بخشی از مقاله
چکیده
امنیت پایدار شهرهاي مرزي و بخصوص مرزهاي جنوبی و شرقی یکی از دغدغه هاي اصلی دولت در سالیان اخیر بـوده اسـت.
از طرح هاي توسعه اي که در سالیان اخیر براي توسعه و پیشرفت مناطق مرزي مطرح شده است استقرار صنایع انـرژي بـر در سواحل جنوبی کشور می باشد. اندیشه شناسایی و استقرار صنایع انرژي بر در حوزة تأثیرپذیر میـادین گـازي جنـوب کشـور از سال ها پیش مطرح بوده است. اقدامات جدي در این زمینه از سال 1377 و هم زمان بـا ایجـاد منطقـه ویـژه اقتصـادي انـرژي پارس جنوبی شکل گرفته است. در مطالعات مکان یابی استقرار صنایع انرژي بر ، از لحاظ پهنه هاي مناسـب بـراي بارگـذاري، استان سیستان و بلوچستان داراي بیشترین پتانسیل بوده و سواحل چابهـار بعلـت نبـود زیرسـاخت هـاي لازم داراي شـرایط مناسبی براي استقرار این صنایع در بلند مدت تشخیص داده شدند. در حال حاضر بیشـتر زیرسـاخت هـاي مـورد نیـاز بـراي استقرار صنایع مذکور در سواحل جنوبی استان فراهم شده است. استقرار صنایع مذکور در سواحل جنوبی استان باعث توسـعه و پیشرفت منطقه شده و تاثیرات اجتماعی- اقتصادي و امنیتی مهمی بدنبال خواهد داشت که یکی از مهمترین ایـن تـاثیرات فعال شدن توسعه محور شرق کشور می باشد.
واژگان کلیدي: شهرهاي مرزي، صنایع انرژي بر، محور شرق
مقدمه
امروزه افزایش بی رویه جمعیت با توجه به ضعف امنیت و نگهداشت جمعیت( تثبیت جمعیت) در مناطق مرزي، افق بسیار پیچیده اي براي آینده نواحی حاشیه اي پدید آورده است. در دنیاي آینده کشوري موفق خواهد بود که بتواند مشکلات جمعیتی خود را به حداقل برساند و با استفاده از راهکارهاي مختلف اقتصادي، اجتماعی و امنیتی جمعیت را به ماندن در نواحی مرزي و محل تولدشان علاقه مند نماید، از طرفی نواحی مرزي بواسطه دوري از مرکز، انزواي جغرافیایی و توسعه نیافتگی و.... تفاوت هاي فاحشی از نظر برخورداري از رفاه و توسعه با مراکز عمده جمعیتی دارند، این تفاوتهاي عمده منجر به گسست این دو ناحیه و ایجاد یک رابطه استثماري به نفع مرکز می شود(رضایی،(1380:17 که ایجاد قطب هاي توسعه در این مناطق شرایط جدیدي را رقم می زند که این شرایط جدید مرکز را وادار به تجدید نظر در روابط خود با پیرامون می سازد. این رابطه نوین بین مرکز و پیرامون کاملاً با شرایط قبل متفاوت است و منجر به ایجاد همگرایی بین آنها می شود که در صورت توفیق، نگاه جمعیت مرزنشین به سمت درون و همگرایی معطوف می شود، که خود باعث توسعه فضایی مناطق مرزي خواهد شد( عندلیب،.(1380:35
٥٥٦
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
یکی از طرح هاي توسعه اي که در سالیان اخیر براي توسعه و پیشرفت مناطق مرزي مطرح شده است استقرار صنایع انرژي بر در سواحل جنوبی کشور می باشد. اندیشه شناسایی و استقرار صنایع انرژيبر در حوزة تأثیرپذیر میادین گازي جنوب کشور از سالها پیش مطرح بوده است. اقدامات جدي در این زمینه از سال 1377 و همزمان با ایجاد منطقه ویژه اقتصادي انرژي پارسجنوبی شکل گرفت. برنامهریزي سامان یافته آن نیز از سال 1382 و در روند تدوین و تصویب نهایی برنامه چهارم توسعه اقتصادي- اجتماعی قوام یافت.
