بخشی از مقاله
مقدمه
در اکثر موارد زایمان طبیعی ایمن ترین روش زایمـان هـم برای مادر و هم برای نوزاد میباشد. انجـام زایمـان طبیعـی گاهی اوقات به دلایل پزشکی امکانپذیر نمیگردد
* نویسنده مسئول: صفیه کنعانی ، گروه آموزش بهداشت و ارتقاءسلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی تبریز، تبریز، ایران.
تلفن: 041-33357580 ایمیل: saya_k2004@yahoo.com
و سزارین میتواند به عنوان یک اقدام ضروری جهـت حفـظ سلامت مـادر و نـوزاد انجـام شـود 2)،.(1 بـاوجود افـزایش ایمنی در جراحی سزارین در طول سال های اخیـر، زایمـان سزارین نمیتواند ازلحاظ کاهش مرگ ومیر مـادران
http://jech.umsha.ac.ir
40 خودکارآمدی مربوط به انتخاب نوع زایمان و زمان لیبر صفیه کنعانی و حمید الهوردیپور
و همچنین تحمیل هزینه های اقتصـادی جـایگزین زایمـان شخص نسبت به توانایی خود جهت انجام موفقیتآمیز رفتار
طبیعی شود؛ به طوریکه میزان مرگ ومیر در اثر سزارین در بــهعنــوان "خودکارآمــدی" در اتخــاذ رفتــار مهــم اســت
مادران 4-10 برابر زایمان طبیعی میباشد 4)،.(3 20)،.(21 خودکارآمدی در این مطالعه شامل ارزیابی فرد از
درحالیکه سازمان بهداشت جهانی بیان داشته که حـداکثر توانایی خـود جهـت مقابلـه بـا شـرایط اسـترس زا و انجـام
میزان سزارین نباید بیش از 15 درصد باشد، این میـزان در واکنش های ضروری بخصوص در زمـان لیبـر و درد زایمـان
آمریکا از سـال 1996 تـا 2009، از 20/7 درصـد بـه 32/9 میباشد. انتظار مـیرود زنـان بـارداری کـه خودکارآمـدی
درصد افزایش یافته است، میـزان سـزارین در انگلسـتان در پایینی دارند، زایمان طبیعی را امـری دسـتنیـافتنی تلقـی
سال 2004، 21/4 درصد و در ایتالیا در سال 2000، 33/2 کــرده و تــرس زیــادی را در طــول دوران بــارداری تجربــه
درصد گزارش شده است. در سال های اخیر بیشترین میـزان می کنند، ازاین رو خودکارآمـدی نقـش مهمـی در انتخـاب
سزارین، مربوط به چین و حدود 46/2 درصد میباشـد -8) روش زایمان دارد .(22) مطالعه Dilk و همکارانش در مورد
.(4 بر طبق مطالعات انجام شده، میزان سزارین در ایـران در نقش خودکارآمدی در انتخاب روش زایمـان نشـان داد کـه
سال 2009، 46 درصد و میزان سزارین انتخابی در اردبیـل خودکارآمــدی عامــل تعیــینکننــده در انتخــاب نــوع روش
در سال 2010، 58/6 درصد گزارش شده که نسبت به آمـار زایمان اسـت Lowe .(23) نیـز در مطالعـه خـود بـا عنـوان
جهانی رقم بالایی است. از میزان بالای سـزارین بـه عنـوان خودکارآمدی برای زایمـان در بـین زنـان نخسـت زا، تـأثیر
یکی از معضلات سیستم بهداشتی یاد میشود 10)،9،.(1 خودکارآمدی زمان لیبر را بر انتخاب روش زایمان بیان کرد
عوارض متعاقب عمل سزارین بسیار بیشتر از زایمان طبیعی .(24) احتمال میرود ترس زنـان نخسـت زا از زایمـان، بـه
است. این عوارض شامل تب، خونریزی، عـوارض بیهوشـی، دلیل نداشتن تجربـه زایمـانی و تـرس زنـان شـکم دوم بـا
درد و عفونت شکم و محل جراحی، عفونت رحمی، تشـکیل زایمان طبیعی قبلی، به دلیل داشتن تجربه زایمان سخت و
لختههای خونی در پاها، امکان صدمه به مثانـه و حالـب در تحمــل درد، میــزان خودکارآمــدی آنــان را جهــت انتخــاب
طول جراحی، افزایش نیـاز بـه ترانسـفوزیون خـون، جفـت زایمان طبیعی تحت تـأثیر قـرار دهـد. بـا توجـه بـه نقـش
سرراهی، افزایش سندروم زجر تنفسی در نـوزادان، کـاهش خودکارآمدی در انتخاب زایمان طبیعی و لیبـر؛ در مطالعـه
زودرس وزن نـوزادان، افسـردگی پــس از زایمـان، احســاس حاضر سعی بر آن بود کـه تـأثیر خودکارآمـدی در انتخـاب
نارضایتی و خودکمبینی میباشد 11-13)،.(1 روش زایمان و در زمان لیبر در دو گروه از زنان باردار شکم
بسیاری از عوامل در میزان سزارین مؤثرند ازجملـه: بهبـود اول و دوم مورد مقایسه و ارزیابی قرار گیرد؛ انتظـار مـیرود
جراحی و تکنیک های بیهوشی، کاهش خطـر عـوارض بعـد که ایـن مطالعـه بتوانـد در جهـت برنامـه ریـزی مـداخلات
عمل، عوامل جمعیت شناختی، تقاضای بیمار، سخت بـودن آموزشی مبتنی برافزایش میزان انتخاب زایمـان طبیعـی در
زایمان طبیعی قبلی، سن مادر در بارداری و ترس از زایمان هر دو گروه از مادران باردار نتایج مطلوبی را ارائه دهد.
