بخشی از مقاله
چکیده
قاچاق کالا در مناطق مرزي از مهمترین معضلات اقتصادي کشور می باشد که می تواند اثرات مخربی بر تراز تجاري و در نتیجه رشد اقتصادي کشور داشته باشد. در واقع قاچاق کالا به عنوان یکی از ابعاد پولشویی در کشور می تواند امنیت مناطق مرزي کشور را با تهدید مواجه کند.
براین اساس، در این پژوهش ضمن تبیین نظري موضوع، سعی شده است با تصریح یک مدل اقتصادي، اثر شوك هاي کوتاه مدت و بلند مدت پولوشویی که در مناطق مرزي به صورت قاچاق کالا اتفاق می افتد را بر امنیت (اقتصادي) آن ها با استفاده از روش خودرگرسیونی برداري1 و همجمعی یوهانسون ارزیابی شود.
نتایج تحقیق و شوك هاي متغیرهاي مستقل بر شاخص بی ثباتی اقتصاد استان نشان می دهد، افزایش شاخص هاي جرایم و قاچاق کالا (به عنوان دو شاخص پولشویی)، تورم، بیکاري، نوسانات نرخ ارز و قیمت نفت باعث افزایش نوسانات تولید استان و در نتیجه کاهش امنیت اقتصادي می شود. نتایج بردار هاي هم جمعی نیز حاکی از فزاینده بودن اثر شاخص هاي پولشویی بر نوسانات و بی ثباتی تولید استان سیستان و بلوچستان می باشد.
واژگان کلیدي: پولشویی، امنیت اقتصادي، قاچاق کالا، مناطق مرزي، خودرگرسیونی برداري
طبقه بندي G28 , F13 ,M21 :JEL
-1 مقدمه
مدیریت اقتصادي وتوجه به امنیت اقتصادي در دنیاي پیچیده فناوري هاي نوین و در بحبوحه ظهور و رشد پدیده جهانی شدن در بعد اقتصادي اهمیتی خاص دارد. مدیریتی با ثبات و پایدار و برخوردار از قوانین قوام یافته که عمده ترین وظیفه آن حاکمیت حکیمانه بر ساختار اقتصادي و نظام هاي مبادله اي و صیانت از حریم و حدود و ثغور مرزهاي اقتصادي است. در این بین، آنچه بر سلامت و صلابت مدیریت اقتصادي صحه میگذارد و بر آن تاکید می ورزد، راه ها و شیوه هایی است که از یک سو سلامت و پویایی اقتصاد را تضمین کرده و از سوي دیگر، از بروز رفتارهاي بیمارگونه و در نهایت شکل گیري و حاکمیت اقتصاد زیر زمینی پیشگیري می کند.
اقتصاد زیرزمینی، یکی از مهمترین چالشهاي فراروي امنیت اقتصادي در اقتصادهاي ملی تشکیل دهنده اقتصاد جهانی است.
منظور از اقتصاد زیرزمینی مجموعه اي از فعالیت هاي مولد ارزش افزوده است که در چارچوب اقتصاد رسمی تعریف و
1 -Vector Auto Regresive(VAR)
٧٤٧
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
گنجانده نمیشود و بدین ترتیب از چشم حسابهاي ملی و نیز نظامهاي مالیاتی کشور پنهان می ماند که بخش مهمی از آن در چارچوب فعالیت هاي نامشروع، غیرقانونی، قاچاق، عملیات بازار کبود (سوء استفاده از نام هاي تجاري) کارهاي مجرمانه مثل دزدي، ارتشاء، مواد مخدر و فعالیتهایی از این دست که به آن اقتصاد سیاه می گویند.
شناسایی شیوه ها و ابزارهاي راهیابی منابع بدست آمده از فعالیتهاي اقتصاد سیاه، بررسی ماهیت نفوذ و حوزههاي تاثیرگذاري و در نهایت راهبردها و راهکارهاي جلوگیري از دستیابی مجرمان به عواید حاصل از فعالیتهاي مجرمانه در حوزه فعالیتهاي پولشویی1 قرار می گیرد .
