مقاله ارائه چارچوبی برای ایجاد زنجیره تأمین تابآور

بخشی از مقاله

ارائه چارچوبي براي ايجاد زنجيره تأمين تابآور
چکيده
امروزه آشفتگي و عدم اطمينان در بازارها، آسيب پذيري زنجيره تأمين را به موضوعي بااهميت براي شرکت ها تبديل کـرده است . پيچيده شدن زنجيره تأمين به عنوان يک نتيجه از جهاني شدن کسب وکار، ريسک زنجيره تأمين را افـزايش مي دهـد.
از اين رو يکي از چالش هاي کسب وکار امروز، مديريت و کاهش ريسـک اسـت تـا زنجيـره تـأمين تـابآور خلـق شـود. تابآوري به عنوان يک قابليت کليدي سازماني براي پايداري در محيط آشفته فعلي در نظـر گرفتـه مي شـود و تـابآوري زنجيره تأمين توانايي زنجيره تأمين در رسيدگي به اختلال است ، بدون اينکه بر ارائه خدمات به مشتري تـأثير قابـل توجهي بگذارد. امروزه با جهاني شدن سازمانها، اختلالات زيادي تداوم کسب وکار زنجيرههاي تأمين را تهديد مي کنند، و اين امـر ايجاد يک زنجيره تأمين تابآور را ضروري مي سازد. از اين رو در مقاله حاضر ضمن مرور ادبيـات موضـوعي مربـوط بـه مديريت زنجيره تأمين تابآور، پس از بررسي نتايج تحقيقات تجربي، به استخراج اصول و معيارهاي ايجاد زنجيره تـأمين تابآور از قبيل انعطافپذيري در منبع يابي، انعطافپذيري در انجام سفارش، انعطافپذيري نيروي انساني، ايجاد فرهنـگ مديريت ريسک ، بهبـود همکـاري ميـان کارکنـان، يکپارچـه سـازي زنجيـره تـأمين ، پايـداري در زنجيـره تـأمين ، قابليـت تکنولوژيکي، قدرت پيش بيني، انطباقپذيري، چابکي زنجيره تأمين ، سرعت . پاسخ گويي زنجيره تـأمين ، امنيـت در زنجيـره تأمين ، شفافيت زنجيره تأمين ، به اشتراکگذاري اطلاعات، به کارگيري استراتژي افزونگي، کار تيمي، ساختار زنجيره تـأمين ، قدرت و ذخيره مالي، اعتماد در ميان کارکنان پرداخته شده است .
واژگان کليدي: زنجيره تأمين ، اختلال، تابآوري، زنجيره تأمين تابآور، مديريت زنجيره تأمين تابآور.

١- مقدمه
امروزه جهاني شدن پديده اي بسيار رايج در دنيـاي کسـب وکار اسـت . شـرکت ها فعاليت هـاي خـود را بـه خـارج از مرزهـاي جغرافيايي کشورها و قارهها گسترش داده و وارد بازار جهاني شدهاند. با جهاني شدن فعاليت هـاي يـک سـازمان، از يـک سـو مزيـت رقابتي سازمان افزايش پيدا کرده، اما از سوي ديگر باعث گستره تر شدن زنجيره تـأمين و افـزايش ارتباطـات بـا بخش هـاي گونـاگون مي شود. با افزايش اين ارتباطات و گسترش زنجيرههاي تأمين ، شرکت ها در معرض ريسک ها و اختلالات بيشتري قرار مي گيرنـد و در نتيجه مديريت کردن آنها نيازمند توجه ويژه اي مي باشد. چوپرا و همکاران مديريت ريسـک زنجيـره تـأمين را مـديريت ريسـک هاي خارجي و داخلي زنجيره تأمين تعريف کردهاند که از طريق يـک رويکـرد هماهنـگ بـين اعضـاي زنجيـره تـأمين بـه جهـت کـاهش آسيب پذيري زنجيره تأمين انجام مي شود. يافتن و تحليل ريسک ها مهم تـرين کـار در فرآينـد مـديريت ريسـک زنجيـره تـأمين اسـت
.(Chopra et al, 2007)