.(14-16) مواد و روشها
ترس یکی از مهم ترین عواملی است که می تواند باعث شـود مطالعه حاضر یک پژوهش توصیفی- مقطعی بود که در بهار
تا مادران بر انجام سزارین گرایش پیدا کننـد؛ زنـانی کـه از ســال 1393 در بــین زنــان بــاردار شــکم اول و دوم تحــت
زایمان می ترسند درواقع درد زایمان را خارج از تـوان خـود پوشش مراکز بهداشتی-درمانی منتخب شهرستان پارس آباد
می پندارنـداساسـاً، چنـین زنـانی سـزارین راصـرفاً جهـت که در سه ماهه سوم بارداری قرار داشـتند، انجـام پـذیرفت.
اجتنــاب از زایمــان طبیعــی درخواســت مــیکننــد و ایــن جهت انجام نمونـه گیـری از بـین کلیـه پایگـاه هـا و مراکـز
درخواست از خودکارآمدی کم آنان در انجام زایمان طبیعی بهداشتی- درمانی شهری شهرستان پارسآباد کـه شـامل 3
حاصل میگردد .(16-19) بررسیهـا نشـان مـیدهـد بـاور پایگاه و 4 مرکز بود، بهصورت تصـادفی سـاده 2 پایگـاه و 3
http://jech.umsha.ac.ir
مجله آموزش و سلامت جامعه، دوره 1، شماره 2، تابستان 1393 41
مرکز بهداشتی- درمانی انتخاب شدند، سپس بـا توجـه بـه بیمه تکمیلـی و درآمـد خـانوار موردسـنجش قـرار گرفـت.
معیارهای ورود به مطالعه، نمونه ها بـه صـورت نمونـه گیـری مقیـاس انتخـاب روش زایمــان بـا اســتفاده از ابـزار محقــق
آسان از بین پایگاه ها و مراکـز بهداشـتی منتخـب برگزیـده ساخته ای شـامل 2 سـؤال بـا دو گزینـه زایمـان طبیعـی و
شدند که درمجمـوع 200 زن بـاردار شـکم اول و دوم وارد سزارین پاسخ دهی شد. برای ارزیابی مقیـاس خودکارآمـدی
مطالعــه شــدند. معیارهــای ورود در ایــن مطالعــه شــامل انتخاب زایمان طبیعی از ابـزار محقـق سـاخته ای شـامل 5
خانم های باردار شکم اول یـا دوم سـهماهـه سـوم بـارداری، سؤال، به طور مثال " زایمان بـه روش طبیعـی سـخت هـم
سنین 35-18 سال، زنان باردار شکم دوم با زایمان طبیعـی باشد، من زایمان طبیعی مـیکـنم"، اسـتفاده شـد. جهـت
قبلــی، زنــان بــاردار فاقــد ســقطهــای مکــرر و فقــدان سنجش مقیاس خودکارآمدی زمان لیبر نیـز از پرسشـنامه
کنتراندیکاسیونهای زایمان طبیعی و رضایت شخصی بـرای بومیسازی شده خودکارآمدی زایمان خرسندی و همکـاران
شرکت در مطالعه بود و معیارهای خـروج از مطالعـه شـامل (22) شامل 18 سؤال، به طـور مثـال "مـیتـوانم در فاصـله
اندیکاسیونهای سزارین ازجمله حاملگی چنـدقلویی، لگـن دردها قدم بزنم"، استفاده گردیـد. تمـامی سـؤالات هـر دو
کوچک، دیابت و فشارخون بالا بـود. مطالعـه بـا همـاهنگی مقیاس خودکارآمدی انتخاب زایمان طبیعی و خودکارآمدی
لازم با ریاست شبکه بهداشت و درمان شهرستان پارس آبـاد زمان لیبر به روش پاسخدهـی لیکـرت 5 رتبـهای(از کـاملاً
و کسب رضایت آگاهانه و مکتوب از افراد تحـت مطالعـه بـا نامطمئن نمره صـفر، نـامطمئن نمـره 1، بـینظـر نمـره 3،
اطمینان دادن به آنان در جهـت محرمانـه بـودن اطلاعـات مطمئن نمره 4و کاملاً مطمئن نمره (5 تکمیل شـد. 25 و
اخذشده، اجرا شد. 90 به ترتیب بهعنوان بالاترین نمره، خودکارآمدی بیشتری
گردآوری اطلاعات در این مطالعه بـا اسـتفاده از ترکیبـی از را جهت انتخاب زایمان طبیعی و زمان لیبر نشان داد.
