بخشی از مقاله
چکیده
" برنامه ریزی کاربری اراضی شهری" در واقع مجموعه فعالیت هایی است که محیط انسانی را مطابق خواسته ها و نیازهای جامعه شهری سامان می بخشد و این مقوله هسته ی اصلی برنامه ریزی شهری را تشکیل می دهد. امروزه به دلیل شهرنشینی بدون برنامه نابسامانی هایی در ویژگی های کاربری زمین در شهرها به وجود آمده است، جهت ارتقاء کیفی شهرنشینی، ساماندهی کاربری اراضی شهرها از اهمیت بالایی برخوردار می باشد و شهر میمه هم یکی از شهرهایی است که نابسامانی در کاربری زمین این شهر موجب عدم آسایش شهروندان شده است این نابسامانی ها شامل: بافت مسکونی فرسوده، کمبود امکانات و خدمات، عملکرد نامناسب و پراکنش غیر اصولی خدمات شهری به شهروندان است.
در این مقاله مشکلات هر یک از کاربری ها بصورت کمی و کیفی مورد بررسی قرار گرفته است و با بهره گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS به تجزیه و تحلیل کاربری ها پرداخته شده است.
در نتیجه آنچه که می تواند در مرتفع کردن مشکلات موثر باشد، تنوع کاربری ها، پراکنش اصولی و کارآمدشان در سطح شهر، کیفیت عملکردی کاربری ها، دسترسی و توزیع مناسب خدمات شهری می باشد.
کلید واژه ها: کاربری زمین، ارزیابی، تحلیل، شهر میمه.
-1 مقدمه
-1-1 طرح مسآله
تحقیقات مربوط به ساخت شهرها در دهه های اخیر نشان می دهد که بدون " برنامه ریزی کاربری زمین" نمی توان به الگوی بهینه زیست در شهرها دست یافت. برنامه ریزی کاربری اراضی شهری از جنبه های اصلی ساخت شهر است و این مقوله در پی نابسامانی ها، مسائل و مشکلات شهرها در دهه های اخیر از جایگاه ویژه ای برخوردار شده است (زیاری، .(15 :1381
در واقع هدف نهایی برنامه ریزی کاربری زمین ایجاد نوعی " تعادل اکولوژ یک" و " عدالت اجتماعی" در روند توسعه و عمران شهر است و می باید به اهداف کیفی انسانی مثل ادراک زیبایی، احساس هویت فضایی و احساس تعلق به محیط نیز پاسخ گوید چرا که در نهایت این گونه عوامل هستند که زمینه ی " آسایش" و " رضایت" شهروندان را فراهم می سازند. با توجه به نارسایی و محدودیت استانداردهای کمی در دو سه دهه ی اخیر شاخص های مربوط به کیفیت زندگی، رفاه اجتماعی آسایش عمومی، حفاظت منابع طبیعی و تاریخی باید در نظر گرفته شوند ( مهدیزاده، 286 :1382 و .(291
از آنجایی که ارزیابی یکی از مراحل اساسی در فرآیند برنامه ریزی کاربری زمین است و با انجام ارزیابی زمینه ی بهبود کیفی و کمی طرح ها فراهم می شود و به کار گیری آن موجب اصلاح الگوی فضایی شهر و تعیین الگوی بهینه برای کاربری های شهری
می شود، مع الوصف در پی مشاهده ی نابسامانی در ویژگی های کاربری اراضی شهر میمه مقاله حاضر به منظور ارزیابی و تحلیل کاربری اراضی شهر میمه تدوین می شود.
روش بررسی در این پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و جهت تجزیه و تحلیل ویژگی های هر یک از کاربری ها از مدل SWOT و سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS استفاده شده است.
-2-1 اهداف پژوهش
بطور خلاصه اهداف این پژوهش شامل موارد زیر می باشد:
- ارزیابی کمی و کیفی هر یک از کاربری ها،
- شناخت وضع موجود کاربری های شهری؛
- ارزیابی و تحلیل کاربری ها ؛
- بررسی وضعیت کلی ساختمان های مسکونی؛
- ارائه وضع مطلوب برای هر یک از کاربری ها؛
-3-1 پیشینه پژوهش
در ارتباط با پیشینه بررسی کاربری اراضی شهری در ایران چندین کتاب و مقاله چاپ و منتشر شده اند، در عین حال مطالعاتی نیز در غالب رساله های دکتری و فوق لیسانس برنامه ریزی شهری، صورت گرفته که برخی از این تحقیقات و رهیافت های آن ها به شرح ذیل قابل پی جویی است:
فرانک سیف الدینی (1383) ، در کتاب مبانی برنامه ریزی شهری، به این نکته اشاره نموده که برنامه ریزی کاربری زمین بیان کننده مقاصد یک اجتماع در مورد چگونگی استفاده از زمین می باشد.
