بخشی از مقاله
مقایسه عملکرد لاین امید بخش ماش با توده محلی در استان خوزستان
چکیده
این آزمایش به منظور مقایسه لاین امید بخش ماش با نام VC6173A با رقم محلی منطقه به عنوان شاهد رقم هندی که در استان خوزستان کشت می گردد در شرایط زارعین انجام شد. آزمایش در دو منطقه از استان خوزستان در شهرستان دزفول و شهر دزآب که سطح زیر کشت وسیعی از ماش دارد توسط زارعین پیشرو در تیر ماه اجرا شد. در ابتدا اقدام به تهیه زمین طبق عرف غالب منطقه اجرا شد. قبل از کشت زمین مورد نظر با علف کش ترفلان به میزان 2 لیتر در هکتار سمپاشی شده و سپس با دستگاه ردیف کار بذور ماش به میزان 25 کیلوگرم در هکتار کاشته شد. لاین امید بخش ماش و رقم شاهد به طور مجزا در کنار هم و هر کدام به مساحت2000 متر مربع و در مجموع 4000 متر مربع کشت می شدند. یادداشت برداری های لازم در طول فصل رشد و نمو نظیر درصد سبز شدن، تاریخ گلدهی، فرم بوته، رسیدگی فیزیولوژیکی، وزن صد دانه و عملکرد نهایی دانه خشک، تعداد غلاف در بوته و تعداددانه در غلاف ثبت شد. نتایج یادداشت برداریهای مختلف لاین امید بخش و شاهد منطقه توسط آزمونT در سطح احتمال %5 مقایسه شد. نتایج در دو منطقه آزمایش نشان داد که عملکرد لاین امید بخش و رقم شاهد تفاوت معنی داری با همدیگر نداشتند ولی به دلیل یکنواختی در رسیدن غلاف ها، زودرس تر بودن، فرم بوته های ایستاده که برداشت مکانیزه لاین امید بخش را امکانپذیر میکند، این لاین امید بخش (VC 6173A) نسبت به رقم محلی برتر بوده و جهت معرفی رقم توصیه می شود.
واژه های کلیدی: ماش، رقم هندی، لاین امید بخش، عملکرد
مقدمه
حبوبات بعد از غلات به عنوان مهم ترین منبع غذایی بشر به خصوص از نظر پروتئین به شمار می آیند و از جمله مهم ترین گیاهان زراعی و غنی از پروتئین هستند که در دنیا کشت می شوند و به شرایط مختلف آب و هوایی از معتدل تا گرم سازگار شده اند. یکی از مهم ترین گونه های حبوبات ماش با نام علمی Vigna radiata می باشد. این گیاه از حبوبات بسیار مهم به شمار می آید که بومی هندوستان بوده و دانه آن سرشار از فسفر و حدود 25 درصد پروتئین دارد(مجنون حسینی، .(1383 ماش گیاهی گرما دوست و روز کوتاه بوده و نیاز حرارتی بالایی دارد (سامیر فیلد و همکاران، .(1988 ماش گیاهی گرمسیری است و نسبت به سایر حبوبات به گرما مقاوم تر است و خشکی را تا حدودی تحمل می نماید .حداقل درجه حرارت برای جوانه زنی بذر ماش 8 درجه سانتی گراد، حداقل درجه حرارت برای رشد 16 درجه سانتی گراد و دمای مناسب رشد و نمو این گیاه 25 تا 30 درجه سانتی گراد است (سینها و همکاران، .(1989 حبوبات از جمله گیاهانی هستند که سرشار از پروتئین بوده و با داشتن 18 تا 32 درصد پروتئین نقش مهمی در تأمین مواد پروتئین بشر دارند و پس از برداشت آنها ، مقادیر زیادی نیتروژن به خاک افزوده می شود. از این رو این گیاهان نقش مهمی در تناوب زراعی دارند. همچنین از آنها بعنوان کود سبز برای تقویت و بهبود وضع فیزیکی خاک استفاده می شود(کوچکی و بنایان، .(1386 آینه بند و آقاسی (1386) بیان نمودند که اکثر ارقامی که در خوزستان کشت می شوند، محلی بوده و پتانسیل تولید کمی دارند واین ارقام بدلیل داشتن فرم ساقه رونده، طولانی بودن دوره گل دهی، تشکیل غلاف ها در قسمت پایین ساقه و حساس بودن به ریزش، برای برداشت مکانیزه مناسب نبوده و عملکرد دانه در آن ها پائین است. سطح زیر کشت ماش در ایران در حدود 15000 هکتار و عملکرد 12000 کیلوگرم و در خوزستان 7000 هکتار با عملکرد 9000 کیلوگرم می باشد ماش از جمله محصولات مهم در تناوب کشت های رایج منطقه خوزستان می باشد (آمار نامه وزارت جهاد کشاورزی، .(1391
رقم رایج مورد کشت در خوزستان دارای عملکرد نسبتاً پایین بوده (حدود یک تن در هکتار) و رسیدگی آنها یکنواخت نیسـت و در نتیجه برداشت مکانیزه در آنها مشکل است. در این پروژه به بررسی عملکرد و اجزاء عملکرد لاین جدید ماش و مقایسـه آن بـا رقـم رایج محلی (هندی) پرداخته شد.
