بخشی از مقاله
چکیده
رکود جهانی، رشد اقتصادیِ نامتوازن در جهان، بحران های خشکسالی، کمبود آب و بیکاری حاصل از تورم اقتصادی، متغیرهای مرتبط با فقر هستند که می توانند از کانال های متفاوتی زمینه ساز آغاز و ادامه تروریسم جهانی به حساب آیند. با رشد سلفی گری و افزایش قدرت افراط گرایان در ناامن کردن کشورهای جهان، ایران که در بحرانی ترین منطقه جهان قرار گرفته با مشکلات امنیتی متعددی مواجه است و یکی از مهم ترین این مشکلات امنیت مرزهای جنوب شرقی کشور و عضویت شهروندان ایرانی در گروه های تندرو و سلفی است. در این مقاله تلاش شده چگونگی تاثیر فقر و نابرابری اقتصادی در سیستان و بلوچستان در ایجاد گرایش های افراطی و به خطر افتادن امنیت ملی با روش شناختی توصیفی تحلیلی و به شیوه اسنادی تبیین شود و رابطه فقر و نابرابری با افراط گرایی و تهدیدات امنیتی مورد بررسی قرار گیرد.
برمبنای یافته های این پژوهش فقر و نابرابری اقتصادی در محدوده مورد مطالعه زمینه ساز انزوای اجتماعی و بروز گرایش های افراطی بوده و به عنوان یک عامل تهدید امنیت ملی شناخته می شود. بر اساس آمار موجود استان سیستان و بلوچستان بالاترین میزان بی سوادی در کشور را دارد و جمعیت بیکار و قاچاق مواد مخدر و حضور مهاجران افغان از معضلات جدی استان است که زمینه افزایش فقر و نابرابری اقتصادی را افزایش می دهد. بر اساس نتایج این تحقیق، زمینه سازی مبارزه با فقر و نابرابری اقتصادی، همزمان ایجاد انگاره مثبت اجتماعی و فراهم کردن زیرساخت های توسعه اقتصادی به ویژه در حوزه های کم هزینه مانند گردشگری و توسعه کارآفرینی و ایجاد زمینه های اشتغال با همکاری مردم بومی سبب کاهش احساس تبعیض و در نتیجه کاهش گرایش های افراطی می شود و می توان با دو رویکرد اصلی »غیرامنیتی سازی« و »توسعه اقتصادی« در مسیر کاهش مخاطرات علیه امنیت ملی در این منطقه گام برداشت.
واژههای کلیدی: ژئوپلیتیک فقر، نابرابری اقتصادی، امنیت ملی، افراط گرایی و گروه های تروریستی، سیستان و بلوچستان.
مقدمه
امنیت به مفهوم حفاظت جامعه و ارزش ها و نهادهای داخلی آن در برابر تهدیدات داخلی و خارجی، یا تهدیداتی است که بقای رژیم ها و نظام شهروندی و شیوه زندگی افراد جامعه را مختل می کند و موجودیت آنها را به خطر میاندازد - قریب،. - 102 : 1377 در نگرش سنتی امنیت ملی که بر توان نظامی کشورها تاکید می شد، مهمترین منبع تهدید نیز در خارج از مرزهای ملی تصور می شد - - Klans 8:1971 بر این اساس »توان یک ملت برای حفظ ارزشهای داخلی از تهدیدات خارجی مبنای تعریف امنیت ملی قرار می گرفت - بصیری، - 1380 بنابراین امنیت ملی بیش از آن که متاثر از امور داخلی کشور باشد، مبتنی بر نظام آشفته بین المللی بود. این نگرش نسبت به امنیت بتدریج متحول شد. چنانچه در کنار تهدیدات خارجی، منابع داخلی امنیت در ابعاد مختلف آن اهمیت ویژه ای یافت.