پرسشنامه هـای محقـق سـاخته و پرسشـنامه خرسـندی و جهت تجزیه وتحلیل داده های حاصل از پرسشنامه از نسـخه
همکــاران (22) شــامل مشخصــات جمعیــت شــناختی، 21 نرم افزار SPSS استفاده گردید و پـس از بررسـی توزیـع
خودکارآمدی انتخاب زایمان طبیعـی، خودکارآمـدی زمـان نرمال داده ها، جهت آنالیز متغیرهـای جمعیـت شـناختی از
لیبر و انتخاب روش زایمان به روش خودگزارشدهی صورت آمار توصیفی (فراوانی و درصد)؛ ارتباط متغیرهای جمعیـت
گرفت. روایی محتوایی پرسشنامه ها با بهره گیری از نظرات و شناختی با انتخاب روش زایمان در هـر یـک از دو گـروه از
راهنمــاییهــای 10 نفــر از اســاتید و صــاحبنظــران رشــته مادران بـاردار شـکم اول و دوم از آزمـون کـایدو و آزمـون
آموزش بهداشت و ارتقـاء سـلامت و متخصصـین مامـایی و دقیق فیشر؛ مقایسه میانگین خودکارآمدی انتخـاب زایمـان
اعمال اصلاحات لازم انجام شد و شاخص روایـی محتـوایی طبیعی و خودکارآمدی زمان لیبر در مادران باردار شکم اول
(CVI) و میــزان روایــی محتــوایی (CVR) تمــامی ســؤالات و دوم از آزمــون تــیمســتقل و جهــت بررســی ارتبــاط
برابــر بــا یــک بــه دســت آمــد. بــهمنظــور تعیــین پایــایی خودکارآمدی انتخاب زایمان طبیعی و خودکارآمـدی زمـان
پرسشنامه ها، مطالعه مقدماتی با شرکت 50 زن باردار اجـرا لیبر با انتخاب روش زایمان در هر یک از دو گروه از مادران
شـد و ضـریب همبســتگی درونـی (آلفــای کرونبـاخ) بــرای باردار شکم اول و دوم نیز از آزمون تیمستقل استفاده شـد
خودکارآمدی انتخاب زایمان طبیعـی 0/85، خودکارآمـدی و سطح معنیداری آماری برای هریک از آزمونهـا 0/05 در
زمان لیبر 0/95 و انتخاب روش زایمان 0/90 به دست آمد. نظر گرفته شد.
