بخشی از مقاله
چکیده:
رقابت پذیری از جمله موضوعات مهمی است که طی سالهای اخیر در ادبیات مدیریت و بازاریابی مورد تاکید قـرار گرفته و در این باره چشم اندازهای متفاوتی نسبت به عوامل تعیین کننده رقابت پذیری ارائه شـده اسـت. مفهـوم رقابت پذیری و ابعاد آن به مثابه نقشه راهی عمل می کند که کلید رهایی کشورها از دام توسـعه نیـافتگی اسـت؛ یکی از ویژگی های بارز شرکتهای موفق، برخورداری از قابلیتهای رقابت پذیری است کـه بـیش از هـر چیـز، از داشتن دیدگاه های جدید در مورد آن نشأت می گیرد.
در این مقاله ابتدا ادبیات رقابت پذیری (تعریف، مکاتب و سطوح رقابتپذیری) و سپس پیشینه تجربی موضوع مورد بحث قرار گرفت. یافته ها نشان داد که عوامل مؤثر بر رقابتپذیری بنگاههای تجـاری در 3بُعـد اصـلی: ا - منـابع ورودی (ویژگی شرکت، ویژگی مدیریت، قابلیتهای تکنولوژیکی)؛ -2 موقعیت در بازار (آمیخته بازاریابی، عملکـرد در بازار) و -3 عوامل خارجی (سطح خرد و سطح کلان) میباشـند. ایـن عوامـل در قالـب چـارچوبی بـه عنـوان نتیجهگیری ارائه گردید.
کلید واژهها: رقابتپذیری، ارزیابی، واحد بازرگانی، چارچوب.
Abstract
Competitiveness is such important issues that recently have been emphasized in the management and marketing literature and in this regard, different perspectives are presented to the determinants of competitiveness. The concept of competitiveness and its aspects acts as a road map to rid the country of underdevelopment trap; one of the prominent features of successful companies is having competitive capabilities that more than anything, comes from a new perspective about it. In this paper, first the literature on competitiveness (definition, Schools and levels of competitiveness) and then the empirical background of the topic was discussed. Findings showed that the factors affecting the competitiveness of businesses were
1محمدرضا طبیبی، استادیار، مدیریت بازرگانی، دانشگاه مازندران، Mreza.tabibi@gmail.com 2ابوالحسن حسینی، استادیار، مدیریت صنعتی، دانشگاه مازندران، Hosseini_phd@yahoo.com
*3محمد فرامرزی، دانشجوی کارشناسی ارشد، مدیریت بازرگانی، دانشگاه مازندران، Mohammadfaramarzi730@yahoo.com
1
in three main dimensions: 1- input sources (company characteristics, management characteristics, and technological capabilities), 2- position in the market (marketing mix, market in performance) and 3- external factors (micro and macro level). These factors were
presented on the framework as a conclusion.
Key words: competitiveness, evaluation, business unit , framework.
-1 مقدمه
از جمله مشکلات مهم امروز صنعت کشور، عدم رقابت پذیری است. یکی از ارکان ایـن مشـکل، عدم وجود یک رویکرد مشخص به منظور افزایش رقابت پذیری است. همچنین ارتباط مستقیمی بین افزایش توان رقابـت پـذیری یـک کشـور و تـوان رقـابتی بنگاههـا وجـود دارد (مهرگـان و همکاران، .(1387 همچنین تحولات×سریع×اقتصاد×جهـانی×و×بخـش×صـنعت کشـورها×بـر×لـزوم× شناسایی×جایگیری×های×نوین×کشورها×دررقابت×پذیری×بین×المللی میافزاید. باگسترش×تجـارت× جهانی، تغییرات×سریع×در×الگوهای×مصرف×و×تقاضـا،×انقـلاب×در×فنـاوری اطلاعـات×و×همچنـین× افزایش×در تعداد×و×کیفیت×رقبای×داخلی و بین المللی×در×دو×دهه×اخیـر×مفهـوم×رقابـت پـذیری×از× اهمیت×ویژه×ای برخوردار×گشته×است (عسگری، .(1388
یکی از ویژگیهای کسب و کارهای موفق امروز، برخورداری از قدرت رقابـت پـذیری اسـت و در عین حال ویژگی بارز کسب و کارهای ناموفق، عدم برخورداری از ایـن ویژگـی اسـت (آقـازاده و همکاران، .(1386
شرکتهایی که می خواهند در بازار جهانی دوام بیاورند نمی توانند مسأله رقابت پـذیری را نادیـده بگیرند. رقابت پذیری یک شرکت، علاوه بر تلاشهای عوامل درون شرکت، به وسـیله نماینـدگی های فروشش نیز تحت تأثیر قرار می گیرد. سطح بالای رقابت پذیری یک شرکت ممکن اسـت به دلیل ضعف نمایندگی های فروشش از بین برود. غربـال نماینـدگی هـای فـروش بـر اسـاس شاخص رقابت پذیری و همکاری با نمایندگی هایی که بـه اسـتانداردها و قواعـد رقابـت پـذیری مشخص شده، دست یافته اند در این راستا راهگشاست.
