بخشی از مقاله
چکیده
ماش یکی از حبوبات مهم در تغذیه انسان به شمار میآید. هدف از این تحقیق تعیین تراکم مناسب کاشت در ارقام مختلف ماش - Vigna radiata L. - به منظور حصول عملکرد بالا، در کشت دوم این محصول در منطقه لردگان بود. آزمایش به صورت فاکتوریل با طرح پایه بلوكهاي کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. عاملها شامل چهار رقم ماش به نامهاي پرتو، VC6173A، VC637194 و توده محلی لردگان و سه تراکم مختلف کاشت 30 ، 40 و 50 بوته در متر مربع بود.
صفات تاریخ گلدهی، تاریخ رسیدگی فیزیولوژیکی، ارتفاع بوته، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن صددانه و عملکرد دانه براي هر تیمار تعیین شد. نتایج تجزیه واریانس مرکب داده ها و مقایسه میانگین دو سالهي صفات به روش توکی نشان داد ژنوتیپها از نظر صفات مورد بررسی - بجز صفت تعداد دانه در غلاف - با همدیگر تفاوت معنیدار دارند. تاثیر تراکم کاشت در همه صفات - بجز صفات وزن صددانه و تعداد روز تا رسیدگی - معنیدار بود. اثر متقابل ژنوتیپ × تراکم براي هیچ یک از صفات معنیدار نشد. بالاترین عملکرد دانه 1357/8 - کیلوگرم در هکتار - از لاین VC6173A با تراکم 40 بوته در متر مربع حاصل گردید.
مقدمه
ماش با دارا بودن 25 درصد پروتئین و 340 کالري انرژي که از مصرف 100 گرم دانه خشک آن حاصل میشود، از منابع مهم تأمین کننده پروتئین گیاهی براي انسان به شمار میرود. سطح زیر کشت ماش در استان چهارمحال و بختیاري ناچیز بوده و غالباً در منطقه لردگان قرار دارد. متاسفانه زراعت ماش در این استان، جزو زراعت هاي فراموش شده است، با این وجود مصرف تغذیهاي آن به عنوان یکی از حبوبات مهم در استان رایج میباشد.
لازم به توضیح است با توجه به اینکه در برنامه تناوب زراعی درکشت دوم - تابستانه - ، معمولاً زمین خالی است، لذا استفاده از یک گیاه مناسب مانند ماش، میتواند به استفاده بهینه از نهادهها در جهت افزایش تولید و بهرهوري مطلوب از زمین و زمان کمک نماید. کشت ماش در استان به صورت سنتی و با استفاده از توده محلی صورت میگیرد. بررسی لاینهاي امیدبخش و ارقام پرمحصول و اصلاح شده به منظور افزایش عملکرد در واحد سطح و بازارپسندي بیشتر حائز اهمیت میباشد. بدیهی است که با افزایش تولید در واحد سطح و ارتقاي وضعیت اقتصادي زارعین، امکان توسعه کشت این محصول در استان میسر خواهدبود.
تحقیقات انجام شده در ماش توسط هاکانی و پندي - 1 - و پنوار و سیروهی - 3 - به ترتیب تراکمهاي 33 و 30 بوته در متر مربع را به عنوان بهترین تراکم کاشت براي حصول عملکرد بالا نشان میدهد. در پژوهشهاي شوکلا و دیکسیت بر روي ماش، کاهش فاصله بین بوتهها سبب افزایش سرعت رشد محصول طی دوران رشد رویشی و اوایل دوره زایشی، جذب بیشتر نور در تمام فصل رشد و بالاخره عملکرد دانه گردید .
لیتل جونس نشان داد در ماش با ثابت بودن فاصله ردیف کاشت، افزایش متعادل در تراکم بوته سبب تسریع در بسته شدن تاج پوشش، افزایش شاخص سطح برگ، بهرهوري از عوامل محیطی، بهبود اجزاي عملکرد در واحد سطح و در نهایت موجب بهبود عملکرد دانه میگردد
مواد و روشها
این پژوهش طی سال هاي 1393 و 1394 در منطقه لردگان انجام شد. آزمایش به صورت فاکتوریل با طرح پایه بلوكهاي کامل تصادفی در سه تکرار اجرا گردید. عاملها شامل سه رقم و لاین ماش به نامهاي رقم پرتو، لاینهاي VC6173A، VC637194 و توده محلی لردگان - جمعاً چهار ژنوتیپ - ، و سه تراکم مختلف کاشت30 ، 40 و 50 بوته در متر مربع بود.