مقدمه
عملکرد دانه در حبوبات تابع سه فاکتور اصلی یعنی تعداد غلاف در بوته ، تعداد دانه در غلاف و وزن صد دانه می باشد (آدامس،.(1982 در آزمایشی 14 ویژگی مهم کلکسیون ماش جهت گزینش برای قابلیت تولید آنها و تطابق آنها با محیط مورد بررسی قرار گرفتند که تعداد روز تا گلدهی ، اندازه گیاه ، اندازه بذر ، عملکرد و مقاومت به بیماری ها در این رابطه کمیت های برتری بودند (یو همکاران، .(1972 طی آزمایش های مقایسه عملکرد رقم و لاین های ماش در سال های 1367-1369، لاین NCM-1 با عملکرد بالا دانه بازار پسند بدست آمد (غفاری خلیق، .(1379 در آزمایش دیگری در خوزستان روی رقم و لاین های ماش ، لاین NM-92 برتر از شاهدهای گوهر و پرتو بود (زربخش،.(1367 همچنین در آزمایش دیگری لاین VC-1973-A دارای برتری نسبی در مقایسه با ماش گوهرو پرتو بود (سهرابی، .(1375 در یک آزمایش سه ساله در پاکستان که به بررسی صفات زراعی 112 ژنوتیپ ماش انتخاب شده از مناطق محلی و خارجی پرداخته شد، 28 ژنوتیپ از نظر عملکرد بالاتر از سایر ژنوتیپ ها قرار گرفتند. در این آزمایش یک رابطه قوی بین عملکرد و تعداد غلاف در بوته هر گیاه وجود داشت(غفور و همکاران، .(1992 طی آزمایش های دو ساله ، از بین بیش از 34 لاین و رقم مورد بررسی ، لاین های شماره 7 ، 14 ، 6 ، 12 ، 18 و 19 به ترتیب با اسامی VC6173A ,VC6173B -10 ,KPS1 ,VC6153B-20G , VC6370(30-65) , CN9-5 به دلیل عملکرد و وزن صد دانه بالا ، کیفیت پخت وبازار پسندی مناسب ، تعداد غلاف در بوته و دانه در غلاف در حد شاهد های آزمایش و وضعیت بوته های ایستاده که برداشت دستی را آسان و پتانسیل برداشت مکانیزه را دارند در منطقه دزفول انتخاب شده و برای کشت در این منطقه قابل توصیه هستند(سخاوت و زند، .(1386 در آزمایشی که به منظور بررسی عملکرد و اجزا عملکرد تعداد 15 لاین جدید ماش به همراه شاهد رقم پرتو و لاین امید بخش VC6173A در مرکز تحقیقات کشاورزی صفی آباد دزفول انجام شد، نتایج نشان داد که از نظر عملکرد و اجزا عملکرد ، کلیه لاین های مورد آزمایش به جز لاین VC 2768 B در مقایسه با رقم شاهد ، برتر بودند. ولی به توجه به فرم بوته ها در مزرعه ، تعداد روز تا گلدهی ، تعداد روز تا رسیدگی بوته ها ، رنگ دانه ها و بازار پسندی آنها ، تعدادی از این لاین ها مرغوب و مناسب نبوده و حذف شدند به طوری که لاینهای گزینش شده شامل لاین های VC 6370(30-65) ، VC 6469-12-3-4 A ، VC 6510-151-1 ، VC 2763 A و VC 6173 A بودند(سخاوت، .(1392 صفت بازار پسندی ممکن است از منطقه ای به منطقه دیگر متفاوت باشد زیرا خصوصیات بازار پسندی تابع مصرف کننده می باشند. با این وجود راجع به ماش در مزرعه تیپ بوته های ایستاده ، عدم ریزش بذر یا ریزش بذر در حد کمتر از %5 ، تشکیل حداکثر غلاف در قسمت بالای گیاه ، یکنواختی در رسیدن غلاف ها ، دوره رشد کوتاه 70) تا 80 روز) و از نظر بذر ، بذر های با رنگ روشن و شفاف ، وزن صد دانه بالا (در حدود 6 تا 7 گرم) ، دارای کیفیت پخت خوب (دانه ها پس از پخت سفت نمانند) و یکنواختی دانه ها از جمله صفات خوب و بازار پسندی می باشند. هر کدام از این صفات نیز با اندازه گیری هایی قابل ارزیابی و شناسایی هستند. مثلاً کیفیت پخت دانه ، با پخت نمونه ای از لاین مورد نظر و تست آن بوسیله دو نفر مورد ارزیابی قرار می گیرد ، و یا میزان ریزش بذر بوسیله مقدار گرم بذر ریزش شده زیر کانوپی کرت آزمایشی نسبت به مقدار گرم بذری که از آن کرت به دست آمده قابل ارزیابی است.