پولشویی یک فرایند غیرقانونی است که طی آن عواید و درآمد ناشی از اعمال خلاف قانون در طی فرآیندي مشروعیت قانونی می یابد.2 پولشویی آثار زیانباري بر اقتصاد، سیاست و جامعه دارد. آلوده شدن و بی ثباتی اقتصاد، تضعیف بخش خصوصی و برنامه هاي خصوصی سازي، کاهش کنترل دولت بر سیاستهاي اقتصادي، کاهش درآمد دولت، فاسد شدن ساختار حکومت، بی اعتمادي مردم و نهادهاي اقتصادي کشور بخشی از این آثار است(رهبر،.(1387 در طی این فرآیند پول کثیف ناشی از عوامل غیرقانونی تبدیل به پول تمیز شده و در کل بدنه اقتصاد جایگزین می شود. در این میان موسسات مالی از جمله بورس-
ها و بانکها موسساتی هستند که براي تطهیر و شستن پولهاي کثیف از آنها استفاده می شود. بدین ترتیب نقش این موسسات در مبارزه با پولشویی و اثرات پولشویی برثبات این موسسات کلیدي است(جزایري، .(1383
از آن جا که پولشویی آثار زیانبار فراوان بر امنیت اقتصادي و بین المللی دارد، در این پژوهش تلاش شده است تا با استفاده از مدل هاي اقتصاد سنجی و داده هاي اقتصادي- سیاسی استان سیستان و بلوچستان در دوره ي زمانی1363تا1387 اثرات شاخصهاي پولشویی(قاچاق کالا و جرم) بر امنیت اقتصادي استان و بخصوص ریسک تولید به عنوان رکن اساسی امنیت اقتصادي بررسی شود.
براین اساس، در بخش بعد ادبیات تحقیق و پیشینه آن ارائه شده و در بخش سوم آثار پولشویی ارائه می شود. بخش چهارم به الگوي تحقیق اختصاص داشته و در بخش پنجم نتایج تخمین مدل ها ارائه می شود. بخش پایانی مقاله نیز به جمع بندي و پیشنهادات اختصاص دارد.
-2 ادبیات و پیشینه تحقیق
اقتصاد غیررسمی(که به اقتصاد سایه یا موازي و زیرزمینی نیز موسوم است) نه تنها عملیات مجرمانه بلکه کلیه عملیات غیرقانونی ازجمله فرار مالیاتی، اجتناب از پرداخت مالیات و درآمد هاي گزارش نشده که از فروش کالا و خدمات قانونی در معاملات پو لی و سایر مبادلات و تهاترها حاصل شده را نیز در برمی گیرد. بدیهی است افرادي که در بازارهاي غیررسمی فعالیت دارند سعی میکنند که عملیاتشان از منظر دولت و قانونگذاران پنهان بماند به همین دلیل تخمین اندازه و میزان وسعت بازار هاي غیررسمی و اثرات اقتصادي سیاسی آن بسیار مشکل است. بنابراین ضرورت دارد جهت معرفی فرآیند پول شویی به تقسیم بندي زیر و تشریح انواع پول هاي غیرقانونی و نامشروع توجه شود.