زنجيره تأمين عبارت است از "شبکه اي از امکانات و فعاليت ها که عمليات توسعه محصول، تهيه مواد اوليـه از تأمين کننـدگان، جابجايي مواد بين دستگاهها، توليد محصول، توزيع کالاي نهايي بين مشتريان و پشتيباني پـس از فـروش را شـامل مي شـود (نجفـي و عبادي، ١٣٨٧). ماهيت پوياي تجارت جهاني ضروري ميسازد که زنجيرههاي تأمين قابليت انطباق با تغيير را داشـته باشـند. همچنـين پيچيدگي محيط کسب وکار و افزايش رقابت در صنايع مختلف ، سبب ناپايداري و بيثباتي عوامل رقابت پذيري شده است (فکورثقيه و همکاران، ١٣٩٣). زنجيره تأمين نسبت به حوادث و اختلالات طبيعي يا انسانساخته آسيب پذير ميباشد، بنـابراين برنامـه ريـزي کـردن براي سناريو اختلال به يک استراتژي تعيين کننده در مديريت زنجيره تأمين تبديل شده است تـا زنجيـره تـأمين بتوانـد مزيـت رقـابتي جهاني خود را حفظ کند (٢٠١٤ ,Haldar et al). در نتيجه با در نظر گرفتن ريسک هاي موجود و پويايي کسب وکار و به دليل اين - که جوامع بايد در اين محيط پويا توسعه يابند و پايدار بمانند، براي پايدار بودن بايد تابآوري به رسميت شـناخته شـود Levin et) (٢٠٠٦ ,Perrings ;١٩٩٨ ,al. از بعـد سـازماني ، تـابآوري اشـاره بـه توانـايي بـراي بازسـازي مسـتمر دارد Hamel and) (٢٠٠٣ ,Valikangas. در زنجيره تأمين اين مفهوم به عنوان "توانايي زنجيره تأمين در رسيدگي به اخـتلال اسـت ، بـدون اينکـه بـر ارائه خدمات به مشتري تأثير قابل توجهي بگذارد" تعريف ميشود (٢٠١١ ,Berle et al).
در مقاله حاضر ضمن مرور ادبيات موضوعي مربوط به مديريت زنجيره تأمين تابآور، پس از بررسي نتايج تحقيقات تجربـي، به استخراج اصول و معيارهاي ايجاد زنجيره تأمين تابآور از قبيل انعطافپـذيري در منبـع يـابي، انعطافپـذيري در انجـام سـفارش، انعطافپذيري نيروي انساني، ايجاد فرهنگ مديريت ريسک ، بهبود همکاري ميان کارکنان، يکپارچه سازي زنجيـره تـأمين ، پايـداري در زنجيره تأمين ، قابليت تکنولوژيکي، قدرت پيش بيني، انطباقپذيري، چابکي زنجيره تأمين ، سرعت . پاسخ گويي زنجيره تأمين ، امنيـت در زنجيره تأمين ، شفافيت زنجيره تأمين ، به اشتراکگذاري اطلاعات، به کارگيري استراتژي افزونگي، کـار تيمـي، سـاختار زنجيـره تـأمين ، قدرت و ذخيره مالي، اعتماد در ميان کارکنان پرداخته شده است .
٢- مباني تحقيق
٢ ١ زنجيره تأمين ١
--
زنجيره تأمين معمولاً به عنوان شرکت هاي وابسته به يکديگر تعريف ميشود که باهم فعاليت ميکنند تا مواد، کالاهـا، خـدمات و اطلاعات را از مبدأ تا محل تحويل را مديريت و کنترل کرده و بهبود دهند. تا نياز مشتريان با پايين ترين قيمـت ممکـن رفـع گـردد (کاروالهو، ٢٠١٢). هر زنجيره تأمين داراي سه جز زير ميباشد:
 زنجيره تأمين بالادست : اين بخش شامل تأمين کنندگان اوليه (که خودشان ميتوانند مونتاژ کننده يا سازنده باشـند)
و تأمين کنندگانشان هستند که همه اين مسيرها از مواد سرچشمه ميگيرد. فعاليت هاي اصلي اين قسمت خريد و حمل است .