در ایــن تحقیــق بــرآنیم بــه ارائــه چــارچوبی جهــت ارزیــابی و رتبــهبنــدی واحــدهای بازرگــانی (نمایندگیهای فروش) از منظر رقابت پذیری بپردازیم. از اینرو ابتـدا تعریفـی از رقابـتپـذیری و تقسیمبندی آنها ارائه خواهد شد و پس از آن به مرور مبانی تجربی در این حوزه خواهیم پرداخت. در پایان بر اسـاس مبـانی نظـری و تجربـی بیـان شـده، چـارچوب مـورد نظـر جهـت بررسـی رقابتپذیری در سطح خرد یعنی واحدهای فروش بازرگانی تشریح خواهد شد.
2
-2 ادبیات پژوهش
-1-2 تعریف رقابتپذیری
در عصر گسترش روزافزون جهانی شدن، رقابت پذیری موضوعی مهم در بین سیاست گذاران سطوح مختلف (کشور، صنعت و شرکت) در بخش های مختلف دنیا تلقی می شود (شورچلو1، .(2002 چه در عرصه رقابت در بازارهای داخلی و چه در صحنه بازارهای جهانی، استراتژی های کسب و کار بدین منظور تدوین می شوند تا شرکتها راه حرکت از موقعیت رقابتی فعلی شان به یک موقعیت قویتر جدید را تعیین نمایند. این حالت تنها از طریق بهبود رقابت پذیری شرکت ها قابل دستیابی است(فیورر و چهارباغی2، .(1994
ریشه رقابت پذیری کلمه لاتین Compete به معنای گرفتار رقابت برای بازارها شدن است. مورس (1998) رقابت پذیری را واژه متعارفی برای توصیف قدرت اقتصادی یک نهاد در مقابل رقبایش در اقتصاد بازار جهانی که در آن کالاها ، خدمات ، افراد ، مهارت ها و افکار در میان مرزهای جغرافیایی آزادانه در حرکتند، تعریف می کند (آمباشتا و مومایا 3، .(2003
به طور کلی میتوان رقابتپذیری را قابلیتها و توانمندیهایی دانست که یک کسب و کار، صنعت، منطقه و کشور دارا میباشند و میتوانند آنها را حفظ نمایند تا در عرصه رقابت بین المللی نرخ بازگشت بالایی را در فاکتورهای تولید ایجاد نموده و نیروی انسانی خود را در وضعیت نسبتاً بالایی قرار دهند (کیم4، .(2002
-2-2 رویکرد های رقابت پذیری -1-2-2 رویکرد مبتنی بر منابع (مکتب فرآیندی)
یکی از رویکردهای مرتبط با رقابت پذیری، رویکرد مبتنی بر قابلیت یا منـابع اسـت کـه بـرنقش عوامل داخلی سازمانها و صنایع بر توان رقابتی آن ها تاکید دارد( بارتلـت وگوشـال5،.(1989 ایـن دیدگاه،اساساً عملکرد سازمانی و موقعیت بازار آن را تابع ویژگی های سازمانی می داند و رابطـه بین مشخصه های سازمانی و نتایج عملکردی را بررسی می کند(گرانت6 ،.(1991 اصل محـوری دیدگاه مبتنی بر منابع این است که سازمان ها متشـکل از مجموعـه منـابعی مـی باشـند کـه از
1 Shurchuluu 2 Feurer and Chaharbaghi 3Ambashta and Momaya 4 Kim 5 Bartlet & Ghoshal 6Grant
3
اهمیت بالایی در کسب مزیت رقابتی برخوردار بوده و ویژگی ها و خصوصـیات منـابع، چگـونگی مزیت و حد پایداری آن را تعیین می کند (ما، .(1999
هدف اصلی این رویکرد، تاکید بر مزایای رقابتی ناشی از قابلیت های منابع یـک شـرکت اسـت. منابع، تمام نهاده های مالی، تکنولوژیک، انسانی و سازمانی را در برمی گیرد . همچنین،منابع پایه ای برای شایستگی فراهم می کنند. در واقع، شایستگی های یک سازمان یـا صـنعت ازیـک یـا ترکیبی از منابع آن به وجود می آیند و خود پایه ای برای مزیت رقابتی ایجاد می کننـد(جـاتنر و ورلی1،.(1994
