بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف کلی تحلیل و بررسی عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری در بازارچههای مرزی بهطور عام و منطقه سیستان بهطور خاص انجام شده است. در نتیجه بررسی نتایج مطالعات صورتگرفته در زمینه گردشگری خرید و توسعه گردشگری در بازارچههای مرزی و نظر متخصصان امر، محقق پرسشنامهای 6 عاملی با طیف لیکرت طراحی کرده و در اختیار جامعه آماری که شامل خبرگان بخش گردشگری بوده، قرار داده است تا نظراتشان را درباره میزان تأثیر هر عامل در توسعه گردشگری در بازارچههای مرزی منطقه سیستان بیان کنند.
نتایج حاصل با استفاده از روشهای آماری توصیفی - میانگین، انحراف معیار، درصد و... - و استنباطی - رگرسیون - تحلیل شدهاند. نتایج تحقیق نشان داد که تفاوت میانگینهای عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری در بازارچههای مرزی ازنظر آماری معنیدار است و عامل خرید و بعد از آن عامل مدیریت بازارچه و تصمیمات سیاسی بیشترین نقش را بر توسعه گردشگری در بازارچههای مرزی دارند.
مقدمه و بیان مسئله
صنعت گردشگری یکی از بزرگترین صنایع جهان با رویکرد توسعه پایدار است و فرصتها و منافع اقتصادی، زیستمحیطی و اجتماعی- فرهنگی بسیاری را برای ذینفعان توسعه، بهویژه جوامع محلی درپی داشته است
براساس گزارش سازمان جهانی گردشگری، درآمد حاصل از گردشگری بینالمللی از 271 میلیارد دلار در سال 1990 به 1220 میلیارد دلار در سال 2016 افزایش پیدا کرده است. همچنین تعداد گردشگران بینالمللی از 435 میلیون نفر در سال 1990 به 1,235 میلیارد نفر در سال 2016 رسیده است که نسبتبه سال قبل %3,9 و بهطور میانگین از سال 2005 تا 2016، نیز، %3,9 رشد داشته است
بنابراین گردشگری امروزه یکی از پررونقترین فعالیتهای اقتصادی جهان است و بهقدری در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها اهمیت دارد که اقتصاددانان آن را »صادرات نامرئی« نام نهادهاند و یکی از صنایع نوین اقتصادی و درآمدزا برای کشورهایی است که پتانسیلهای بالقوه فراوانی برای آن دارند و میتوان اذعان کرد که شهرهای مرزی و بهویژه بازارچههای مرزی یکی از این قابلیتها برای جذب گردشگران و بهتبع آن عمران و آبادانی شهر، رونق اقتصادی و محل کسبوکار برای ساکنان شهرهای مرزی است
ایجاد بازارچههای مرزیاصولاً با اهدافی نظیر ایجاد اشتغال و تأمین معیشت ساکنان این مناطق، کنترل قاچاق کالا و افزایش امنیت مرزها شکل میگیرد
ساختارهای خاص اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نقاط مرزی ایجاب میکند که استراتژی کلان توسعه این مناطق براساس حداکثر استفاده از امکانات موجود تنظیم شود، بهگونهایکه آثار مثبت آن بتواند آثار سوء ناشی از مهاجرت و تخلیه نقاط مرزی و رواج معاملات غیرمرزی را تحت تأثیر قرار دهد
بازارچههای مرزی با هدف جذب گردشگران داخلی و خارجی در شهرهای مرزی ایران میتوانند نقش بسیار مهمی در اقتصاد کشور ایفا کنند. منطقه سیستان با دارا بودن چندین بازارچه مرزی مشترک با کشور افغانستان میتواند نقش استراتژیکی در این زمینه در منطقه و کشور ایفا کند
خشکسالیهای پیدرپی در سیستان و کاهش چشمگیر کشاورزی و دامپروری و خسارات ناشی از آن موجب شده است که توجه بسیاری از مسئولان بهسمت دیگر ظرفیتهای منطقه جلب شود که در این بین موقعیت مرزی جایگاه مناسبی برای توسعه اقتصادی منطقه بهوجود آورده است و سبب شده تا بسیاری از افراد بومی منطقه در قالب غرفهدار و یا کارگران خدماتی در بازارچه مشغول بهکار شوند. ادامه بحران خشکسالی از یکسو و حجم مبادلات کالا از سوی دیگر سبب شده است مسئولان به فکر ایجاد منطقه آزاد تجاری نیز در سیستان بیفتند که این امر درصورت تحقق میتواند به نوبه خود در جهت شکوفایی و رشد اقتصاد و صنعت گردشگری منطقه مؤثر و مفید واقع شود
با توجه به آنچه بیان شد و لزوم برنامهریزی برای توسعه و آینده صنعت گردشگری در منطقه در این تحقیق سعی شده میزان تأثیر عوامل مختلف در پیشبینی توسعه گردشگری در بازارچههای مرزی در منطقه سیستان بهدست بیاید و تحلیل شود.
ضرورت و پیشینه تحقیق
منطقه مرزی سیستان متأثر از خشکسالیهای پیدرپی سالهای اخیر، کمتوجهی مسئولان و دلایل متعدد دیگر به منطقهای محروم و منزوی با مشکلات معیشتی فراوان برای سکنهاش تبدیل شده است و مهاجرت، پدیدهای که خود معضلات عدیدهای را بههمراه خواهد داشت، بهعنوان تنها راه فرار از فقر و محرومیت، روزبهروز از جمعیت سیستان میکاهد، در چنین شرایطی بازارچههای مرزی را میتوان بهعنوان روزنه امیدی به سمت توسعه اقتصادی این منطقه محروم و توسعهنیافته مرزی انگاشت که در نوع خود میتواند عامل تحولی بنیادی در ایجاد اشتغال، تثبیت جمعیت مرزنشین و افزایش درآمد مردم منطقه باشد.
