بخشی از مقاله
چکیده
اصلیترین مکانی که آدمی در طول زندگی با آن در ارتباط بوده و دارای نقش فضایی تاثیرگذار در شکل گیری رضایتمندی انسان است؛ خانه میباشد. از این رو هدف اصلی این پژوهش تحلیل مولفههای تاثیرگذار بر شکلگیری رضایتمندی ساکنین از محل سکونت خود می باشد. راهبرد این پژوهش، تحلیلی توصیفی و از ابزار پرسشنامه در پیشبرد اهداف استفاده شده است.
برای پاسخ به این مهم، منطقه شهرک غرب در شهر تهران انتخاب گردید. دیدگاه متفاوت ساکنین این منطقه طی پرسشنامههایی در حیطه عناصر کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و خدماتی موثر بر شکل گیری رضایتمندی، جمعآوری و در نهایت با نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل از یافته ها حاکی از این امر است که عوامل اجتماعی، خدماتی، اقتصادی و کالبدی به ترتیب با اعداد 3/14، 2/42، 2/41 و 2/31 دارای میانگین برتری در تاثیر گذاری بر رضایتمندی ساکنین هستند.
مقدمه
امروزه تأمین مسکن به عنوان یکی از مسائل اساسی در ساخت و توسعه شهرها مطرح است. در ایران همراه با رشد شهرنشینی و ازدیاد جمعیت و کمبود زمین مناسب جهت ساخت و ساز، احداث مجتمع های مسکونی از جمله اقداماتی در جهت پاسخگویی به این نیاز روزافزون مسکن می باشد
همچنین این روند رو به رشد تقاضای مسکن به دلیل حل مشکل زمین و مسکن و توسعه نگرش تک بعدی و کمیت گرا به محیط های مسکونی به عنوان تفکر برخاسته از زمینه های اجتماعی و اقتصادی ایران معاصر، سبب شده است در فرهنگ معماری و شهرسازی کنونی توجه لازم به مساله بنیادین کیفیت محیط مسکونی به معنای واقعی آن اعمال نشود. این مساله به همراه تاثیر متقابل کیفیت محیط مسکونی بر کیفیت زندگی ساکنان، تعریف جامع و نظام مندی از کیفیت محیط های مسکونی را ضروری می سازدعلاوه بر این رضایت از محل زندگی، بعد از رضایت از زندگی زناشوئی دومین عامل مهم در رضایت فرد از کل زندگی خویش می باشد . - Kearney, 2006: 135 - که حاکی از اهمیت این فاکتور در زندگی بشر می باشد.
بررسی فرآیند طراحی شهری در کشورمان نیز نشان می دهد که این طرح ها از پاسخگویی به نیاز های کیفی در محیط های شهری باز مانده اند - خلیلی، . - 1 :1385 داده ها نشان می دهند که درک میزان رضایتمندی از سوی هر شخص در شرایط متفاوت شخصی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و فیزیکی متفاوت می باشد و اضافه کردن ویژگی های شخصی به تجزیه و تحلیل ها، سبب افزایش قدرت پیش بینی می گردد
رضایت تابع ابعاد متفاوتی از زندگی انسان است و تلفیق طیف متفاوتی از برداشت های فرد از زندگی روزمره، آن را شکل می دهند. رضایت از محیط مسکونی وابسته به جنبه های کالبدی - ظاهر، توده و فضا، کارایی محیط و حضور طبیعت - ، جنبه های اجتماعی - مردم و تعاملات اجتماعی - ، جنبه های عملکردی - خدمات عمومی، خدمات تفریحی، خدمات تجاری، خدمات حمل و نقل - ، جنبه های زمینه ای - سلامتی و بهداشت و نگهداری - می باشد
در جهت بهبود فضای زندگی تاکید این مقاله بر کیفیت محیط به عنوان یکی از ارکان شکل گیری رضایتمندی در محیط و تحلیل حضور آن در محیط سکونتی افراد می باشد. از آنجا که کیفیت محیط از ارکان شکل گیری رضایتمندی از مکان می باشد. این مقاله، اهمیت رضایتمندی و کیفیت مکان را در درون بافت مسکونی تشریح می نماید. رهیافت این پژوهش توصیفی تحلیلی بوده و بر این اساس هدف اصلی تحقیق شناخت و ارزش گذاری مولفه های تاثیر گذار بر رضایتمندی ساکنین از محیط مسکونی می باشد.
