بخشی از مقاله
مقدمه
تعیین سن ماهیان اطلاعات ارزشمندي در رابطه با ارزیابی و مدیریت ذخایر و صید ماهی در اختیار متخصصین شیلاتی و زیست شناسی قرار می دهد 14)و.(18 در این راستا روش هاي مختلفی جهت تعیین سن با استفاده از ساختارهاي مختلف بدن مانند اتولیت (سنگ گوش)،
فلس، مهره و غیره وجود دارد .(19) در اغلب موارد تعیین سن با استفاده از اتولیت به عنوان بهترین روش شناخته شده است .(16) اتولیت یا سنگ گوش ساختاري از جنس کربنات کلسیم است که در گوش داخلی ماهی قرار دارد و جهت شنیدن و حفظ تعادل به کار می رود .(4) اتولیت ها
به ویژه ساجیتا (Sagitta)، اولین بافتهاي سختی هستند که در مراحل جنینی و نوزادي ماهیان استخوانی ظاهر می شوند و علایم رشد اولیه آنها پس از تشکیل تا پایان عمر دست نخورده باقی می ماند (8) و بهتر از بقیه بافتها حلقه هاي رشد را نشان می دهد .(13) از این رو در مطالعه شرایط زیستی و تعیین سن ماهیان مورد مطالعه قرار می گیرند .(4) در این روش حلقه ها یا علائم رشد منظمی که بر روي اتولیت تشکیل شده اند، شمارش می شوند
.(13) حلقه ها،علایم رشد فصلی موجود بر روي اتولیت به صورت نوار ها یا دوایر هم مرکز می باشند که به طور
305
مجله پژوهشهاي جانوري (مجله زیست شناسی ایران) جلد 26، شماره 3، 1392
متناوب، به صورت حلقه هاي شفاف (در فصول رشد کم)
و حلقه هاي مات (در فصول رشد زیاد) دیده می شوند.
اتولیت ماهیان منطقه گرمسیري داراي زمینه شفاف است که حلقه هاي نازك هم مرکزي که مات به نظر می رسند در این زمینه مشاهده می گردند در صورتی که در ماهیان مناطق معتدله اتولیت داراي زمینه مات می باشد و حلقه هاي هم مرکز شفافی در زمینه مات قابل مشاهده است.
تفکیک نواحی مات و شفاف در ماهیان منطقه خلیج فارس مشکل تر از ماهیان مناطق معتدله است. به نظر می رسد نواحی تشکیل حلقه مات اتولیت ها با شرایط محیطی مانند: دما، رژیم غذائی و دوره هاي نوري در ارتباط باشد
.(22)
سرخو ماهیان((Lutjanidae خانواده نسبتا بزرگی از راسته سوف ماهی شکلان((Perciformes و یکی از منابع مهم صیادي در سرتاسر نواحی گرمسیري می باشند .(22) ماهی سرخوي چمن((Lutjanus malabaricus متعلق به خانواده سرخو ماهیان داراي بدنی مرتفع، واجد 11 خار و 14
شعاع نرم در باله پشتی و 3 خار و 8 شعاع نرم در باله مخرجی می باشد. این ماهی متعلق به آبهاي ساحلی با بستر هاي سخت مرجانی و سنگی شنی تا عمق 100 متر می باشد و از بی مهرگان کف زي تغذیه می نماید. این ماهی توسط ترال کف،گرگور و قلاب دستی صید می گردد .(1)
مطالعات مشابه در رابطه با تعیین سن با استفاده از برش
اتولیت روي ماهی ( erythropterus Lutjanus، L.