مواد و روشها
این آزمایش به منظور مقایسه لاین امید بخش ماش با نام VC6173A با رقم رایج مورد کشت در استان خوزستان (رقم هندی) اجرا شد. آزمایش تحقیقی ترویجی فوق در خوزستان در شهرستان دزفول و دزآب که سطح زیر کشتی معادل 700 هکتار را به خود اختصاص داده اند توسط زارعین پیشرو در تیر ماه 1393 اجرا شد. در ابتدا اقدام به تهیه زمین طبق عرف غالب منطقه شد . قبل از کشت زمین مورد نظر با علف کش ترفلان به میزان 2 لیتر در هکتار به صورت خاک کاربرد سم پاشی شده و سپس با دستگاه ردیف کار بذور ماش به میزان 25 کیلوگرم در هکتار کاشته شدند. لاین امید بخش ماش و رقم شاهد منطقه به طور مجزا در کنار هم و هر کدام به مساحت 2000 متر مربع و در مجموع 4000 متر مربع کشت شدند. یادداشت برداری های لازم در طول فصل رشد و نمو با استفاده از کادرچوبی به مساحت یک متر مربع که در هر مرحله یادداشت برداری به تعداد بیست بار به طور تصادفی در هر تیمار آزمایشی (لاین امید بخش و رقم ماش شاهد) انداخته می شد ثبت شدند. یادداشت برداری های زیر طی آزمایش تحقیقی ترویجی فوق به صورت زیر انجام شد. درصد سبز شدن (درصد سبز مزرعه یا تعداد بذور جوانه زده در واحد سطح از مجموع 40 بذر کاشته شده در واحد سطح) ، تاریخ گلدهی (تعداد روز از کاشت تا 50 درصد گلدهی بوته های هر کرت آزمایشی)، فرم بوته (بوته های خوابیده ، نیمه خوابیده و ایستاده)، رسیدگی فیزیولوژیکی (تعداد روز از کاشت تا تغییر رنگ 70 درصد غلاف ها از سبز رنگ به قهوه ای و یا سیاه)، رنگ دانه ( سبز روشن ، سبز تیره )، درصد ریزش بذر در زمان برداشت(میزان ریزش بذر ها بعد از برداشت محصول نسبت به وزن کل بذر برداشت شده از هر کادر آزمایشی) ،وزن صد دانه و عملکرد نهایی دانه خشک ، تعداد غلاف در بوته ، تعداد دانه در غلاف ، تعداد شاخه های بارور و دارای غلاف و ارتفاع نهایی بوته ثبت شد. داده های به دست آمده از آزمایش از طریق آزمون تی تست در سطح احتمال %5 و %1 با هم مقایسه شدند.
استان خوزستان واقع در جنوب غربی ایران بین 29 درجه و 58 دقیقه تا 32 درجه و 58 دقیقه عرض شمالی و 47 درجه و41 دقیقه تا 50 درجه و 39 دقیقه طول جغرافیایی قرار دارد. طبق آمار کلیماتولوژی ایستگاه هواشناسی صفی آباد ، میزان بارندگی در مناطق معتدل خوزستان 280-300 میلیمتر در سال تخمین زده می شود. بافت خاک اراضی آن بیشتر از نوع سیلتی لوم یا سیلتی کلی لوم با میزان اسیدیته 7/5 – 7/9 و میزان شوری خاک 0/6 – 1/5 می باشد.