-1مبانی نظری
-1-1کیفیت محیط زندگی
موضوع کیفیت زندگی بر پایه پذیرش این فرضیه بنیادی صورت گرفته است که محیط اجتماعی و فیزیکی می تواند بر روی خوش بختی و رفاه مردم ساکن یک محل تاثیر گذار باشد. کیفیت زندگی مفهومی است چند وجهی و بررسی آن نیاز به اتخاذ رهیافتی میان رشته ای و فرا رشته ای دارد و تا حدود زیادی از ارزش ها متاثر است
طرح مسئله بهبود و ارتقای کیفیت زندگی و کیفیت محیط شهری،نمودِ گرایشی نو ظهور در اوایل دهه 1960 در مواجهه با مسائل رشد و توسعه یک بعدی بود. تعریفی که ون پل2 از این مفهوم ارائه می دهد بدین صورت است: »کیفیت محیط شهری … مفهومی واجد ارزش ذهنی از عینیت های محیط محسوب می شود. این ارزش به واسطه ارزش » محیط شهری … که دربرگیرنده ویژگی های اساسی نظیر رضایتمندی فردی از مسکن، محله و همسایگان از محیط اطراف است، تعیین می شود. بدین ترتیب ارزش ذهنی کلی محیط شهری، معادل مجموع ارزیابی های صورت گرفته از ویژگی ها و مولفه های سازنده محیط است
-1-2 کیفیت محیط مسکونی
رضایت از محل سکونت را می توان معادل رضایتی که فرد یا عضوی از یک خانواده از مسکن فعلی خود درک می کند؛ دانست
در محیط مسکونی نیازها در دو ساحت مادی و معنوی در مراتبی از رده کمی نیاز به تأمین سر پناه توسط محیط مسکونی، تا رده های کیفی نیاز به احساس امنیت کالبدی و روانی در محیط مسکونی، نیاز به احساس تعلق به جمع همسایگان، نیاز به ایجاد فرصت های فضایی برای خلاقیت و امکان آزادی انتخاب برای فعالیت در فضاهای مسکونی و نیاز به زیبایی صوری و فرمال اجزاء سازنده محیط مسکونی تعریف می گردد
رضایتمندی، اغلب جهت ارزیابی ادراکات و احساسات ساکنین از واحد مسکونی و محیط زندگی خویش به کار می رود
-1-3 رضایتمندی از محل سکونت
رضایت از محل سکونت معادل حس رضایتی است که فرد یا عضوی از یک خانواده از مسکن فعلی خود درک و یا تجربه می کند. پژوهش های تجربی انجام شده در این حوزه در دو رویکرد اصلی قابل تفکیک است:
-1 در گروه اول پژوهش هایی هستند که مطالعه رضایت همسایگی به عنوان معیار ارزیابی کیفیت محیطی صورت گرفته است. هدف این گروه از پژوهش ها تخمین ارزش معیارهای محیطی و شخصی اثرگذار در رضایت از محیط مسکونی است.
-2 منظور از پژوهش گروه دوم پیش بینی رفتارهای جاری در همسایگی همچون جابجایی است
ادبیات موجود رضایت از همسایگی تاکید بر ارزیابی ذهنی از کیفیت زندگی دارد که ابعاد تحلیل متفاوتی را در برمی گیرد
دیوید اسمیت3، اولین جغرافیدانی بود که درباره کیفیت زندگی، رفاه و عدالت اجتماعی در جغرافیا صحبت کرد. این جغرافیدان برای بررسی کیفیت زندگی، رفاه و عدالت اجتماعی از شاخص های اجتماعی ذهنی و مقایسه ای عینی استفاده کرد اما مفهوم کیفیت محیط شهری برای اولین بار در کنفرانس"هابیتات"4 سازمان ملل در سال 1976 مطرح شد. در این کنفرانس کیفیت محیط را مترادف با برآورده کردن نیازهای اساسی انسان و عدالت اجتماعی دانستند. این نیازها عبارت بودند از :غذا، مسکن، شغل، بهداشت، آزادی، شرافت و امکان پیشرفت فردی و توزیع عادلانه درآمدهای توسعه
یک کمبود واضح در این زمینه، یک توصیف دقیق جامع از "کیفیت محیط" برای نواحی مسکونی به لحاظ عناصر اصلی و مهم آن است چرا که مطالعات سیستماتیک بر روی کیفیت محیط برای مقاصد سکونتی نسبتا جدید است
محققان متعددی در صدد کشف عوامل تاثیر گذار بر ارزیابی کاربران از رضایت محیط مسکونی هستند. در این راستا متغیر های متعدد موثر بر ارزیابی کاربران، مورد بررسی قرار گرفته است. متغیر های زیبایی، وسعت و ناحیه طبیعی، تعامل اجتماعی، ایمنی خدمات و تسهیلات، نگهداری و آسایش محیطی از جمله مهمترین این متغیر ها هستند. علاوه بر متغیر های مذکور مشخصات جامعه آماری نیز در رضایت آنها از محیط تاثیر گذار است.
مطالعات تجربی دیگر نشان داده است که سن، صاحب خانه بودن و سطح درآمد بالا تاثیر معنا داری در افزایش رضایت از مکان دارد. اگرچه متغیر های وابسته به محیط فیزیکی و جامعه آماری تاثیر غیر قابل انکاری بر حس رضایت دارند اما درجه اهمیت هر متغیر به صورت دقیق مشخص نبوده و تابع بستر طرح می باشند
مارکوس و سرکیسیان - 1986 - رضایت محیط مسکونی را منوط به متغیر های سازگاری، نگهداری، ظاهر بصری مطبوع، رضایت از مدیریت، حضور همسایگان همگن، درک ارزش اقتصادی و رضایت از سایر همسایگان می دانند. ساکنان با تاثیر بر ارزش اقتصادی، مطبوعیت ظاهر و همچنین نگهداری در رضایت از محیط مسکونی تاثیر گذار است. همگنی ساکنان و نگهداری با واسطه رضایت از همسایگی بر رضایت از محیط مسکونی موثر است
-1-4 معیار های کیفیت محیط زندگی
کیفیت محیط زندگی به عنوان یکی از الزامات اولیه کیفیت زندگی، دربرگیرنده احساس رفاه، آسایش و رضایت مردم از عوامل کالبدی- فضایی، اجتماعی -اقتصادی، زیست محیطی و نمادین محیط زندگیشان است. به عبارت دیگر، کیفیت محیط نه تنها به حوزه برآورده سازی نیازهای مادی انسانی توجه دارد؛ بلکه همچنین به تامین و ارتقای وضعیت اجتماعی و توسعه اجتماعاتی که بر الگوهای رفتار اجتماعی آنها نیز تاثیرگذار است؛ توجه دارد
بررسی پیشینه پژوهش با توجه به رویکر رضایتمندی، معیارهای محیط زندگی را در سه بخش واحد مسکونی، واحد همسایگی و محله مورد شناسایی قرار داد که نتایج این داده ها در - جدول - 1 نشان داده شده است.
- جدول . - 1 شاخص های کیفیت محیط زندگی.