malabaricu Zs و (L. Sebae در استرالیا 10)،(19، ماهی
سرخوي معمولی((Lutjanus johni در آب هاي هرمزگان
(6) و ماهی هامور معمولی (Epinephelus coioide) در آبهاي خوزستان (3) انجام شده است. همچنین مطالعات مشابهی نیز در کشور کویت صورت گرفته است .(7) در مطالعات انجام شده توسط Newman و همکاران در سال
2000 بیشترین سن برآورد شده ماهی(( L. malabaricus
306
درمناطق مرجانی آبهاي استرالیا 20 سال بود .(19) همچنین در مطالعات انجام شده در کشور کویت بیشترین سن تعیین شده در ماهی سرخوي چمن در آبهاي خلیج فارس 6 سال بود .(6)
هدف از این تحقیق تعیین سن ماهی سرخوي چمن با استفاده از برش اتولیت، به همراه تعیین پارامترهاي ریخت سنجی اتولیت و زیستی ماهی و تعیین رابطه بین طول کل و سن، وزن کل و سن ماهی و همچنین روابط مربوط به طول و وزن ماهی با طول و وزن اتولیت می باشد.
مواد و روشها
پژوهش حاضر در آب هاي خلیج فارس، در محدوده سواحل استان هرمزگان (محدوده 26/56 درجه شرقی و
27/17 درجه شمالی) انجام پذیرفت. تعداد 80 عدد ماهی سرخوي چمن، طی دو مرحله نمونه برداري در تابستان و زمستان 1388 صید و جمع آوري گردید. نمونه ها در یخدان هاي حاوي پودر یخ جهت بررسی به آزمایشگاه منتقل شدند.
مشخصات زیست سنجی هر نمونه ماهی سرخو، شامل طول کل و طول استاندارد توسط خط کش بیومتري با دقت 1 میلی متر و وزن توسط ترازو با دقت 0/01 گرم اندازه گیري و ثبت گردید.
در این پژوهش استخراج اتولیت چپ و راست جهت تعیین سن ماهیان با استفاده از شمارش حلقه هاي سالانه رشد صورت گرفت 19)،6،.(3 جهت خارج کردن اتولیت هاي سمت چپ و راست هر نمونه، ابتدا بخش پشتی جمجمه ماهی در مقابل حاشیه عقبی استخوان پیش سرپوش آبششی (قسمت بالاي سر در فاصله کمی از پشت چشم ها) به صورت عمودي برش داده شد و به وسیله اسکالپل کپسول شنوایی شکسته شد. با استفاده از یک پنس نوك باریک، با احتیاط فراوان اتولیت ها خارج گردید و
مجله پژوهشهاي جانوري (مجله زیست شناسی ایران) جلد 26، شماره 3، 1392
توسط دستمال تمیز و خشک شدند. وزن اتولیت ها توسط ترازوي دیجیتال با دقت 0/001 گرم و طول آنها توسط کولیس با دقت 0/1 میلی متر اندازه گیري شد .(3) در مرحله بعد نمونه هاي اتولیت ها در ظروف پلاستیکی شماره گذاري شده، قرار گرفتند و جهت برش به پژوهشکده اکولوژي خلیج فارس و دریاي عمان واقع در بندر عباس منتقل شدند. در ابتدا از سرنگ هاي 2 و 5
میلی لیتري به عنوان ظروف قالب گیري استفاده شد. قالب گیري با استفاده از یک ماده سخت شونده شفاف به نام رزین پلی استر انجام شد. پس از استقرار اتولیت ها در سرنگ ماده قالب گیري به آن اضافه گشت و پس از 72
ساعت قالب ها آماده برش گیري شد .(19) محل برش در مقابل تیغ دوار دستگاه میکرو کاتر که از جنس الماس است، قرار داده شد. پس از تنظیم مرکز اتولیت با لبه تیغ دستگاه، عمل برش در محور عرضی اتولیت با سرعت کم تیغ دوار 50) دور در دقیقه) و سرعت متناسب اهرم نگه دارنده و پایین آورنده نمونه، شروع شد. ضخامت تیغ دستگاه 0/5 میلیمتر بوده و در نتیجه برشها با ضخامت 0/4
میلیمتر تهیه گشت (در ضخامت کمتر از 0/4 میلیمتر برشهاي اتولیت متلاشی می گردند). از کاغذ سمباده ضد آب جهت صیقل دادن مقاطع استفاده شد. ابتدا این کاغذ بر روي سطح ناهموار یک قطعه سنگ تزیینی ساختمانی سایش داده شد تا سطح سایش آن نرم شود، سپس مقطع تهیه شده بر روي کاغذ خیس و نرم شده صیقل داده شد.