جذب گردشگرانی که قصد اصلی آنها خرید است، بهعنوان یکی از تبعات توسعه بازارچههای مرزی علاوهبر رونق بخشیدن به اقتصاد بازارچههای مرزی ممکن است زمینه را برای توسعه و رونق سایر بخشهای گردشگری سیستان نظیر سایتهای فرهنگی، تفریحی، مراکز خدماتی و اقامتی، سایتهای تاریخی و باستانی و... فراهم کند. بر این اساس شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری بازارچههای مرزی و تلفیق آن با سایر جاذبههای گردشگری میتواند بستری مناسب و علمی فراهم آورد که عمل به نتایج آن کمک زیادی به مردم منطقه محروم سیستان در زمینه ایجاد اشتغال و کسب درآمد آنان و خروج از بحران کنونی داشته باشد. در زیر به مواردی از تحقیقات مشابه انجام گرفته و نتایج آن در داخل و خارج از کشور میپردازیم:
لوکیچ - /XNL , 2012 - در مقاله خود با عنوان »اثرات گردشگری بازارچههای مرزی بر عملکرد خردهفروشی« معتقد است که درمیان عوامل فراوان مؤثر بر توسعه خرید مرزی نقش تمایز قیمت کالا و خدمات بسیار مهم است. و خرید مرزی به خودی خود عامل تأثیرگذار خیلی مهمی بر توسعه گردشگری، بازارهای هدف خردهفروشی، عملکرد شرکتهای خردهفروشی و زندگی استاندارد است که درمجموع اثرات مثبتی بر عملکرد کلی اقتصاد ملی دارد.
سالیوان و همکاران - Sullivan, 2012 - در تحقیق خود به شناسایی گردشگری خردهفروشی در طول مرزهای مکزیک و اثرات اقتصادی هزینههای گردشگران بر اقتصاد محلی و منطقهای و همچنین فعالیت آنان در مراکز خرید و مزایای دریافتی از خرید در این مکانها پرداختهاند. در این تحقیق بعد از برآورد هزینههای گردشگران بر حسب نوع اقامت و غذا و سایر نیازها عنوان شده است که بیشترین فعالیت گردشگران در این مناطق مرزی در زمینه خرید و بعد از آن خوراک و بازدید بوده است
ابراهیمزاده و همکاران - 1391 - ، طی تحقیقی با عنوان »بازارچههای شهرهای مرزی، دریچهای به توسعه گردشگری شهری؛ مطالعه موردی: استان سیستان و بلوچستان« بر این عقیدهاند که بازارچههای شرقی و جنوبی کشور یکی از عمدهترین انگیزههای سکونت و عدم مهاجرت به شهرهای بزرگتر بوده است. برای نمونه میتوان به ساکنان شهر زابل اشاره کرد که بهدلیل خشکسالیهای پیاپی در چندین سال اخیر، بخش چشمگیری از درآمد ساکنان مربوط به فعالیت بازارچه میلک میباشد.
میری و همکاران - 1391 - ، در تحقیق خود با عنوان »نقش بازارچههای مرزی در توسعه اقتصادی و امنیت در مناطق مرزی - بازارچه مرزی میلک زابل - « دریافتهاند که کمترین اثر و جو بازارچههای مرزی، بالابردن درصد ماندگاری مرزنشینان در مناطق مرزی و افزایش ضریب امنیتی برای کشورهاست. براساس یافتههای محقق تأسیس بازارچههای مرزی استان سیستان و بلوچستان تأثیر زیادی بر کاهش مهاجرت از منطقه و بهتبع آن افزایش پایداری جمعیت در مناطق مدنظر و افزایش امنیت شده است.
موسوی - 1392 - ، در تحقیق خود با عنوان »ارزیابی نقش بازارچههای مشترک مرزی در توسعه و رفاه مناطق مرزنشین؛ مورد: بازارچهی مرزی تمرچین پیرانشهر« نوشته است که بازارچه مشترک مرزی تمرچین در منطقه بهعنوان یکی از ابزارهای توسعه و ارتقای سطح معیشت و وضعیت رفاهی مرزنشینان، تا حدی توانسته رفاه نسبی را در این منطقه ایجاد کند.
رافع - 1393 - در پایاننامه کارشناسی ارشد خود به بررسی و تحلیل اثرات گردشگری تجاری بر ویژگیهای اقتصادی شهر مرزی دوستمحمد پرداخته است. براساس نتایج بهدستآمده فعالیت و اشتغال حاصل از گردشگری تجاری در غیاب بخشهای صنعت، کشاورزی و خدمات اثرات اقتصادی چشمگیری را بر شهر دوستمحمد داشته است و این خود در درجهاول رشد اقتصادی، افزایشِ درآمد و افزایش اشتغال در این شهر را بههمراه داشته است.
نایبپور و همکاران - 1393 - در تحقیق خود به تحلیل گردشگری در مرز و عوامل مؤثر در صنعت گردشگری منطقه مرزی سیستان با استفاده از روش SWOT پرداختهاند. آنها نوشتهاند که منطقه سیستان با توجه به ویژگیهای محیطی، جاذبههای فرهنگی و انسانی، آثار تاریخی و باستانی بینظیر، با مدیریت و برنامهریزی علمی چهبسا به یکی از محورهای مهم گردشگری در سطح منطقه تبدیل شود.
صفرآبادی و همکاران - 1395 - ، به بررسی توسعه گردشگری شهری با تأکید بر نقش بازارچههای مرزی پرداختهاند.