به اعتقاد بسیاری از پژوهشگران تهدیدهایی مانند بحران هویت، بحران مشروعیت، فقر و محرومیت و نابرابری اقتصادی - اجتماعی و... در کنار تهدیدهای نظامی مطرح و حتی مهمتر از آن تلقی می شوند. - رنجبر، - 86 :1381 در دنیای خشونت زده امروز که هر روز افراط گرایی و تروریسم از نقطه ای سر بر می آورد، حفظ امنیت ملی کشورها اهمیتی دوچندان یافته است. ایران در بحرانی ترین منطقه جهان و در میان همسایگانی بحران زده و گرفتار خشونتِ افراط گرایان قرار گرفته است. داعش امروز بیش از یک گروه تروریستی تعریف می شود و با شمار جنایت هایی که در سراسر جهان انجام داده به تفکر و ایدئولوژی عقب مانده و واپس گرایی تبدیل شده که تحقیرشدگان هر جامعه ای را هدف قرار می دهد و خشونت خود را به آنها تزریق می کند. نگاهی به وقایع تروریستی اروپا حکایت از آن دارد که داعش به عنوان نماد افراط گرایی تنها از طریق برنامه های دقیق تروریستی عمل نمی کند بلکه برگ برنده این گروه تروریستی چگونگی عضوگیری این گروه است.
تحقیقات نشان میدهد تا سال 1399، بیش از نیمی از جمعیت جهان زیر خطر فقر به سر خواهند برد که 95 درصد آنها در کشورهای در حال توسعه قرار دارند. الگوی عضوگیری داعش در کشورهای توسعه یافته و توسعه نیافته متفاوت است. در کشورهای غربی عامل فقر انگیزه عضویت در گروه های افراطی نیست زیرا فقر در آنجا نسبی است اما در کشورهای توسعه نیافته، فقر مطلق باعث گرایش افراد به داعش می شود. در این کشورها افراد نمی توانند نیازهای اولیه زندگی خود را تأمین کنند، از همین رو با وعده پول به این گروه ها ملحق میشوند اما در کشورهایی که فقر به شکل نسبی است، افراد نیازهای زندگی روزمره خود را تأمین میکنند و خود را با سایر گروهها مقایسه می کنند و وضعیت خود را میسنجند؛ بنابراین احساس تبعیض برای این افراد مهم تر است.
اغلب افرادی که از کشورهای غربی به گروههای داعش، النصره و... ملحق شدند، اصالتاً مربوط به کشورهای توسعه نیافته بودهاند که این مساله نشان میدهد در کشورهای غربی، انگیزه گرویدن به این گروهها به احساس تبعیض برمی گردد. - الوقت، - 1394 بنابراین دو عامل فقر و تبعیض عواملی است در دست گروه های افراط گرا که به سود تفکرات انحرافی خود بهره می برند. در این سالها دیده شده یک جوان غربی نسل دومی مهاجر و مسلمان که در جامعه ای با انواع تبعیض ها مواجه بوده برای رهایی از تحقیر اجتماعی به داعش می پیوندد و به تخریب روی می آورد و امنیت ملی کشورها را به چالش می کشد.
این خطر فقط متوجه اروپا نیست و در نمونه ایرانی آن شاهد بودیم یکی از فارغ التحصیلان ایرانشهری دانشگاه امیرکبیر تهران به داعش می پیوندد و با قصد بمب گذاری در تهران امنیت ملی را نشانه می رود.از آن جایی که امنیت ملی وابسته به سیستم پیچیده روابط بینالملل، دیپلماسی فعال، نیروهای مسلح قدرتمند و اقتصاد سالم است، در این مقاله تلاش شده به نابرابری اقتصادی و فقر به عنوان عامل تهدیدکننده امنیت ملی به ویژه در مرز جنوب شرقی ایران - که همواره با بی ثباتی مواجه بوده- و رابطه آن با رشد گرایش های افراطی و درنتیجه به خطر افتادن امنیت ملی پرداخته شود و لذا در این پژوهش فرضیه اصلی بر این است که »فقر و نابرابری اقتصادی در سیستان و بلوچستان منجر به ایجاد گرایش های افراطی و به خطر افتادن امنیت ملی می شود.«
روش تحقیق
این پژوهش با روش شناختی توصیفی تحلیلی، به شیوه اسنادی، مبتنی بر ابزارهای مصاحبه و استفاده از اسناد و مدارک انجام شده است.
