برانگیز و پر مناقشه، محیط زیست و بحرانهای مرتبط با آن است. خطر نابودی کامل منابع طبیعی و محیط زیست، با توجه به محدودیت آنها خطری جدی و آشکار است که حتی میتواند بقای انسان کره زمین را تهدید کند[7] این چالشها سبب گفت و گوههای متنوع و متعدد در سطوح محلی، ملی و بین المللی شده است؛ هر چند اثرات چالشهای محیط زیستی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، محیطی، سیاسی و بهداشتی بسیار روشن است، اما روند اجرای پیمانها و همکاریهای ملی و بین المللی و اقدامات محلی در ابهام میباشد. بازاندیشی نحوه مواجهه با طبیعت و محیط زیست یک الزام مشترک جهانی است. با توجه به اینکه نتایج تلاشهای مشترک در این خصوص دیرتر از سایر برنامهها روشن میگردد، لذا اقدام در این خصوص نیازمند حس انسان دوستی عمیق و برنامهریزی مشارکتی ملی و بین المللی است.
گرد و غبارها از پدیدههایی هستند که بدلیل ورود ذرات معلق خاک و غبار به جو شکل مـیگیرنـد و آثـار بسـیار مهمـی را در شکلگیری و رفتار پدیدهها و شرایط اقلیمی، آب و هوایی، زیست محیطی، بهداشتی و فعالیـتهـای اقتصـادی و اجتمـاعی دارنـد. سامانهای جوی و وضعیت ساختار سطح زمین (ساختار طبیعی زمین و ساختاری که بـر اثردسـتکاری بشرحاصـل شـده اسـت) از عوامل موثر در رخداد پدیدههای گرد و غبار است.
کشور ایران و کشورهایی غربی آن در مناطق خشک و نیمه خشک جهان قرار دارند که این امر خـود منجـر بـه قـرار گـرفتن ایـن مناطق در نواحی گرد و غبار خیز جهان شده است، بعنوان مثال بیابانهای گرم عربستان و آفریقـا در فصـل تابسـتان قسـمتهـای غرب، جنوب و جنوب غربی کشور را تحت نفوذ خود قرار میدهند.[3] گرد و غبارها از پدیدههای اقلیمی هستند که زندگی انسانها را تحت تاثیر قرار میدهند و بر سلامت انسانمخصوصاّبیماریهای ریوی و تنفسی اثرات منفی دارنـد، گـرد و غبـارهـاعمـدتاً از مناطق بیابانی عمده جهان و یا نواحی که سالها دچار خشکسالی شدهاند منشاء گرفته و در اثر حرکات موجهای گرد و غبار در نقاط مختلف دیگر منتقل شده و بر روی شهرها و روستاها ایجاد آلودگی کرده و زندگی را مختل میکنند.
مناطقی از مرکز کشور از جمله یزد و در جنوب شرق مانند زابل نیز تحت تاثیر توفانهای گرد و خاک قرار میگیرند، اما توفان های این مناطق با گرد و غبارهای مناطق غربی و جنوب غربی دارای تفاوت ماهوی هسـتند،مناطق مرکـزی و جنـوب شـرق دارای بافت کویری و خشک از منظر خاکشناسی بوده و از نظر بارندگی دارای میانگین سالانه به مراتـب پـایینتـر از میـانگین کشـوری هستند " که خود از میانگین جهانی پایینتر است" و بیشتر متاثر از بادهای موسمی یا همان 120روزه سیسـتان اسـت،اما نـواحی غربی و جنوبغربی از جمله ایلام هم از نظر توپوگرافی و هم از نظر بارندگی با مناطق یاد شده متفاوت اسـت، بـا توجـه بـه اینکـه استان ایلام دارای ساختار کوهستانی و کوهپایهای و پوشش جنگلی مساعد (جنگل بلوط) م باشدو میانگین بارش سالانه آن بیشـتر از میانگین کشوری است بنابراین گرد و غبارهای این ناحیه دارای منشاء خارجی می باشند.