اکبر پرهیزگار (1375)، در رساله دکتری خود با عنوان الگوی مناسب برای مکان گزینی خدمات شهری، مدل های متعددی را جهت مکان گزینی خدمات در سطح شهر تبریز معرفی کرده است.
جواد افتخاری (1380)، در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان برنامه ریزی و ساماندهی کاربری اراضی محله قلهک تهران، به این نکته اشاره دارد که به انتظام در آوردن کاربری زمین یکی از عوامل اصلی ارتقاء زندگی ساکنین و افزایش تعلق خاطر به محل زندگی می باشد.
هال (1997)، در کتاب برنامه ریزی شهری و منطقه ای اینگونه اظهار میدارد که سکونتگاههای ادوار مختلف بیانگر آن است که استفاده از زمین با اهداف خاص صورت میگرفت؛ دلیل آن یا یا شرایط اجتماعی و طبقاتی متناسب بوده یا با تفکر خاصی که به نحوی به دنبال توزیع کاربریهای مختلف بوده است. او همچنین بیان میکند که قدمت این مطالعات در ایران بسیار کم و عمدتا مربوط به زمان تهیه طرح های جامع شهری میباشد .(Hall., 1997, 85)
مهدیزاده (1379)، در مقاله برنامهریزی کاربری زمین، تغییرات در دیدگاهها و روشها، اهداف فضایی- کالبدی کاربری زمین را شامل توزیع متعادل کاربری ها، جلوگیری از تداخل کاربریهای ناسازگار، گرد آوری معیارهاو استانداردهای مناسب کاربری، تشویق تنوع و اختلاط کاربریها، حفظ تناسب در توسعه عمودی و افقی و ... میداند.
دکتر اسماعیل علی اکبری (1386)، در پژوهشی با عنوان توانمندسازی کالبدی- کارکردی بافتهای فرسوده شهری، بافت فرسوده شهر گرگان را مورد بررسی قرار داده است. در این پژوهش ابتدا ویژگی های بافت فرسوده و قدیمی، عوامل موثر در انحطاط و فرسودگی آن شناسایی شده است و سپس به تحولات کالبدی بافت، مسائل، مشکلات و پتانسیل های موجود در آن پرداخته شده است. که از جمله مشکلات فرسودگی بافت شامل: فقدان سلسله مراتب در شبکههای ارتباطی، عرض کم معابر و پر پیچ و خم بودنشان است، نبود تاسیسات و تجهیزات مناسب شهری، وجود ساختمانهای فرسوده با کیفیت ضعیف ابنیه و .... . از جمله پیشنهادات جهت بهبود شرایط را اینطور بیان نموده است: توجه به توسعه پایدار شهری، گسترش فضای سبز و فعالیتهای
فرهنگی، بهره گیری از مشارکت مردم در امر بهسازی و توانمند سازی بافت، تجدید ساخت شریانهای اصلی و اصلاح کف معابر و عریض کردن معابر....
دکتر کرامت االله زیاری (1380)، در پژوهشی با عنوان برنامهریزی کاربری اراضی شهر میناب، کاربری اراضی این شهر را در یک دوره ده ساله بررسی می کند. شهر خطی میناب با جمعیتی معادل 65313 نفر و 1027/05 هکتار در سال 1380 در کاربریهای آموزشی، تجاری – خدماتی، مذهبی، اداری، صنعتی - کارگاهی و شبکه معابر هیچ کمبودی ندارد. در افق 1390 با جمعیت 88119 نفر به 225/69 هکتار زمین شهری نیاز است. با نگرش به مبانی های نظری به خصوص توسعه پایدار شهری و وجود فضای خالی درون شهر و پراکندگی شهری، سعی در عدم گسترش فضایی شهر است.
دکتر منوچهر فرج زاده ( (1383، در پژوهشی با عنوان برنامهریزی کاربری اراضی با استفاده از سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، شهر خرم آباد را مورد مطالعه قرار داده است که نشاندهنده این است که در این منطقه امکانات لازم برای توسعه اراضی کشاورزی و همچنین اراضی مرتع و جنگلداری به ترتیب تا میزان 26، 35 و 20 درصد وجود دارد، که می توان جهت فعالیتهای آبزی پروری و توریسم گسترده بهره گرفت.