- پول خاکستري (قانونی-غیرقانونی)
نوع اول مواردي است که پولی از طریق یک فعالیت قانونی بدست آمده است لیکن پس از آن تبدیل به پولی غیرقانونی شده است. نمونه بارز این نوع پول مالیات ها یا حق بیمه هاي پرداخت نشده می باشد. به این نوع پول، " قانونی – غیرقانونی "یا
"پول خاکستري "گفته می شود. معمولاً این گونه پول ها به صورت غیرقانونی از کشور خارج می شوند و لطمات غیر قابل
- Money Laundering ١
٢- ماده ١ دستورالعمل جامعه اروپایی مارس١٩٩٠
٧٤٨
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
جبرانی به اقتصاد ملی وارد می سازند درآمدهاي گروه ممتاز" رانت خواران "و دلالان و واسطه هاي فعال دراقتصاد زیرزمینی1 در ایران ازجمله مصادیق پول خاکستري می باشد(شاپ،.(1998:22
-پول سیاه (غیرقانونی)
نوع دوم، وقتی است که درآمدي از طریقی غیرقانونی توسط یک سازمان رسمی و قانونی بدست می آید و سپس، در آن سازمان، خرج عملیات قانونی گردد. به این نوع پول،" پول سیاه "گفته می شود. این دو نوع پول غیرقانونی توسط یک عامل قانونی تحصیل میگردد و تحت عنوان جرائم سازمانی طبقه بندي میشوند(شاپ، .(1998
اصطلاح پول سیاه به وجوه حاصل از" قاچاق کالا"، درآمدهاي حاصل از" خرید و فروش کالاهاي پرتقاضا در بازار "و" شرکت در معاملات پرسود دولتی " – خارج از روند طبیعی مقررات حاکم بر معاملات که در سایه بهره جویی از اعمال نفوذ ناشی از نزدیکی با مراکز قدرت به دست می آیند – و همچنین پول حاصل از ارتشا اطلاق می شود. این نوع پول ها که از فساد قدرت و قاچاقچیگري به دست می آیند، علاوه بر محروم ساختن دولت از دریافت" مالیات بر درآمد"، اثرات سوء دیگري مانند کاهش قدرت تولیدي کشور، کاهش توان ارزي کشور، کاهش سطح اشتغال، گسترش فساد اداري و عمیق تر شدن شکاف بین طبقات فقیر و" فوق ثروتمند "جامعه را نیز به دنبال دارد.(صحرائیان،(1381
-پول کثیف (غیرقانونی سازمان یافته)
نوع سوم پول غیرقانونی در مواردي است که پول تحصیلشده از طرق غیرقانونی براي مصارف غیرقانونی نیز استفاده می گردد. مثلا پولی که براي گسترش سازمان هاي جنایی یا مافیایی و یا تروریسم مصرف گردد. اصطلاح پول کثیف به وجوه حاصل از قاچاق مواد مخدر نیز اطلاق می شود. این نوع پول ها که معمولاً با جنایت و آدم کشی همراه است و به قیمت جان انسان ها به دست می آید، در ادبیات اجتماعی برخی از کشورها به عنوان" پول آغشته به خون "3 نیز نامیده می شود.
-3 آثار پولشویی بر امنیت اقتصادي و ملی
در نگاه کلی می توان آثار زیانبار پدیده قاچاق کالا و پولشویی را آلودگی و بیثباتی بازارهاي مالی و بی اعتباري کشورها در عرصههاي بینالمللی دانست که در نتیجه آن، ارکان و بنیان هاي اساسی، اقتصادي و اجتماعی به خطر میافتد. به بیان دیگر، قاچاق کالا و پولشویی به نظم اجتماعی و اقتصادي آسیب می رساند، زیرا این پدیده آثار منفی جبران ناپذیري بر رقابت آزاد، ثبات و سلامت نظام مالی دارد که این آثار، نه تنها در بازارهاي مالی جهانی، بلکه در بازارهاي نوخاسته و جدید نیز نمود عینی خواهد داشت. در واقع، هر کشوري که وارد شبکه مالی بین المللی می شود، در معرض خطر ناشی از پولشویی قرار می گیرد.