مبانی نظری
فقر و نابرابری اقتصادی موضوعی است که همواره مورد توجه پژوهشگران و برنامه ریزان بوده چرا که می تواند به عنوان ریشه بسیاری از معضلات اجتماعی و به خطر افتادن امنیت اجتماعی محسوب شود. نسبت فقر و نابرابری اقتصادی با امنیت ملی و افزایش گرایش های افراطی با توجه به واقعیت های محدوده مطالعاتی - سیستان و بلوچستان - در سه گفتار »ژئوپلیتیک فقر و نابرابری اقتصادی«، » توسعه، امنیت ملی و افراط گرایی« و » جایگاه ژئوپلیتیکی سیستان و بلوچستان« مورد نظر است.
گفتار اول - ژئوپلیتیک فقر و نابرابری اقتصادی -1-1 تعریف فقر
در تعریف فقر اختلاف نظر اساسی بین محققان وجود دارد که منشأ این اختلاف مبتنی بر نوع نگرش آنها نسبت به مساله فقر است. اقتصاددانان بیشتر به زمینه ظهور و نتایج فقر توجه نموده و به ندرت به تحلیل اجتماعی پرداخته اند - افروغ ، - 1379 در ادبیات جامعه شناسی معمولاً دو مفهوم فقر و نابرابری در کنار یکدیگر به کار می روند. در جامعه شناسی فقر را معمولاً »برآورده نشدن نیازهای اساسی بشر به حد کفایت« تعریف کرده اند - راچ ،. - 1354 اما ساده ترین تعریف، تعریف فقر به عنوان فقدان حداقل معیشت است. فقدان ضروریاتی چون نیازهای اساسی غذایی، آب نوشیدنی سالم، سرپناه و سلامت جسمانی. - پتریک، - 1381
فقیر کسی است که از حداقل یک زندگی قابل قبول جامعه عصر خود محروم باشد - آزمایش ،. - 1376 تعریف تاونسند از فقر در دهه های 1960 به لحاظ استناد در مطالعات فقر مهم تلقی می شود. بر اساس نظر او، افراد، خانواده ها و گرو های جمعیتی را زمانی می توان فقیر به حساب آورد که با فقدان منابع برای کسب انواع رژیم های غذایی، مشارکت درفعالیت ها و شرایط و امکانات معمول زندگی مواجه باشند - خسروی، . - 1394فقر پدیده ای است که به خوبی شناخته شده است، با این حال وحدت نظر در باب این موضوع که فقر به طور واقعی چیست و فقیر کیست، وجود ندارد - - Prasad, 1985 : 3 برخی از نظری پردازان نظیر گلداسمیت و بلیکلی برای شناخت فقر آن را در مقابل واژه هایی نظیر آسیب شناسی، شاخص تصادف و فقر به صورت ساختار قرار می دهند - جمالی، . - 1389
در نگاه اقتصادی متعارف بر پایه خط فقر، موضوعات گوناگونی از جمله بهداشت و شاخصهای متعدد اجتماعی به غفلت رها میشوند و این غفلتی بزرگ است زیرا اجازه نمیدهد که محققان به این واقعیت توجه کنند که فقر، موضوعی با ابعاد و جنبههای گوناگون است که بعد اقتصادی تنها یکی از آنهاست. نباید قربانیان واقعی فقر یعنی زنان و کودکان را از یاد برد، همچنین نمی توان توجه نکرد که فقیران تمامی سرزمینها دارای راهکارهای انطباق با فقر میباشند که فقرا از طریق آنها میکوشند تا از فقر بگریزند. چنین راهکارهایی سخت نوآورانه است و جالب - پیران، . - 1384
-2-1 تفاوت نابرابری و فقر