کاشانی و یزدانی 1389) )، در پژوهشی با عنوان توانمند سازی بافت فرسوده شهر ملایر که برای توانمند سازی 39 هکتار از بافت فرسوده شهر ملایر انجام شده است، نخستین کار برای انجام کار مطالعات دقیق ساختار آن معرفی کرده اند تا بتوان مشکلات آن را از میان برد.
رکا و همکاران (2006)، اظهار میدارد که استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی با تمامی دادههای آماری، این امکان را میدهد تا شاخصهای مختلف توزیع جغرافیایی ابنیه، در سطوح مختلف آسیب پذیری بدست آید(.(Roca & et al., 2006, 144 مالسزویکی (2009) ، بکارگیری GIS را به عنوان ابزاری قوی برای برنامهریزی و کمک به مدیریت شهری بهینه لازم میداند و گسترش و پیشرفت این سیستم را عرصهای برای تکامل افق های برنامهریزی به حساب میآورد .(Malczewski., 2009, 3) سید محمد ایازی (1385)، در پژوهشی که برای ارائه روش کلی برای شناسایی بافتهای فرسوده با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی انجام داده است، شاخصهای محاسبهی پهنه و بناهای هر بلوک و مساحت خیابانهای اطراف بلوک، محاسبهی عرض خیابان های اطراف هر بلوک و تعیین بن بست بودن آنها و محاسبه ی ضریب نفوذ پذیری هر بلوک و اختصاص آن به بلوک مورد نظر را به عنوان شاخصهای شناسایی به کار گرفته است.
حبیبی و همکاران (1386)، در کتاب بهسازی و نوسازی بافتهای کهن شهری، تقابل و همزیستی فرهنگ مدرن و سنتی شهرها را دائمی میداند که ساخت نهایی شهر و الگوی زندگی ساکنان آن را رقم میزند. کلیه شهرهای مبادرت به بهسازی در جهان با مداخله موضوعی و موضعی سعی در ترمیم و روانسازی شبکه ارتباطی از یک سو و زیبا سازی شهری از سوی دیگر داشته اند.
-4-1 فرضیات پژوهش
- عملکرد غیر مناسب و پراکنش غیر اصولی خدمات شهری در سطح شهر مشهود است.
- کمبود امکانات و خدمات شهری بسیار مشکل ساز شده است.
- مسئله دار ترین بافت در سطح شهر، بافت مسکونی می باشد.
-5-1 روش پژوهش
روش بررسی در این پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده است که ابتدا ارزیابی و تحلیل کاربری های وضع موجود و پیشنهادی در نرم افزار Arc View مورد بررسی قرار گرفته و سپس با توجه به سرانه های استاندارد طرح جامع شهر، سطوح و سرانه هر یک از کاربری های شهر در وضع موجود و پیشنهادی و ترکیب همه کاربری ها با استفاده از نرم افزار Excel 2010 ارزیابی شده و در ادامه پژوهش، وضعیت کلی ساختمان های مسکونی با ارائه نقشه هایی در محیط GIS و نرم افزار Arc View مورد تحلیل قرار گرفته و در نهایت با استفاده از مدل SWOT نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدید های شهر میمه بیان گردیده است.
-6-1 محدوده پژوهش
شهر میمه به وسعت 344 هکتار در 51 درجه و 10 دقیقه طول شرقی و 33 درجه و 26 دقیقه عرض شمالی ودرارتفاع 1970مترازسطح دریا واقع شده است .این شهر با گسترش شمالی-جنوبی در امتدادجاده اصفهان به دلیجان– قم ودریک موقعیت دشتی هموارواقع شده است ( شکل .(1 قرارگیری شهر در امتداد یکی از پرتردترین راههای ارتباطی کشوراز مهم ترین عوامل توسعه آن بشمار می رود .دشت حاصل خیز با منابع مناسب آب وخاک وقنوات دایر از دیگر عوامل جغرافیایی بشمار می روند که به دلیل مساعدت های محیط موجب جذب جمعیت واستقرار سکونتگاه دراین ناحیه شده است .این شهر یکی از7 نقطه شهری شهرستان شاهین شهرومیمه است . این شهرستان در قسمت های مرکزی کشور و جزء یکی از 23 شهرستان استان اصفهان است . وسعت کل شهرستان حدود 5018 کیلومتر مربع است که 4.7 درصد از کل وسعت استان را شامل می شود و دارای دو بخش به نام های مرکزی ومیمه است که بخش میمه دارای دو دهستان؛ زرکان و ونداده اس
