بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر به هدف شناسایی رابطه باورهای نامعقول با سازگاری عاطفی و اجتماعی، و اثربخشی رفتار درمانی عقلانی
– هیجانی الیس بر سازگاری و کاهش باورهای نامعقول در نوجوانان دختر اجرا شده است. از جامعه مورد نظر (دبیرستانهای دخترانه منطقه 2 شهر تهران )، 60 نفر با روش نمونهگیری تصادفی خوشه ای انتخاب شدند که بطور تصادفی در سه گروه آزمایشی، پلاسیبو و گواه قرار گرفتند. شرکتکنندگان به آزمون باورهای غیرمنطقی جونز (1968) و پرسشنامه سازگاری بل (1961) پاسخ دادند (پیش آزمون). سپس گروه آزمایشی که شامل 20 نفر بودند به مدت 10 جلسه (هفتهای 1 جلسه) در جلسات درمانی (به روش الیس) شرکت کردند؛ برای گروه پلاسیبو به مدت 10 جلسه و همزمان با گروه اول، جلساتی ترتیب داده شد که به بحث در مورد موضوعات متفرقه پرداختند. پس از پایان 10 جلسه، هر سه گروه مجدداً مورد آزمون قرار گرفتند (پس آزمون) و دادههای بهدست آمده با روشهای آمار توصیفی، همبستگی
پیرسون و تحلیل کوواریانس تجزیه و تحلیل شدند. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که بین مقیاسهای بیش نگرانی توأم با اضطراب و درماندگی نسبت به تغییر با سازگاری عاطفی پایین در نوجوانان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین نتایج این پژوهش نشان داد که رفتار درمانی عقلانی هیجانی الیس، باورهای نامعقول را در نوجوانان کاهش داده و موجب افزایش سازگاری عاطفی و اجتماعی آنها میشود.
واژههای کلیدی: رفتاردرمانیعقلانیهیجانی، باورهاینامعقول، سازگاری
-1مقدمه
هزاره سوم میلادی در شرایطی آغاز میگردد که جهان کماکان درگیر مشکلات عدیده ای چون تغییرات اجتماعی و پیامدهای آن در ابعاد روانی – اجتماعی انسان است. پیشرفت و توسعه علیرغم آنکه تسهیلات فراوانی به همراه داشته است، دربرگیرنده مشکلات اساسی نیز هست .]1[ همانگونه که انسانها گرایش طبیعی دارند به اینکه به صورت منحصربفردی عقلانی و روشنفکر باشند، گرایش بسیار نیرومندی نیز دارند که مخلوقات کژ فکری باشند .[3] [2]
رفتار درمانی عقلانی هیجانی به عنوان یک نظریهی شناختی، به فرایندهای درون فرد به عنوان عامل تعیین کنندهی مهم عملکرد شخصیت اشاره میکنند. این رویدادهای برانگیزنده نیستند که اهمیت دارند، بلکه برداشتها و تعبیرهایی که فرد از این رویدادها میکند، مهم هستند. در آشفتگیهای هیجانی، رویدادهای برانگیزنده همیشه از طریق عقاید غیرعقلانی پردازش میشوند. رفتار درمانی عقلانی هیجانی بر این فرض پیریزی شده که شناخت، هیجان و رفتار، سه کارکرد انسانی مجزا نیستند،
1 استادیار، عضو هیأت علمی دانشکده روانشناسی دانشگاه آزاد اسالمی واحد رودهن
اثرخبشی رفتاردرمانی عقالنی هیجانی الیس بر....
بلکه ارتباط درونی دارند و یک کلیت هستند. هنگام احساس، فکر و عمل میکنیم؛ هنگام عمل، فکر و احساس می کنیم: و هنگام فکر کردن، احساس و عمل. افکار و احساسات و اعمال ناراحت کننده، یکدیگر را بغرنج می کنند، تغییر میدهند و بر یکدیگر تأثیر میگذارند .[4]
روانشناسان متخصص با توجه به برداشتهای ذهنی، باورها و تفکرات، انتظارات و اعتقادات هر فرد و تأثیر آن بر رفتارهای روزمره ضمن بررسی و توصیف تأثیرات این عوامل و چگونگی تأثیر آن بر روابط بین فردی با راهنمایی و نیز با تصحیح مشکلات شناختی و بکارگیری شیوههای نوین رفتاری ارتباطی و حل مسأله، نه تنها بر رشد فردی، بلکه به ایجاد ارتباط صحیح و مناسب افراد نیز میپردازد. از میان رویکردهای مختلف درمانی، شناخت درمانی با این فرضیه اساسی آغاز میشود که بیماریها و اختلالات روانی از شناختهای اشتباه و باورها و عقاید نادرست و نگرشهای غلط ناشی میشود .[5] این عقاید نامعقول میتوانند پیامدهای بسیار ناراحت کنندهای را مانند عصبانیت، احساس بدبختی و ناکامی، افسردگی، خصومت، یا احساس گناه به بار آورندصرفاً. به این علت که ناراحتی های هیجانی هر روز در زندگی میلیونها نفر روی میدهند، دلیل نمیشود که اسیر این توهم نامعقول شویم که چنین آشفتگیهای هیجانی در هر صورت سالم یا ضروری هستند .[3]