پس از آنکه رطوبت مقطع در هواي اتاق گرفته شد به کمک یک قطره چسب آنتالن این مقطع بر روي یک لام چسبانده شد. در یک گوشه از لام، برچسبی که حاوي شماره اتولیت بود چسبانده و روي آن با لاك ناخن بی رنگ پوشانده شد. مشاهده برش ها جهت شمردن تعداد حلقه هاي سالانه با استقرار لام حامل آنها در یک ظرف پتري حاوي آب و استفاده از نور بازتابشی و زمینه سیاه و به کمک استریو میکروسکوپ انجام شد .(3) برش هاي
307
تهیه شده از اتولیت، امکان شمارش حلقه هاي رشد سالانه را میسر گردانید. پس از شمارش حلقه هاي سالانه مقاطع اتولیت، مقدار صحیح سن ماهی ها بر حسب سال برآورد گردید. شمارش حلقه هاي سالانه مقاطع اتولیت سه مرتبه تکرار شد. تهیه عکس از مقاطع اتولیت ها با کمک استریوسکوپ دوربین دار و با ایجاد زمینه سیاه (نور × 32
و بزرگنمایی (× 100 صورت گرفت. شمارش حلقه ها و برآورد سن در بیشتر مقاطع با شمارش نوارها یا رگه هاي هم مرکز باریک و شیري رنگ در زمینه تیره انجام شد.
البته در برخی از نمونه ها به دلیل عدم وضوح کامل حلقه هاي سالانه برش در زیر استریوسکوپ چرخانده می شد و بدین ترتیب امکان شمارش حلقه ها از زوایاي مختلف امکان پذیر می شد. تعیین اعتبار سن گونهL. malabaricus
با استفاده از قطعات اتولیت، توسط روش نشانه گذاري تتراسایکلی((Tetracycline labelling انجام شده است.
براین اساس بیشترین سن این گونه در مناطق مرجانی 20
سال بر آورد شده است 10)،.(20 همچنین در مطالعه دیگري تعیین اعتبار سن با استفاده از قطعات اتولیت، توسط روش پرتوسنجی((Radiometry صورت گرفته است و بیشترین سن بدست آمده در گونهL. malabaricus
مناطق خلیجی 9 سال تعیین شده است .(15) محاسبات، معادلات و ترسیم نمودارهاي رگرسیون توسط نرم افزار Excel انجام پذیرفت و از آنالیز واریانس((ANOVA در سطح احتمال 5 درصد جهت تجزیه و تحلیل داده ها و بررسی اختلافات معنی دار استفاده گردید. پردازش هاي آماري در نرم افزار آماري SPSS انجام شد.
نتایج
در جدول 1 میزان کمینه، بیشینه، میانگین و انحراف معیار برخی پارامترهاي سنجش شده مربوط به اتولیت راست و چپ ماهی سرخوي چمن آورده شده است. توجه به جدول1 نشان می دهد که میانگین وزن اتولیت راست
مجله پژوهشهاي جانوري (مجله زیست شناسی ایران) جلد 26، شماره 3، 1392
وچپ به ترتیب0/001 ± ± میانگین راست و چپ به ترتیب 12/51±0/01 و 12/60±0/01
0/30 و0/001 0/29 گرم، میلی متر می باشد.