اطلاعات جمعیت شناختی بـا اسـتفاده از متغیرهـای سـن، یافتهها
میزان تحصیلات، میـزان تحصـیلات همسـر، شـغل، شـغل یافته های حاصل از مطالعـه در میـان 138 نفـر از مـادران
همسر، بارداری خواسته یا ناخواسته، مکان مـوردنظر بـرای باردار شکم اول و 62 نفر از مادران بـاردار شـکم دوم نشـان
زایمان، وضعیت تحت پوشش بـودن بیمـه، برخـورداری از داد کـــه میـــانگین ســـنی مـــادران بـــاردار موردمطالعـــه
http://jech.umsha.ac.ir
42 خودکارآمدی مربوط به انتخاب نوع زایمان و زمان لیبر صفیه کنعانی و حمید الهوردیپور
25/19 4/48 و میــــانگین ســــنی همســــران آنــــان تحت پوشش بودن بیمه تکمیلـی بـا انتخـاب روش زایمـان
29/60 4/71 بــود؛ در گــروه مــادران بــاردار شــکم اول مشــاهده شــد؛ در مــادران بــاردار شــکم دوم تنهــا اخــتلاف
بیشترین افراد بـا 74/6 درصـد در محـدوده سـنی 18-26 معنیدار بین متغیر شـغل بـا انتخـاب روش زایمـان وجـود
سال و در گروه مادران باردار شـکم دوم بیشـترین افـراد بـا داشــت (P<0/05) و در هــر دو گــروه از مــادران بــهجــز
61/3 درصد در محدوده سنی 27-35 سال قرار داشتند. بر متغیرهای مذکور ارتباطی بـین سـایر متغیرهـای جمعیـت
اساس نتایج آزمون کایدو و آزمون دقیق فیشـر در مـادران شـــناختی بـــا انتخـــاب روش زایمـــان وجـــود نداشـــت
باردار شکم اول تفاوت معنیداری بین تحصیلات همسر و (جدول شماره .(1
جدول شماره -1 متغیرهای جمعیت شناختی و ارتباط آنها با انتخاب روش زایمان در دو گروه از زنان باردار شکم اول و دوم
شکم اول (n=138) شکم دوم (n=62)
متغیرهای جمعیت شناختی روش طبیعی روش سزارین سطح روش طبیعی روش سزارین سطح
تعداد (درصد) تعداد (درصد) معنیداری تعداد (درصد) تعداد (درصد) معنیداری
سن (به سال) 18 -26 37(71/2) 66(76/7) 0/465 17(40/5) 7(35) 0/679
27-35 15(28/8) 20(23/3) 25(59/5) 13(65)
تحصیلات زیر دیپلم 11(21/2) 11(12/8) 0/193 15(35/7) 5(25) 0/399
دیپلم و بالاتر 41(78/8) 75(87/2) 27(64/3) 15(75)
تحصیلات همسر زیر دیپلم 17(32/7) 15(17/4) 0/04 19(45/2) 10(50) 0/725
دیپلم و بالاتر 35(67/3) 71(82/6) 23(54/8) 10(50)
شغل خانهدار 48(92/3) 82(95/3) 0/475 42(100) 16(80) 0/009
شاغل 4(7/7) 4(4/7) . 4(20)
شغل همسر خانهدار 4(7/7) 12(14/0) 0/266 3(7/1) 3(15) 0/377
شاغل 48(92/3) 74(86/0) 39(92/9) 17(85)
نوع بارداری خواسته 50(96/2) 81(94/2) 0/710 30(71/4) 13(65) 0/608
ناخواسته 2(3/8) 5(5/8) 12(28/6) 7(35)
محل زایمان خصوصی 1(1/9) 1(1/2) 1/000 0 0 NS
(بیمارستان) دولتی 51(98/1) 85(98/8) 20(100) 42(100)
پوشش بیمه بله 31(59/6) 47(54/7) 0/569 26(61/9) 12(60) 0/886
خیر 21(40/4) 39(45/3) 16(38/1) 8(40)
بیمه تکمیلی بله 3(5/8) 16(18/6) 0/034 8(19/0) 6(30) 0/349
خیر 49(94/2) 70(81/4) 34(81/0) 14(70)
درآمد خانوار پایین 24(46/2) 29(33/7) 0/146 15(35/7) 7(35) 1/000
متوسط 28(53/8) 57(66/3) 27(64/3) 13(65)
P-value بر اساس آزمون دقیق فیشر میباشد.
جدول شماره -2 مقایسه خودکارآمدی انتخاب زایمان طبیعی و خودکارآمدی زمان لیبر در زنان باردار شکم اول و دوم
متغیر شکم اول (n=138) شکم دوم (n=62) سطح
میانگین ( انحراف معیار) میانگین ( انحراف معیار) معنیداری
خودکارآمدی انتخاب زایمان طبیعی 7/19) 12 ( 7/07) 17/02 ( <0/001
خودکارآمدی زمان لیبر 21/90) 46/35 ( 19/31) 65/26 ( <0/001
دامنه سؤالات برای متغیر خودکارآمدی انتخاب زایمان طبیعی (0-25)، دامنه سؤالات برای متغیر خودکارآمدی زمان لیبر (0-90)
ht