 زنجيره تأمين داخلي: اين بخش شامل همه پردازشهاي استفادهشده به وسـيله يـک سـازمان در تبـديل دادههـاي حمل شده به سازمان به وسيله تأمين کنندگان به خروجيهاست ، از زماني که مواد وارد سازمان ميشود تا زمـاني کـه محصـول نهـايي براي توزيع به خارج سازمان حرکت ميکند؛ فعاليت ها شامل حمل مواد، مديريت موجودي، ساخت وکنترل کيفيت است .
 زنجيره تأمين پايين دست : اين بخش شامل همه فرايندهاي درگير در توزيـع و تحويـل محصـولات بـه مشـتريان نهايي است . فعاليت ها شامل بسته بندي، انبار و حمل است . اين فعاليت ها ممکن است با استفاده از چندين توزيع کننده انجام شود، مثـل عمدهفروشان و خردهفروشان (پويا، ٢٠٠٥).
٢-٢- مديريت زنجيره تأمين ١ و فرآيندهاي اصلي آن
تجزيه و تحليل و ارائه راهکار براي کسب هماهنگي واحدهاي مختلف سازماني بسيار زودتر از خلق SCM در ١٩٨٢ شروع شد. در حوزه هماهنگي درون سازماني فعاليت هاي گستردهاي چون TQM،BRP ،MIS ، سازمانهاي مجازي و ... صورت گرفته است . در حوزه همکاري بين سازماني نيز ميتوان به مباحث مشارکت و همکاري در ادبيات مديريت استراتژيک ، برون سپاري در حوزه MIS و IT اشاره کرد که هيچ کدام از الگوهاي مورد اشاره ادعاي تجزيه و تحليل و ارائه راهکار براي کسب همکاري و هماهنگي همزمان در سطوح درون سازماني و بين سازماني را نداشته اند و اصولاً براي اين منظور طراحي نشدهاند. مديريت زنجيره تأمين به دنبال پر کردن اين حلقه مفقوده است (فيض آبادي و جعفر نژاد، ١٣٨٤). انجمن متخصصان مديريت زنجيره تأمين ، مديريت زنجيره تأمين را اين طور تعريف کرده است : "مديريت زنجيره تأمين شامل برنامه ريزي و مديريت همه فعاليت هاي مربوط به تأمين منابع ، تبديل آنها به محصول و مديريت پشتيباني ميشود". همچنين مديريت زنجيره تأمين ارتباطات و همکاري ميان اعضاي زنجيره را نيز شامل ميشود (٢٠٠٥,DefeeandStank). مديريت زنجيره تأمين داراي سه فرآيند اصلي است که عبارتاند از:
 مديريت اطلاعات: امروزه نقش و جايگاه اطلاعات براي همگان بديهي است . گـردش مناسـب و انتقـال صـحيح اطلاعات باعث ميشود تا فرآيندها موثرتر و کاراتر گشته و مديريت آن آسانتر گردد. در زنجيره تأمين موضوع هماهنگي در فعاليت ها بسيار اهميت دارد. مديريت اطلاعات هماهنگ و مناسب ميان شرکا باعـث خواهـد شـد تـا تـأثيرات فزاينـدهاي در تصـميم گيريها و سرعت ، دقت ، کيفيت و جنبه هاي ديگر وجود داشته باشد (غضنفري و رياضي، ١٣٨٠).
 مديريت لجستيک : در تحليل سيستم هاي توليدي موضوع لجستيک بخش فيزيکي زنجيره تأمين را در بر ميگيـرد.
اين بخش که کليه فعاليت هاي فيزيکي از مرحله تهيه ماده خام تا محصول نهايي شامل فعاليت هاي حمل ونقل ،، زمانبندي توليـد و... را در بر ميگيرد، بخش نسبتاً بزرگي از فعاليت هاي زنجيره تأمين را به خود اختصاص داده است . (پويا، ٢٠٠٥).