فاصله بین ردیفهاي کاشت ثابت و برابر 50 سانتیمتر و فاصله بوته بر روي ردیف بهترتیب تراکمهاي مذکور 7 ، 5 و 4 سانتیمتر لحاظ شد. قبل از کاشت از علفکش ترفلان به میزان 2 لیتر در هکتار استفاده شد. ژنوتیپها در زمان پس از برداشت جو - در هفته اول تیر ماه - به عنوان کشت تابستانه در منطقه لردگان از استان چهارمحال و بختیاري، به صورت خشکهکاري کاشته شدند و روز بعد آبیاري انجام گردید. قبل از کاشت بذور با سم قارچکش رورال تی اس ضدعفونی شدند.
وجین دستی علفهاي هرز دو مرتبه انجام گردید. در طول فصل رشد، تاریخ گلدهی و رسیدگی فیزیولوژیکی یادداشتبرداري شد. براي تعیین اجزاي عملکرد دانه تعداد 5 بوته به طور تصادفی از بخش میانی هر کرت برداشت شده، متوسط تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف و ارتفاع بوته تعیین شد. وزن صد دانه نیز پس از برداشت بوتههاي هر کرت از تعداد 4 نمونهي تصادفی تعیین گردید. دادههاي به دست آمده با نرمافزارهاي آماري EXCEL و SAS تجزیه واریانس شد و میانگین دادهها به روش آزمون توکی با یکدیگر مقایسه شدند و بهترین رقم و تراکم کاشت براي منطقه مشخص گردید.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس مرکب دادهها نشان داد تفاوت بین سالهاي آزمایش براي صفات مختلف معنیدار است. ژنوتیپها از نظر صفات مورد بررسی - بجز صفت تعداد دانه در غلاف - با همدیگر تفاوت معنیدار دارند. تاثیر تراکم کاشت در همه صفات - بجز صفات وزن صددانه و تعداد روز تا رسیدگی - معنیدار بود
جدول -1 میانگین مربعات صفات مورد بررسی در تجزیه واریانس مرکب دادهها
نتایج مقایسه میانگین صفات ژنوتیپها در مجموع دو سال نشان داد لاین VC6173A با عملکرد 1307/8 کیلوگرم در هکتار نسبت به سایر ژنوتیپها برتر است. این لاین از نظر سایر صفات نیز در گروه a قرار گرفت. تعداد دانه در غلاف در لاین مذکور با تفاوت غیرمعنیدار بیشتر بود. رقم پرتو در مقایسه با سایر ژنوتیپها تاحدودي دیرتر به گل رفت و دیررستر بود
جدول -2 مقایسه میانگین دو ساله صفات در ژنوتیپهاي ماش با آزمون توکی
مقایسه بین تراکمهاي مختلف کاشت در مجموع دو سال نشان داد بهترین تراکم کاشت 40 بوته در متر مربع است. در این تراکم کاشت مقدار وزن صددانه با تفاوت غیرمعنیدار ولی مقادیر سایر اجزاي اصلی عملکرد با تفاوت معنیدار بیشتر بود.
در این تراکم شرایط بهینه رشد براي گیاه فراهم شده لذا اجزاي عملکرد دانه افزایش یافته و در نتیجه عملکرد دانه بیشتر میگردد - جدول . - 3 در شرایط این آزمایش، تراکمهاي بیشتر و کمتر از این حد، منجر به کاهش عملکرد دانه شد. در تراکم پایین، سطح کرتها توسط بوتهها بخوبی پوشش داده نشد و مزرعه تنکتر بهنظر میرسید. در تراکم بالا، بهعلت کاهش زیاد فاصله بین بوتهها، علاوه بر سایهاندازي و رقابت شدید براي جذب نور، به دلیل شرایط کمبود عوامل محیطی مورد نیاز، اجزاي عملکرد دانه کاهش یافت. به علاوه، بیشترین ارتفاع بوته در تراکم 50 بوته در متر مربع مشاهده شد.
جدول -3 مقایسه میانگین دو ساله صفات ماش در تراکمهاي مختلف کاشت با آزمون توکی
اثر متقابل ژنوتیپ × تراکم، در مجموع دو سال براي صفات مورد بررسی غیرمعنیدار گردید، بنابراین روند تغییرات ژنوتیپها در سطوح مختلف تراکمهاي کاشت یکسان بوده و میتوان مطلوبترین لاین و تراکم را تعیین نمود که بر این اساس، لاین VC6173A با تراکم کاشت 40 دانه در متر مربع در هر دوسال آزمایش برتري خود را نسبت به سایر ژنوتیپها و تراکمها نشان داد.