طول اتولیت راست وچپ به ترتیب ± 13/66
0/01
و13/60±0/01 میلی متر و میانگین طول میانی اتولیت
جدول -1 میزان کمینه، بیشینه، میانگین و انحراف معیار برخی پارامترهاي مربوط به اتولیت، سن، طول و وزن ماهی سرخوي چمن ( Lutjanus (malabaricus
متغیرموردمطالعه (واحد)
کمینه بیشینه میانگین انحراف معیار
وزن اتولیت راست (گرم) 0/087±0/001 1/338±0/001 0/30±0/001 0/189
ورن اتولیت چپ (گرم) 0/088±0/001 1/330±0/001 0/29±0/001 0/192
طول اتولیت راست (میلی متر) 9/52±0/01 26/10±0/01 13/66 ±0/01 4/63
طول اتولیت چپ (میلی متر) 9/52±0/01 25/12±0/01 13/ 60±0/01 4/58
طول میانی اتولیت راست (میلی متر) 7/2±0/01 24/8±0/01 12/51±0/01 4/58
طول میانی اتولیت چپ (میلی متر) 7/2±0/01 24/6±0/01 12/60±0/01 4/58
جدول -2 میانگین طول کل، طول استاندارد، وزن بدن، دامنه طولی و وزنی ماهی سرخوي چمن((Lutjanus malabaricus در سنین مختلف
(تعیین سن بر اساس روش برش اتولیت)
سن تعداد میانگین طول کل میانگین طول میانگین وزن بدن دامنه طولی دامنه وزنی
(سال) (سانتی متر) استاندارد(سانتی (گرم) (سانتی متر) (گرم)
(متر)
1+ 20 24/1±3/2 19/8±0/1 317/82±112/2 27/8- 21/7 357-217
2+ 12 34/5± 3/5 31/4±3/2 639/25±212/2 36/2- 30/1 1220-419
3+ 14 41/2±9/5 38/5±8/6 1111/66±230/5 44/1-27 1300-850
4+ 10 57/6±4/3 55/7±3/8 2508/23±117/5 61/1- 55/7 2776/3-2047
5+ 8 62/1± 3/7 57/2±4/4 3292/50±345/7 64/0- 60/5 3500-2900
6+ 12 67/3±4/2 62/4±5/6 3727/33±310/5 71/0- 65/0 3940-3630
7+ 4 71/3±2/3 64/6±0/1 4080±18 72/4- 70/6 4080-3920
در جدول 2 میانگین طول کل (سانتی متر)، میانگین طول رابطه وزن کل و سن ماهی سرخوي چمن در آبهاي
استاندارد (سانتی متر)، میانگین وزن بدن (گرم)، دامنه هرمزگان (سال (1388 بر پایه مطالعات انجام شده به روش
طولی (سانتی متر) و دامنه وزنی (سانتی متر) ماهی برش اتولیت می باشد. نتایج نشان می دهد رابطه معنی
داري بین طول کل و سن ماهی و همچنین وزن کل و سن
سرخوي چمن آورده شده است. بیشترین سن بدست آمده
ماهی مشاهده می شود .(p <0/ 05) نمودار 3 و 4 بترتیب
7 سال، متعلق به ماهی سرخوي چمن با میانگین وزن
نشان دهنده رابطه وزن اتولیت راست و وزن ماهی و وزن
4080±18 گرم و طول 71/3±0/1 سانتی متر می باشد.
اتولیت چپ و وزن ماهی سرخوي چمن در آبهاي
شکل 1 نشان دهنده تصویر اتولیت مربوط به ماهی
هرمزگان (سال (1388 بر پایه مطالعات انجام شده به روش
سرخوي چمن 3 ساله با 3 حلقه رشد سالانه می باشد.
برش اتولیت می باشد. نتایج نشان می دهد رابطه معنی
نمودار 1 و 2 بترتیب نشان دهنده رابطه طول کل و سن و
308
مجله پژوهشهاي جانوري (مجله زیست شناسی ایران) جلد 26، شماره 3، 1392
داري بین وزن اتولیت راست و وزن اتولیت چپ با وزن ماهی سرخوي چمن وجود دارد .(p <0/05)