 مديريت روابط : اين بخش از مهم ترين مباحث زنجيره تأمين است و تأثير شگرفي بـر همـه زمينـه هـا در زنجيـره تأمين و سطح عملکرد آن دارد. بسياري از شکست هاي آغازين در زنجيره تأمين معلول انتقال ضـعيف انتظـارات و توقعـات و نتيجـه رفتارهايي است که بين طرفهاي درگير در زنجيره به وقوع ميپيوندد. در توسعه هر زنجيره تأمين يکپارچه ، توسعه اطمينان و اعتمـاد در ميان شرکا و طرح قابليت اطمينان براي آنها از عناصر بحراني و مهم براي کسب موفقيت است (پويا، ٢٠٠٥).
٢-٣- آسيب پذيري و اختلال
جاتنر آسيب پذيري زنجيره تأمين را "مواجهه با اختلالات جدي زنجيره تأمين و تحت تأثير قرار گرفتن توانايي زنجيـره تـأمين در زمينه ارائه خدمات و محصولات نهايي " تعريف کرده است (٢٠٠٥ ,ttnerJu). آزوودو و همکاران آسيب پذيري زنجيـره تـأمين را اين طور تعريف کردهاند: آسيب پذيري زنجيره تأمين ، ناتواني زنجيره تأمين در لحظه اي است که بايد نسبت به اختلالات واکنش مناسب نشان دهد تا به اهداف خود برسد (٢٠٠٨ ,Azevedo et al). شکافهاي زنجيره تـأمين هنگـامي مشـاهده مـيشـود کـه در معـرض اختلالات و حوادث ناگهاني و پيش بينينشده مانند بحران اقتصادي و سياسي و يا اختلالات زيست محيطي قـرار گيـرد Bhamra et .al, 2011;Ponomarov and Holcomb, 2009
تعاريف متعددي از اختلال در پژوهش محققان وجود دارد:
کريگهد و همکاران اختلال زنجيره تأمين را به عنوان حوادث برنامه ريزي نشده و پيش بينينشده که جريان طبيعي محصـولات
و مواد را در زنجيره تأمين مختل ميکند، تعريف کردهاند (٢٠٠٧ ,Craighead et al).
ويو و همکاران اختلالات زنجيره تأمين را حوادث غيرمنتظره و غيرقابل پيش بيني ميدانند کـه در زنجيـره تـأمين رخ مـيدهـد
.(Wu et al, 2007)
ناتاجاراسيرام و همکاران اختلال در زنجيره تأمين را اين طور بيان کردند: بحران در زنجيره تأمين ، فعاليـت هـاي اعضـاي آن را تحت تأثير قرار داده و در نتيجه اختلال عمدهاي را در جريان طبيعي کـالا يـا خـدمات ايجـاد مـيکنـد ,Natarajarathinam et al .2009
کاروالهو و همکاران، ١٦ حادثه مهم را که باعث اختلال در زنجيره تأمين ميشوند را معرفي کردند که عبارتاند از: آتشفشـان، بحران مالي، اعتصاب، محصول غير منطبق با نياز مشتري، تراکم بنادر، نقص محصول، اعتصاب توسط تأمين کننده، ورشکستگي تأمين - کننده، تأخير تأمين کننده، حمله تروريستي، انفجار در برنامه توليد انرژي، آتش ، طوفان، حمله بزرگ به يک خط لوله ، اعتصاب جهاني، جاري شدن سيل . اين حوادث را ميتوان به چهار دسته تقسيم کرد که در جدول ١به همراه دسته بندي ١٦ مورد فوق آورده شده است .(Carvalho et al, 2012c)

٢-٤- تابآوري
تابآوري در فرهنگ لغت ، توانايي بازيابي، بهبود سريع ، تغيير، شناوري، کشساني و همچنين خاصيت فنري و ارتجاعي ترجمه شده است . مفهوم تابآوري در رشته هاي مختلف علمي -از روانشناسي تا مهندسي - کاربرد دارد و در نتيجه تعاريف به همـان انـدازه متنوع است که برخي از آنها در جدول ٢آورده شده است . بسياري از اين مفاهيم تـابآوري را (١) بـه عنـوان توانـايي "جسـتن بـه عقب " براي دستيابي به تعـادل واحـد (١٩٨٤ ,Pimm ;٢٠١١ ,Cohen et al)، (٢) بـه عنـوان انـدازهگيـري اسـتحکام و ظرفيـت ميانگيري، قبل از اينکه اختلالات بتوانند سيسـتم را از حالـت پايـدار بـه حالـت ديگـر تبـديل کننـد ;١٩٩٨ ,Folke &Berkes ) (١٩٧٣ ,Holling، (٣) و به عنوان توانايي سازگاري در واکنش به اختلال (٢٠١٠ ,Pendall et al).