تفکرات غیرمنطقی موجب اضطراب، استرس و فشار روانی، و انواع بیماریهای روانی میشود و سازگاری فرد را به خطر میاندازد و باعث ناسازگاری و رفتارهای غیرمنطقی در او میشود. با شناخت درمانی و تغییر دادن شناخت فرد می توانیم به بلوغ عاطفی و سلامت روان و تعادل مطلوب در روابط متقابل دست پیدا کنیم و با دیگران و اجتماع تعامل مثبت و لذتبخشی داشته باشیم و از زندگی احساس خشنودی کنیم. به نظر الیس، افرادی که خود را اسیر و گرفتار افکار غیرعقلانی خویش می کنند، احتمالاً خود را در حالت احساس خشم، مقاومت، خصومت، دفاع، گناه، اضطراب، بیثمری، مستی و رخوت مفرط، عدم کنترل و ناشادی قرار میدهند. انسان بوسیلهی اشیای خارجی مضطرب و برآشفته نمیشود، بلکه دیدگاه و تصوری که او از اشیاء دارد موجب نگرانی و اضطرابش میشوند .[7] [6] الیس معتقد است که توسل به عقاید غیرمنطقی و غیرعقلانی به اضطراب و ناراحتی روانی منجر میشود. وقتی که فرد به چنین عقایدی توسل میجوید، در نگرش و برداشتهای خویش شدیداً بر اجبار، الزام، و وظیفه تأکید دارد و خود را بینهایت به وقوع امر خاصی مقید و پایبند میکند. بنابراین، اگر فرد خود را از این قیدها برهاند، به احتمال قوی در جهت سلامت نفس و رشد شخصیت حرکت خواهد کرد .[8]
سازگاری با موقعیتهای جدید و متنوع در دورانی که عصر تنیدگی و تغییرات سریع اجتماعی است، کار آسانی نیست. آنچه اهمیت سازگاری را برجسته میسازد آن است که پژوهش ها نشان دادهاند هرگونه دگرگونی در زندگی آدمی خواه خوشایند وخواه ناخوشایند مستلزم نوعی سازگاری مجدد است و سازگاری و مقاومت در برابر آثار محرکهای تنیدگی، یک شرط اساسی برای زیستن و تداوم زندگی است .[9] سؤالی که در اینجا مطرح میشود این است که آیا رفتار درمانی عقلانی هیجانی میتواند باورهای نامعقول را در نوجوانان کاهش داده و موجب افزایش سازگاری عاطفی و اجتماعی آنها شود؟
آلبرت الیس به این دلیل رفتار درمانی عقلانی هیجانی را ابداع کرد که از سایر درمانها مؤثرتر بود و از سوی صدها مطالعهی تحقیقاتی در زمینهی رفتار درمانی عقلانی هیجانی و درمان شناختی رفتاری تا حدودی تأیید شده است. این پژوهشها اثربخشی رفتار درمانی عقلانی – هیجانی را در ارتقاء سلامت روان [15] [14] [13] [12] [11] [10]، سازگاری [18] [17] [16] [5]، کنترل پرخاشگری [20] [19]، کاهش اضطراب [22] [21]، کاهش افسردگی [23]، مشکلات روانی [24]، تغییر سبک اسناد در موقعیتهای منفی [25] و منبع کنترل [26] مورد بررسی قرار دادهاند . با توجه به مطالب بالا، بی تردید باورها، نگرشها، تفکرات و به طور کلی الگوی شناختی، تأثیر به سزایی در نحوه ارتباطات بین فردی و سازگاری دارند. در این پژوهش تلاش بر آن بوده تا به بررسی رابطه تفکرات نامعقول با سازگاری عاطفی و اجتماعی نوجوانان پرداخته شود. لذا، در این پژوهش، بررسی اهداف زیر مورد اجرا قرار گرفته است:
اثرخبشی رفتاردرمانی
(الف) میزان اثربخشی رفتار درمانی عقلانی هیجانی الیس بر سازگاری عاطفی و اجتماعی وکاهش باورهای نامعقول در نوجوانان (ب) تعیین رابطهی باورهای نامعقول و سازگاری عاطفی و اجتماعی در نوجوانان
-2روش
-2-1 شرکتکنندگان و طرح پژوهش
جامعه آماری در پژوهش حاضر شامل کلیه دختران نوجوان 13-16 سال است که در سال تحصیلی 1389-90 در مقطع دبیرستان در منطقه 2 آموزش و پرورش شهر تهران مشغول به تحصیل بودند. نمونه تحقیق شامل 60 دانش آموز است که با روش تصادفی خوشهای از دبیرستانهای دخترانه منطقه 2 آموزش و پرورش شهر تهران انتخاب شدند که دارای طبقه اجتماعی
– اقتصادی بالا بودند. از این 60 نفر، 20 نفر که داوطلب شرکت در پژوهش بودند، در گروه آزمایشی و 20 نفر در گروه پلاسیبو قرار گرفته و 20 نفر باقیمانده گروه گواه را تشکیل دادند. روش پژوهش حاضر از نوع آزمایشی، با طرح پیش آزمون – پس آزمون با یک گروه کنترل است. با توجه به اینکه در تحقیقات آزمایشی، آزمایشگر متغیر مستقل (رفتار درمانی عقلانی – هیجانی ) را اعمال یا دستکاری می کند تا تأثیر آن را بر روی متغیر وابسته (باورهای نامعقول و پرخاشگری) مطالعه کند، این تحقیق از نوع آزمایشی محسوب میشود.