به دلیل سابقه کم موضوع صنایع انرژي بر، منابع اطلاعاتی کمی در ادبیات برنامه ریزي صنعتی کشـور وجـود دارد.1 امـا اسـناد تصویب شده در این زمینه بسیار است که از آن جمله می توان به سند چشم انداز بیست ساله کشور، اسـناد آمـایش سـرزمین-
افق1400، سیاست هاي کلی نظام در بخش انرژي و معدن، سند ملی توسعه بخش صنعت، اسناد ملی توسعه اسـتان هـا، طـرح استراتژي توسعه صنعتی کشور، برنامه چهارم توسعه اقتصادي- اجتماعی و فرهنگی، طرح آمـایش نـواحی تأثیرپـذیر از حـوزه گازي پارسجنوبی و ... اشاره کرد.
پس از سال 1379، دولت و نمایندگان مجلس در روند بررسی و تصویب قانون برنامه چهارم توسعه و مجمع تشخیص مصلحت نظام در مسیر تهیه سیاستهاي کلی نظام، عملیاتی کردن سیاست استقرار صنایع انرژيبر را مدنظر قرار دادند.
براساس بند 44 سیاست هاي کلی برنامه چهارم توسعه، که مبتنی بر سند چشم انداز20 ساله (افق سـال (1404 کشـور اسـت،
صنایع انرژيبر به عنوان یک مزیت اقتصادي مورد تأکید قرار گرفته و آمده است:
»هم افزایی و گسترش فعالیت هاي اقتصادي در زمینه هایی که داراي مزیت نسبی هسـتند، از جملـه صـنعت، معـدن، تجـارت، مخابرات، حمل و نقل و گردشگري، به ویژه صنایع نفت و گاز و پتروشیمی و خدمات مهندسی پشتیبان آن، صنایع انرژيبر و
زنجیره پایین دستی آ ن ها، با اولویت سرمایه گذاري در ایجاد زیرساخت هـاي مـورد نیـاز و سـاماندهی سـواحل و جزایـر ایرانـی خلیجفارس در چارچوب سیاستهاي آمایش سرزمین.«
روش بررسی: تعریف و انتخاب صنایع انرژيبر
در یک تعریف ساده »صنایع انرژيبر، گروهی از صنایع هستند که سهم هزینه انرژي مصرفی آنها در فرآیند تولیـد بـه نسـبت سایر عوامل و در مقایسه با دیگر صنایع بالا است. به گونه اي که با کاهش قیمت حامل هاي انرژي مصرفی آن ها می توان انتظـار داشت، قیمت تمام شده محصول نهایی این صنایع تا حد قابل ملاحظهاي کاهش یابد.«
مطالعات حاکی از آن است که به کمک تعریف فوق، 3 گروه صنایع از میان 23 گروه فعالیت صنعتی (در طبقه بنـدي ( ISIC
میتوانند به عنوان صنایع انرژيبر درنظر گرفته شوند. این سه گروه صنایع عبارتند از:
- صنایع تولید فلزات اساسی
- صنایع تولید محصولات کانی غیرفلزي
- صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی
همچنین بررسی ها نشان می دهد که این 3 گروه از جمله مهمترین صنایع »کارآفرین«، »ارزش آفرین« و »جذب کننده سـرمایه داخلی و خارجی« هستند.
بحث: شناخت مکانهاي بالقوه جهت استقرار صنایع انرژيبر2
با توجه به مطالعات انجام گرفته، راهبردهاي اسناد فرادست، چشم انداز، مأموریت و اهداف تبیین شده، مدل مفهومی زیر اصول مکانیابی صنایع انرژيبر را بیان میکند.
١ - شناخت جايگاه صنايع انرژيبر در توسعه صنعتي، مھندسين مشاور رهشھر، بھار ١٣٨٥ ھ.ش. ٢ مكان يابي صنايع انرژي بر، مھندسين مشاور ره شھر، ١٣٨٦
٥٥٧
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
نمودار :1 مدل پیشنهادي استقرار بهینه صنایع انرژيبر
شاخصهاي مکانیابی
بر اساس مدل مفهومی و مطالعات انجام گرفته، اصلی ترین شاخصهاي در نظر گرفته شده، براي مکـانیـابی صـنایع انـرژيبـر مطابق نمودارزیر است:
