بخشی از مقاله
مقدمه
دستور زبان عشق قیصر امینپور 1386)ـ(1333 نخستینبار در مرداد 1386 و دیگر بار در شهریور همان سال منتشر شد. این مجموعه شامل بیستونه غزل؛ بیستوچهار شعر در قالب نیمایی؛ دوازده رباعی و یک ترانه است و از آنروی که آخرین مجموعه شعر شاعر است و چاپ آن با درگذشت وی همزمان شد مورد توجه واقع شد و پژوهشگران ادبی این اثر را از جنبههای گوناگون بررسی کردند.1 با توجه به بررسیهای آنان مهمترین درونمایههای شعری این مجموعه مرگاندیشی؛ هبوط، گمگشتگی و بازگشت؛ عشق؛ رویکرد به خود، جهان و خدا؛ توجه به عنصر درد و رنج؛ توجه به شعر و من شاعرانه و ...است. 2
زبان شعری و لحن شاعر در این مجموعه به زبان روزمره مردم نزدیک است. حسآمیزی پرکاربردترین آرایه ادبی و واژه »دل « فعالترین عضو دستور زبان عشق است. (حسینی، (43 :1388 استفاده از داستان های پیامبران (علیهم السلام) و عناصر طبیعت و کاربرد کارآمد موسیقی شعر از دیگر ویژگیهای شعر امینپور در این مجموعه است. در3 میان اشعار نیمایی این مجموعه نُه شعر کوتاه هست که در آنها تصویر کارکردی فراتر از تزیین یافته، به عنصر اساسی شعر بدل شده است. تصاویر شاعرانه این اشعار به هایکوهای ژاپنی و به تبع آن اشعار شاعران مکتب ایماژیسم شبیهاند، اما در پس سادگی نقاشی وارشان در
.1 به عنوان نمونه قاسمی گلافشانی، علیاکبر. (آذر » .(1386نقد و نظر: (گشت و گذاری در آخرین اثر قیصر امینپور) دستور زبان عشق.« کیهان فرهنگی. ش .254 ص 71ـ. 67؛ گرجی، مصطفی. (آذر » .(1386مهمترین موتیف و ویژگیهای ساختاری دستور زبان عشق؛ آخرین دفتر شعر دکتر قیصر امینپور.« کتاب ماه ادبیات. س .1 ش .8 ص -85 72؛ حسینی، مریم. (بهار و تابستان » .(1388نقد ساختاری کتاب دستور زبان عشق، سرورده قیصر امین پور.« نامه پارسی. ش 28 و 29، ص 58ـ.34
.2 برای آگاهی بیشتر گرجی، همان: 72ـ.85
.3 برای آگاهی بیشتر حسینی، همان: 34ـ.58
1
چارچوب تصاویری صرف و تنها به قصد آفرینش زیبایی اسیر نشده و ماهیت نمادگرایانه نیز دارند. به دلیل شباهت این اشعار با آثار خلق شده در مکتب ایماژیست و انطباق نسبی آنها با نظریات ایماژیستها به نظر رسید که میتوانیم اشعار ذکر شده را از منظر تصویرگرایی بررسی کنیم.
نظریه ادبی، به منتقد ابزاری میبخشد تا به دور از نقدی احساساتی به کمک موازینی نظری و علمی آثار ادبی را دیگرباره ببیند و ظرایف مغفول مانده از متن را به مخاطب بنماید. ما نیز به یاری نظریه ادبی ایماژیسم به بازبینی شعرهای امینپور در این مجموعه پرداختیم تا از منظری نو و متفاوت از تجربههای پیشین نظارهگر تصاویر کوتاه شاعرانه او باشیم.
همگراییها و واگراییهای این اشعار با نظریات تصویرگرایان، ما را برآن داشت تا با بررسی نظریه ایماژیستها و سابقه شعر تصویرگرایانه در میراث شعری فارسی ـ عربی تفاوتها و شباهتها شعر امینپور را با نظریات این مکتب بررسی کند.
تعاریف و کلیات ایماژیسم4
»ایماژ5« به معنی تصویر و خیال و »ایماژیسم« مکتبی شعری است که گروهی از شاعران انگلیسی و آمریکایی تحت تأثیر مکتب سمبولیسم فرانسه6 بین سال های 1912 تا 1917 در لندن بنا نهادند. »ازرا پاوند«7 در سال 1912 در دیباچه پاسخها8 نخستینبار واژه ایماژیسم را بهکار برد. وی و تی. اس. الیوت9 1965)ـ1888م) شاعر آمریکایی تبار انگلیسی، از پیشگامان و بنیانگذاران این مکتب به شمار میآیند و تامس ارنست هیوم10 به عنوان نظریهپرداز این مکتب بر افکار و عقاید تی. اس. الیوت و دیگر ایماژیستها بسیار تأثیر گذاشت. نظریات هیوم نیز تحت تأثیر اندیشههای هنری برگسون، فیلسوف فرانسوی بود.
»برگسون معتقد بود تمدن شهری مردم را از طبیعت و اشیاء دور کردهاست. هنر باید در پی آن باشد که به کمک قیاس و تصویر و آهنگ، ذهن آدمی را به سوی دانش طبیعی و درک واقعیت بکشاند.« (فتوحی، (394 : 1385
ریچارد آلدینگتن11، هیلدا دولیتل12، اف. اس. فلینت13، اسکیپویت کانل14، امی لوئل15 و جان کورنوس16 از دیگر شخصیت هایی هستند که به این جریان ادبی پیوستند.
.4 برای آگاهی بیشتر سیما داد. فرهنگ اصطلاحات ادبی.( مروارید: تهران.(1383 ص66ـ.67
محمدرضا ربیعیان.»ایماژیسم.« فرهنگنامه ادبی فارسی. به سرپرستی حسن انوشه. (سازمان چاپ و انتشارات: تهران.(1376 ص 180ـ.182 میمنت میرصادقی. واژهنامه هنر شاعری.(کتاب مهناز: تهران.(1373 ص 28ـ.29
محمود فتوحی، بلاغت تصویر. (سخن. تهران: .(1385 ص391ـ.407
5 .Image
.6 جونز، پیتر. » .(1371)مروری بر ایماژیسم: تصویرگرایی در شعر انگلیسی.« ترجمه احمد میرعلایی زنده رود، ش .1 ص .58
.7 پاوند (Ezra Pound) در آوریل 1913 شعر دو سطری »ایستگاه مترو« را منتشر کرد: ظهور این چهرهها در انبوه جمعیت/ گلبرگهایی بر شاخه سیاه خیس(فتوحی، (395 :1385
