بخشی از مقاله
چکیده
رونق گردشگری در هر مکان جغرافیایی در کنار پیامد های مثبت و منفی اقتصادی، اجتماعی، اثرات زیست محیطی نیز به همراه دارد که در صورت ادامه یافتن می تواند خسارت های جبران ناپذیری را به بار آورد. در این پژوهش تلاش شده است آثار زیستمحیطیِ حضور گردشگران روستایی در محدوده مورد مطالعه مورد ارزیابی قرار گیرد. روش تحقیق در این مطالعه توصیفی - تحلیلی و همبستگی است که دادههای آن براساس مطالعات میدانی گردآوری شده است و با استفاده از فرمول کوکران تعداد 75 نفر ازروستائیان با سابقه بیش از پانزده سال سکونت با استفاده از روش نمونه گیری سیستماتیک ساده مورد پرسشگری قرار گرفته اند. در نهایت دادهها در چارچوب نرمافزار Spss و Excel با استفاده از آزمونهای آماری مربوطه تجزیه و تحلیل شدهاند. نتایج تحقیق نشان میدهد که حضور گردشگران در روستاهای مورد مطالعه تغییرات مثبتی را درمتغیرهای افزایش آگاهی زیست محیطی، بهبود شبکه معابر داخل روستا، افزایش جاذبه بصری و بهبود معماری روستایی، بهبود کیفیت ساختمانهای مسکونی، بهبود کیفیت بناهای مذهبی و بهبود وضیعت دفن بهداشتی زبالهها فراهم نموده است و همچنین حضور گردشگران در روستاهای مورد مطالعه تغییرات منفی را در متغیرهای مناظر و چشم اندازهای طبیعی، افزایش میزان آلودگی آب، افزایش آلودگی هوا، تغییر میکرو اقلیم یا هوا محلی، افزایش روند فرسایش خاک، از بین رفتن تنوع گونههای گیاهی و جانوری، پرشدن درهها و تخریب آبشارهای فصلی، دستاندازی به حریم منابع طبیعی، افزایش میزان زباله و مواد زائد بیرون از محدوده بافت کالبدی روستاها، انتشار بوهای ناخوشایند ناشی فاضلاب منازل و تاسیسات خدماتی - رفاهی ، افزایش میزان ساخت و ساز بیرویه و غیر مجاز بوجود آورده است.
واژه های کلیدی:گردشگر،گردشگری روستایی،بندپی شرقی،روستاهای کوهستانی،پیامدهای زیست محیطی.
-1 مقدمه
گردشگری یک فعالیت پویا، بزرگ، پاکیزه و یکی از بخشهای رشد یابنده در سیستم اقتصاد ملی به شمار میرود. بنابراین، تمامی کشورها در پی استفاده از فرصتها و مزایای فراوان حاصل از آن هستند تا به واسطه آن، رفاه نسبی را برای حال و آینده جوامع خود، رقم بزنند - زنگیآبادی و دیگران، . - 8 :1385 صنعت گردشگری آنچنان در توسعه اجتماعی - اقتصادی کشورها اهمیت دارد که اقتصاددانان آن را صادرات نامرئی نامیدهاند - مکیان و نادریبنی، . - 205 : 1382 بنابراین گردشگری یکی از راه های رشد و توسعه در کشورها و مناطق در حال توسعه است. یکی از انواع گردشگری، گردشگری روستایی است. توسعه گردشگری در مناطق روستایی عنصری اساسی است و یکی از راههای نجات روستاها از فقر، مهاجرت و مشکلات اجتماعی و اقتصادی به شمار میرود. در اکثر نواحی روستایی، به دلیل غالب بودن اقتصاد کشاورزی و آسیبپذیری آن، توجه به دیگر فعالیتهای توسعهای نظیر گردشگری به عنوان مکمل این بخش میتواند از جنبههای مختلف، تضمینی در بهبود شرایط زندگی روستاییان باشد - مهدوی و همکاران، . - 40 :1387 واژه گردشگری روستایی مدت زیادی نیست که در دنیا مرسوم شده، اما با توجه به اینکه باعث رشد اقتصادی و ایجاد تنوع فعالیتی، اشتغالزایی و افزایش در آمد برای ساکنان روستایی میشود، از سوی جامعه بین المللی در سیاستهای توسعه محلی و منطقه ای بر این امر بسیار تأکید شده است - مطیعی لنگرودی و نصرتی،. - 70 : 1390 در واقع رونق گردشگری در مناطق روستایی رهیافت جدیدی است که می تواند به افزایش سطح زندگی ساکنان کمک نماید و موجب تسریع بخش توسعه روستایی شود.