٢-٥- تابآوري زنجيره تأمين
تابآوري زنجيره تأمين توانايي زنجيره تأمين براي واکنش نشان دادن بـه يـک اخـتلال غيرمنتظـره اسـت ,Azevedo et al) (٢٠٠٨. کريستوفر و پيک تابآوري زنجيره تأمين را توانايي زنجيره تأمين براي مقابله با عواقب ناشـي از خطـرات اجتنابناپـذير بـه منظور بازگشت به عملکرد اصلي خود و يا رسيدن به يک حالت مطلوبتـر و جديـد تعريـف مـيکنـد ,Christopher and Peck) (٢٠٠٤. در يک زنجيره تأمين به منظور شناسايي حالاتي از سيستم که بايد حفظ شود و عوامل مؤثر بر اين حالت هـا، بـراي شناسـايي راههايي که اختلالات ميتوانند از طريق متغيرهايي، وضع موجود را تحت تأثير قرار دهند، شناسايي اينکه چگونه يک حالت نسبت بـه يک حالت نامطلوب ترجيح داده ميشود وبراي جلوگيري از انتقال به يک حالت نامطلوب در افق کوتاه مدت و بلندمدت بايد تـاب - آوري زنجيره تأمين تجزيه و تحليل و بررسي شود (٢٠١٢ ,Carvalho).
٢-٦- هدف از اقدامات تابآور در زنجيره تأمين
زنجيره تأمين تابآور شرکت ها را در پاسخ گويي فعالانه به تغييرات تقاضاي بازار و اختلال، پيش از رقبا، حمايت ميکننـد. در اين مفهوم زنجيره تأمين تابآور ميتواند به عنوان يک منبع قوي براي مزيت رقابتي باشد. در تحقيقات پيشين هدف از اقدامات تاب -
آور دو چيز بيان شده است :

١. بازيابي ارزشهاي مطلوب در يک سيستم که مختل شده است در يک دوره زماني قابل قبول و با هزينه قابل قبول .
٢. به منظور کاهش اثرپذيري از اختلال از طريق تغيير سطح تأثيرپذيري از تهديدات بالقوه.
اين اقدامات براي ايجاد زنجيره تأمين تابآور ميتوانند در گروههاي زير قرار بگيرند:
١. طراحي يک شبکه زنجيره تأمين با قابليت تنظيم مجدد از طريق حمل ونقل ، تسهيلات، انبار و برنامه ريزي منـابع کـه وجـود
جايگزيني ١ را اجازه دهد.
٢. طراحي محصول به منظور افزايش ظرفيت (مودلار محصول) وکاهش تعداد قطعات مورد نياز.
٣. استفاده از فرآيندها و منابع استاندارد که اجازه دهد تا فشار کار در فرآيندها انتقال يابد.
٤. تنظيم سياست هاي زمانبندي اصلي توليد و اندازههاي متنوع و زياد تا زنجيره تأمين تا واکـنش فعالانـه نسـبت بـه تغييـرات
تقاضا داشته باشد (٢٠١٢ ,Carvalho).
٢-٧- مديريت زنجيره تأمين تابآور
تابآوري زنجيره تأمين يک زيرمجموعه از ادبيات موضوع مديريت ريسـک ميباشـد (٢٠١٠ ,Zsidisin and Wagner).