-2-2-2 رویکرد مبتنی بر بازار (مکتب محتوایی)
رویکرد دیگر، رویکرد مبتنی بر بازار است .این دیدگاه بر این اصل استوار اسـت کـه بنگـاه هابـه منظور کسب مزیت رقابتی پایدار، باید مشتری گرا یا بازارگرا، نوآور و کارآفرین و نیزگرایش بالایی به یادگیری داشته باشند .بر اساس این دیدگاه، گرایش به بازار، منبعی مهم برای به دست آوردن مزیت رقابتی و حتی مزیت رقابتی پایدار به حساب می آید( لیو و همکاران2،(2003 در این رویکرد، ساختار صنعت، عاملی مؤثر بر کسب توان رقـابتی آن محسـوب مـی شـود. ایـن
ساختار، ارزش ایجاد شده توسط فعالیت های اقتصادی اعضای صنعت و نیز توان آنها برای سـهیم شدن در ثروت ایجادشده را توصیف می کند(هاکس و وایلد3 ،.(1999
این رویکرد که ریشه در اقتصاد داشته و به نظریه پردازان بازاریابی منتسب است، رقابت پذیری را مترادف با عملکرد در نظر می گیرد و بر پیامدهای رقابت بین صنعت و نیز پاسخ اسـتراتژیک بـه اقدامات رقبا تمرکز دارد. بر مبنای این رویکرد، بقای سازمان، وابسته به محیط و بازار اسـت، بـه گونه ای که همواره باید بر نیازهای بازار و محیط اشراف داشت و با استفاده از منـابع خـود، ایـن نیازها را در زمان و مکان مناسب برآورده کرد تا بتوان رضایت مشتریان را به شکلی بهتر از رقبـا به دست آورد. بر مبنای رویکرد مبتنی بر بازار، توجه اصلی سازمان به محیط و بازار متمرکز است (آقازاده و همکاران, (1385
-3-2-2 رویکرد مبتنی بر دانش (توان خلاقیت و نوآوری)
این دیدگاه مبتنی بر توان خلاقیت و نوآوری می باشد که دربرگیرنده توان تحقیق و توسعه، توان به کارگیری فناوری اطلاعات و مدیریت دانش می باشد (مک گاهان وسیلورمن1،.(2006
1Juttner & Wehrli 2 Liu et al 3 Hax & Wilde
4
بنگاه ها با مدیریت صحیح دانش سعی دارند تا اطلاعات (داخلی و خارجی) در دسـترس را جمـع آوری و در داخل سازمان تزریق کنند. همچنین در تلاش هسـتند تـا بـرای دسـتیابی بـه مزیـت رقابتی کارگران دانشی را استخدام کنند. از این طریـق (اسـتفاده از مـدیریت دانـش، بکـارگیری اطلاعات داخلی و خارجی و استخدام خبرههای دانش)، بنگاه بوسیله زنجیره دانـش براحتـی مـی تواند دانش نوآورانه را در داخل ایجاد کند. به عنوان نتیجه فرآیند، انتظار میرود که بنگاه به رهبر دانش در صنعت مربوطه تبدیل شود (مهرگان و همکاران،.(1387
این دیدگاه را میتـوان بـه نـوعی جـزء دیـدگاه مبتنـی بـر منـابع نیـز بـه حسـاب آورد .منـابع را میتوان به دو دسته محسوس و نامحسوس طبقه بندی نمود و در این طبقه بندی، توان خلاقیت ونوآوری در زمره منابع نامحسوس به شمار می آید (دس و لامپکین2،.(2003
-3-2 سطوح رقابت پذیری
رقابت پذیری یک اقتصاد به رقابت پذیری شرکت های داخل آن بستگی دارد. با این حال رقابت پذیری اقتصاد ملی چیزی فراتر از جمع ساده یا میانگین رقابت پذیری شرکت های آن می باشـد. در این قسمت رقابت پذیری در سه سطح ملی یا کشوری، صنعت و شرکت مورد بحث و بررسـی قرار می گیرد (پورتر و میلر3، .(1985