امروزه بدلیل اثرات چشمگیری که فعالیتهای گردشگری در اقتصاد مناطق پذیرنده گردشگری برجای میگذارد، توجه فراوانی به این زمینه از فعالیت معطوف میگردد. پیچیدگی و تراکم موجود در زندگیهای شهری، عدهای زیادی از مردم را متوجه طبیعت میکند و در این میان مناطقی که دارای توانهای طبیعی با ارزشتری باشند، بیشتر مورد توجه قرار میگیرد. به این ترتیب جریانات گردشگری به منظور بهره برداری از آرامش و زیبائی طبیعت، بدان سمت شکل میگیرد. این امر میتواند در کنار فواید اقتصادی، اجتماعی و حتی فرهنگی، سبب بروز مشکلاتی در طبیعت شده و چرخه موزون آن را برهم زند - علیزاده، . - 55 :1381 چراکه؛ توسعه هر فعالیتی دارای یک سری آثار و عواقب میباشد که گردشگری نیز از این قانون کلی مستثنی نمی باشد. دامنه وسیع فعالیتهای گردشگری و چند وجهی بودن آن و ارتباط متقابل با سایر صنایع و نهادها و دامنه اثرات گسترده آن، لزوم توجه و تجزیه و تحلیل آثار توسعه گردشگری را میرساند.
اثرات گردشگری بر نواحی روستایی با توجه به ماهیت فعالیت گردشگری و ارتباط و تعامل تنگاتنگ آن با فعالیتهای مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی میتواند بسیار متنوع و گسترده باشد. این اثرات میتواند بر محیط محلی و جوامع میزبان مثبت و گاه منفی باشد. با اندکی تعمق، میتوان بدین حقیقت پی برد که هر کجا گردشگری به طور اتفاقی و بدون وجود برنامه ریزی و استراتژی مشخص توسعه یابد، مشکلات متعددی ظهور پیدا کرده - Cavacy, 1995: 130 - و در درازمدت مشکلات گردشگری بیشتر از فواید آن خواهد شد - خانی و همکاران، . - 54 :1388 بنابراین عدم درک اثرات گردشگری عاملی برای توسعه نیافتگی و پیامدهای این صنعت بهشمار میرود آثار توسعه گردشگری در نوشتههای مختلف بیشتر تحت عنوان آثار اقتصادی، فرهنگی - اجتماعی و زیست محیطی هستند - سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، - 25 :1388، که در پژوهش حاضر اثرات زیست محیطی گردشگری روستایی در روستاهای شیخموسی، لهه، شالیگچال در چارچوب توسعه پایدار مورد واکاوی قرار گرفته می شود. در این راستا؛ تحقیق حاضر تلاش دارد با شناخت ابعاد مختلف گردشگری در منطقه مورد مطاله به این سوال کلی پاسخ دهد که:
- حضور گردشگران در مناطق روستایی شیخموسی، لهه و شالینگچال چه تاثیری بر متغیرهای زیست محیطی مناطق روستایی داشته است؟ از این رو مطابق با سوال مطرح شده فرضیههای ذیل مطرح میشود:
· به نظر می رسد گسترش گردشگری روستایی موجب افزایش آگاهی زیست محیطی، بهبود شبکه معابر داخل روستا، افزایش جاذبه بصری و بهبود معماری روستایی، بهبود کیفیت ساختمان های مسکونی، بهبود کیفیت بناهای مذهبی و بهبود وضیعت دفن بهداشتی زبالهها شده است - اثرات مثبت - .
· به نظر می رسد گردشگری روستایی موجب تخریب مناظر و چشم اندازهای طبیعی، افزایش میزان آلودگی آب، افزایش آلودگی هوا، تغییر میکرو اقلیم یا هوا محلی، افزایش روند فرسایش خاک، از بین رفتن تنوع گونههای گیاهی و جانوری، پرشدن درهها و تخریب آبشارهای فصلی، دستاندازی به حریم منابع طبیعی، افزایش میزان زباله و مواد زائد بیرون از محدوده بافت کالبدی
روستاها، انتشار بوهای ناخوشایند ناشی فاضلاب منازل و تاسیسات خدماتی - رفاهی ، افزایش میزان ساخت و ساز بیرویه و غیر مجاز شده است - اثرات منفی - . از رهگذر پاسخگویی بررسی این فرضیهها و اطلاعات حاصل از بررسی پیامدهای مثبت و منفی گردشگری بر محیط زیست روستاها، مسئولان گردشگردی استان و شهرستان و سایر نهادهای ملی و محلی میتواند با بهره گیری از این نتایج نقاط مثبت گردشگردی روستایی را تقویت و از نقاط منفی آن بکاهند.
-2 مبانی نظری
تعریفی که سازمان ملل براساس پیشنهاد کنفرانس بینالمللی ترانسپورت در سال 1964 از گردشگر بیان می دارد چنین است که گردشگر کسی است که به منظور تفرج، بازدید از نقاط دیدنی، معالجه، مطالعه، تجارت، ورزش و یا زیارت به کشوری غیر از کشوری