هر چند پیامد تاثیر گرد و غبار بر روی سلامت و بهرهوریبعضاً از طرف دولتها کتمان میشود و یا آمار دقیقی گزارش نمـی-شود، ولی تاثیرات منفی این پدیده بر روی سلامت شهروندان، اقتصاد، محیط زیست، مهاجرت و جابهجایی اجباری جمعیت مشهود است.[1] و سبب انتقال امراض وآفات گیاهی بر منابع طبیعی و کشاورزی شود، همچنـین بـر روی روحیـات مـردم اثـر گذاشـته و موجب مهاجرت مردمان این مناطق بویژه نخبگان به سایر نواحی میشود و در نهایت نگاه شهروندان را به ساختار سیاسـی و اداری کشور را منفی مینماید.[5]
.2روش تحقیق
از آنجایکه شناسایی الگوهای غالب جوی در جهت تاثیر پدیده گرد و غبار بر سلامت ، اقتصاد و محیط زیست از جمله اهداف این نوشتار میباشد، شناسایی و انتخاب ایستگاه های سینوپتیکی موجود در منطقه از ابتداییترین مرحله کار است در نتیجه ایستگاه-های موجود در استان ایلام را انتخاب کرده که پس از اخذ دادههای روزانه، ماهانه شهرهای استان ایلام مربوط در دوره آماری 5 ساله به استخراج روزهای شاهد یعنی روز های همراه با گرد و خاک پرداخته شد. در برخی موارد اطلاعات 20 ساله ایستگاهها نیز استخراج و تحلیل شده است. همچنین برای تحلیل و بررسی موضوع به استخراج آمارهای مراجعین بیمارهای تنفسی و قلبی به چند بیمارستان اصلی شهر ایلام پرداخته شده است.
.3یافته های تحقیق
الف: کانونهای ایجاد گرد و خاک در جهان
بیابان صحرا در آفریقا، خاورمیانه، آسیای جنوب غربی، استرالیا، مغولستان، هندوستان و پهنه وسیعی از قاره آمریکا کانونهای عمده گرد خاک کره زمین میباشند، کمربندهای گرد خاک در نیمکرهی شمالی از اقیانوس اطلس تا حدود چین یعنی روی کمربند بیابانی کرهی زمین قرار گرفتهاند. به طور کلی کانونهای عمده گرد و غبار سرزمینهای کم ارتفاع و کم باران هستندکه میانگین بارش سالانه کمتر از 250 میلیمتر دارند.
ب: انواع اصلی توفانهای گرد و خاک در منطقه خاورمیانه
میتوان توفان های خاورمیانه را به سه نوع مختلف شمال، جبهه ای و همرفتی تقسیم کرد. اصلیترین نوع این توفانها بر روی خاورمیانـه نـوع شمالی آن است. توفان وگرد غبار شمال بر روی عراق، کویت و شبه جزیره عربستان اتفاق میافتد، در تصاویر مـاهوارهای بـه خـوبی روشن است که توفان وگرد غبار شمالشدیداًدید را در سطح زمین کاهش میدهد. توفـان شـمال بـه دو نـوع شـمال تابسـتانی و شمال زمستانی تقسیم میشود که هر کدام ویژگیهای خاص خود را دارد و در دوره های زمانی سبب ایجاد گرد و خاک در منطقه خاورمیانه میگردد که به دلیل گسترده بودن در این مقاله به تشریح آنها پرداخته نمی شود. ولی لازم است توجه گردد کـه توفـان های شمال تابستانی در خاورمیانه یا بادهای120 روزه در طی ماههای تابستان از ژوئن تا سـپتامبر هـر روز مـیوزنـد. توفـان هـای شمال در کویت و عربستان با عنوان " Simon" شناخته می شود "که به معنای باد مسموم کننده میباشد".
به طور کلی میتوان نتیجه گرفت که در ایستگاههای مورد مطالعه بیشترین تعداد روزهای گرد و غبار در ماههای گرم سال می-باشد که با نمایش نمودار فراوانی روزهای همراه با گرد و خاک در ماههای گرم سال مطابقت دارد.
ایستگاه دهلران: به دلیل عرض جغرافیایی پایین 32/41)درجه)، نزدیکی بیابانهای عراق و عربستان، نزدیکی به خوزستان، بادهای محلی نسبت به سایر ایستگاهها از روزهای گرد و خاک بیشتری برخوردار می باشد 338 )روز). طبق نمودارها اوج روزهای همراه با گرد و خاک در فصل تابستان میباشد، یکی از علل شدت فراوانی پدیده گرد و خاک را در ماههای گرم سال میتوان بالا رفتن دمای هوا دانست و در تابستان که بارشهای قطع میشود پدیده گرد و خاک بیشتر خود را نشان میدهد. ولی ایستگاه سرابله به دلیل عرض جغرافیایی بالا و کوهستانی بودن منطقه و پوششگیاهی مناسب روزهای گرد و خاک کمتری را دارا می-باشد.[4]