تابآوري نه تنها اختلال را کاهش ميدهد، بلکه قابليت سيستم براي بازگشت از وضعيت اختلال به حالت مطلوب را ارتقاء ميبخشد
(٢٠٠٨ ,Pettit). اختلالات در زنجيرههاي تأمين غيرقابل اجتناب ميباشـد (٢٠٠٨ ,Glickman and White)، بنـابراين مـديران نبايد به وقايع مصيبت بار (که ممکن است رخ دهند يا خير) تمرکز کنند، بلکه لازم است زنجيره تأمين را به گونه اي مديريت و توسـعه دهند که زنجيره بتواند در مقابل اختلالات پيشرو به خوبي واکنش داده و به شرايط عـادي بـازگردد. قابليـت پاسـخ گـويي مناسـب بـه اختلالات (بلاياي طبيعي و يا انساني )، يک نياز استراتژيک براي بقاي سازمان در شرايط رقابتي ميباشد، خصوصاًزمـاني کـه سـازمان جزئي از يک شبکه موجوديت ها است (٢٠١٠ ,Hanna et al). سيستم هاي توليدي سنتي تلاش ميکنند تـا اخـتلالات را پيش بينـي کرده و در مقابل بروز آنها مقاومت کنند، هر چند رويکردهاي جديد، ايجاد و حفظ پاسخ گويي در سـطح مناسـب و شناسـايي رفتـار مناسب براي پاسخگويي به اختلالات را ضروري ميدانند.
از سويي ديگر سازمانها امروزه به مديريت يکپارچه در تمامي سطوح با درنظرگرفتن انواع اختلالاتي که تداوم فعاليت هايشان را در شرايط رقابتي امروزه بازار جهاني تهديد ميکند، نياز دارند. لذا حرکت سازمانها به سمت «مديريت تـداوم کسـب وکار٢» امـري ضروري است . BCM شامل فرآيندي يکپارچه براي شناسايي کليه مخاطرات و تهديدهاي در معرض سازمان در بخش هاي مختلـف ، همراه با برنامه ريزي براي انجام اقدامات پيشگيرانه و بازيابي در صورت مواجه با اختلالات ميباشد (٢٠٠٤ ,Herbane et al). لـذا ميتوان استنباط کرد کليه فعاليت هاي سازمان، از جمله مديريت ريسک و اختلال، خود زير چتر BCM که به صورت يکپارچـه کليـه فعاليت هاي سازمان را پوشش ميدهد قرار ميگيرد.
هر چند در اکثر تعاريف مديريت زنجيره تأمين ، ريسک از قلم افتاده است اما مديريت ريسک در زنجيـره تـأمين در تحقيقـات بسياري مورد توجه بوده است . مديريت ريسک زنجيره تأمين مديريت ريسک هاي خارجي و داخلي زنجيره تأمين اسـت کـه از طريـق يک رويکرد هماهنگ بين اعضاي زنجيره تأمين به جهت کاهش آسيب - پذيري زنجيره تأمين انجام ميشود. يافتن و تحليل ريسـک ها مهم ترين کار در فرآيند مديريت ريسک زنجيره تأمين است .
٣- مروري بر پژوهش هاي انجامشده
در اين بخش عقايد و نظريه هاي متفاوت نظريه پردازان داخلي و خارجي را در زمينه مدلهاي ارائه شده براي مـديريت زنجيـره
تأمين تابآور مورد بررسي قرار مي گيرد:
٣-١- پژوهش هاي داخلي
 نوجوان وهمکاران، در مقاله اي با عنوان "اندازهگيري انعطافپـذيري زنجيـره تـأمين بـا اسـتفاده از مـدل ترکيبـي
AHP و TOPSIS فازي (مطالعه موردي: صنعت پوشاک )" براي اندازهگيري انعطافپذيري زنجيره تأمين ، از يـک مـدل جـامع کـه توسط کالئونگ مون و همکارانش ١ ارائه شده استفاده کردند که شامل چهار بعد انعطافپذيري منبـع يـابي، سيسـتم توليـدي، توزيـع و سيستم اطلاعاتي است . مدل بوميسازي شده توسط آنها در شکل ١و جدول ٣آورده شده است . در اين پـژوهش بـراي تعيـين وزن ابعاد و زير ابعاد اندازهگيري انعطافپذيري از روش تحليل سلسله مراتبي (AHP) فازي و براي رتبه بندي زنجيرههاي تأمين بر اساس شاخص هاي انعطافپذيري از TOPSIS فازي استفاده شد. نتايج حاصل از پيادهسازي اين مدل پيشنهادي، در صنعت پوشـاک جهـت اندازهگيري انعطافپذيري نشان ميدهد که اين مدل در عمل کارايي خوبي دارد (نوجوان و همکاران، ١٣٩٣).