تحقیقات نشان می دهد، نقل و انتقال وجوه به بازارهایی که در آنها اقدام هاي مربوط به کشف و ضبط عواید حاصل از فعالیت هاي مجرمانه کمتر است، افزایش می یابد. به بیان دیگر، افزایش تلاش هاي مقام هاي مسئول در بازارهاي مالی جهانی در زمینه مبارزه با پولشویی، فعالیت پول شویان را به سمت بازارهاي نوخاسته و جدید، هدایت می کند. در ادامه به آثار منفی اقتصادي، اجتماعی و سیاسی پولشویی پرداخته می شود (تانیز4، .(1996
-1-3 آثار اقتصادي پولشویی
طبق آخرین تخمینهاي صندوق بینالمللی پول5، حجم جهانی پولشویی سالیانه معادل 2 تا 5 درصد تولید ناخالص داخلی همه کشورهاي جهان را تشکیل میدهد. این ارقام توانایی پولشویان را براي تأثیرگذاري بر نهادها و مؤسسات پولی و مالی داخلی و بینالمللی به خوبی نشان میدهد. حال باید به این سؤال اساسی پاسخ داد که پولشویی چگونه و تا چه حد بر ساختار
1 - Black Economy - Schaap ٢
3- Bloody Money
4- Taniz. 5 - IMF, Norman:2004
٧٤٩
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
و متغیرهاي کلان اقتصادي و درنتیجه امنیت اقتصادي تأثیر میگذارد؟ هدف اساسی این قسمت پاسخگویی به همین سؤال اساسی است. در این قسمت بعضی از پیامدهاي اقتصادي پولشویی که به طور مستقیم و یا غیرمستقیم بر امنیت اقتصادي و ملی کشور تاثیرگذار می باشد بررسی شده است.
کشورهاي در حال توسعه عمدتا در مقابل مشکل بزرگی به نام کمبود منابع مالی قراردارند. یکی از موانعی که سبب کمبود منابع داخلی در این کشورها میشود، وجود بازار غیررسمی گسترده در این اقتصادهاست. اقتصاد غیررسمی به بخشی از مبادلات اقتصادي گفته میشود که خارج از مدارهاي رسمی و قابل کنترل اقتصاد قرار میگیرد. ورود مبادلات به حوزه اقتصاد غیررسمی دلایل متعددي دارد که فرار مالیاتی و غیر قانونی بودن مبادلات از عمده ترین آن هاست.
عواید این مبادلات غیرقانونی باید به گونهاي وارد اقتصاد قانونی شود. در واقع ورود سرمایههایی که در پی شستشو هستند به هیچ عنوان به مفهوم سرمایهگذاري در معناي متعارف نیست و برعکس با ایجاد شبکههاي فاسد و غیرقانونی در کنار این سرمایهها باعث بروز مشکلات متعددي در اقتصاد کشور میشود که در ذیل به بعضی از آنها اشاره می شود.
الف) ایجاد اختلال در سیاستگذاريهاي کلان کشور ضعف سیستم آماري و نقص اطلاعات جهت برنامهریزي یکی از ضعف هاي عمده هستههاي تحقیق در کشورهاي مختلف
میباشد و پولشویی با تغییر در اطلاعات مربوط به حجم پول، تقاضاي پول، نرخ بهره، ارز و قیمت سایر دارایی هاي سرمایهاي و ... به این ضعف دامن میزند. سیاستگذاريهاي نادرست نیز موجب عدم تعادل ها و سوء تخصیص منابع شده وبیثباتی را به دنبال خواهد آورد.
ب) تضعیف امنیت اقتصادي یکی از مؤلفههاي امنیت براي فعالان اقتصادي، به رسمیت شناختن مالکیت سرمایه و تضمین اجراي قراردادها میباشد. لیکن
فساد مالی و فعالیت هایی مجرمانه یکی از موانع اصلی بر سر راه امنیت اقتصادي، ایجاد شفافیت مالی و حکومت قانون است. از سوي دیگر سرمایههاي ناشی از اعمال مجرمانه با ورود و خروج ناگهانی در حجم بسیار زیاد، سیستم اقتصادي را مختل نموده، امنیت سرمایهگذاري را از بین میبرد(کورك1،.(1996
ج) کاهش بهره وري و انحراف تخصیص منابع ورود این سرمایهها امکان سرمایهگذاريهاي واقعی داخلی و خارجی در کشور را از بین میبرد و به دلیل آنکه هدف افراد
