بخشی از مقاله
بررسی کاربری اراضی شهر خرم آباد با رویکرد جمعیتی توسعه پایدار شهر
چکیده
تخصیص و تقسیم منطقی کاربری و عملکرد های مختلف برای اراضی یک شهر به منظور رفع نیازهای خرد و کلان امـروز و ایجـاد نقشه راه برای توسعه آینده آن، همواره به عنوان علم برنامه ریزی کاربری زمین از جهات مختلف مورد توجه و کنکاش بوده است. و از آنجا که توسعه پایدار شهری بعنوان یکی از اهداف و برنامه های مهم و اجتناب ناپذیر مطرح مـی باشـد و نظـر بـه تـاثیر پـذیری برنامه ریزی کاربری های اراضی شهری از این مقوله کارساز، سعی بر آن است که در این پژوهش با استفاده از اسناد کتابخانـه ای و مطالعات موجود به روش توصیفی– تحلیلی کاربری اراضی شهر خرم آباد مورد سنجش و ارزیابی واقع شود. با در نظر گرفتن وضـع موجودی امروز شهر و با نگاه به آینده در نهایت مشخص شد که میتوان حتـی از محـدوده فعلـی شـهر بـرای توسـعه ی پایـدار آن استفاده نموده و اراضی مورد نیاز شهر را تا افق 1400 تامین و برآورد نمود.
واژه های کلیدی: کاربری اراضی، توسعه پایدار، رویکرد جمعیتی، شهر خرم آباد.
1
مقدمه:
امروزه علم برنامه ریزی کاربری زمین بعنوان مهمترین اصل و هسته مرکزی برای انتظام و سـاماندهی کـاربری هـای مختلـف یـک شهر، مورد توجه مسئولان و برنامه ریزان شهری می باشد.
رشد پرشتاب و پرسرعت مهاجرت بشر از روستاها به شهرها از یک طرف و افزایش طبیعی جمعیـت از طـرف دیگـر باعـث افـزایش جمعیت شهری شده و نیک می دانیم افزایش جمعیت همراه با نیازها و خواسته ها و مشکلات گوناگونی است به همین دلیل مقوله مذکور باید مورد توجه خاص و ویژه مسئولان امر قرار گیرد تا در نهایت با برنامه ریزی و طراحی، توسعه ای حساب شده و مناسـب و تعاریف منطقی از کاربری های مورد نیاز شهروندان یک شهر شده و با مرور زمان اجرا گردد.
با آنچه گذشت اهمیت علم کاربری اراضی در شهرها بیشتر و بیشتر، مشخص و معلوم می گردد و از آنجا کـه شـهر خـرم آبـاد نیـز مانند سایر شهرها از این امر مستثنی نبوده و با مشکلاتی از این دست مواجه می باشد بنابراین در این پژوهش سعی بر آن است تـا روند توسعه شهر مورد بررسی قرار گیرد و میزان اراضی لازم در جهت توسعه پایدار شهر با در نظـر گـرفتن فـاکتور مهـم جمعیـت محاسبه گردد.
در ادامه به چند پژوهش که در این حوزه صورت پذیرفته اند، اشاره ی کوتاه و مختصر می گردد:
- ذاکریان در سال 1389 با نگاشتن مقاله ای با عنوان توسعه پایدار شهری به مطالعه شهرهای استان یزد با استفاده از تحلیـل داده های کمی پرداخته و شهر یزد را پایدارترین و شهر خضر آباد را ناپایدار ترین شهر آن استان معرفی نموده است. (ذاکریان، (1389
- صابری فر در پژوهشی تحت عنوان توسعه شهری پایدار، این مفهوم را به معنای حرکت بر محور انسان- محیط تعریف نموده و به کاوش راهکارهای دستیابی به اهداف آن می پردازد. (صابری فر، (1383
روش تحقیق:
این پژوهش با مطالعه منابع اسنادی و کتابخانه ای با روش بررسی توصیفی- تحلیلی، کاربری هـای اراضـی شـهر خـرم آبـاد مرکـز استان لرستان را با نگاه به توسعه پایدار شهر بررسی نموده است. در ابتدا در جهت شناخت با مطالعـه موقعیـت جغرافیـایی و رونـد توسعه کالبدی شهر خرم آباد از گذشته تا امروز پرداخته و سپس با بررسی دقیق و موشکافانه میزان سرانه مورد نیاز کـاربری هـای مختلف شهر امروز و آینده کاربرهای مختلف در یک شهر مشخص و معلوم گردید.
توسعه پایدار:
از آنجا که این پژوهش به دنبال بررسی اراضی شهر خرم آباد از منظر توسعه پایدار با رویکرد جمعیتی، بعنـوان یـک بسـتر مناسـب برای ارتقاء سطح زندگی ساکنان آن شهر است پس لازم است ابتدا مروری بر تعاریف مختلف و مفاهیم توسعه پایدار داشته باشیم. "کمیسیون برانت لند توسعه پایدار را چنین تعریف می نماید: توسعه پایدار توسعه ای است که بتواند نیازهای نسل حاضر را بـدون تخریب و یا آسیب رساندن به تامین نیازها و خواسته های نسل آینده تامین نماید." (شرزه ای،(1390:302 یا میتوان گفت: "توسعه یکی از مفاهیمی است که بعد از جنگ جهانی دوم در مباحـث علمـی، اقتصـادی، اجتمـاعی و سیاسـی و کشورداری و همچنین در مسائل بین الملل جایگاهی ویژه پیداکرده است." (ذاکریان، (1389:94
یا توسعه را "روندی تکاملی است که با عبور از مراحل مختلف، تمامی جوامع را از سنتی به مدرن تبـدیل مـی کنـد." (فرجـی راد، ( 1389:33 توسعه پایدار را میتوان یک امر اجتناب ناپذیر و یک فرصت مغتنم برای همه جوامع دانست.
موقعیت جغرافیایی شهر خرم آباد:
شهر خرم آباد مرکز استان لرستان مطابق سرشماری سال 1390 مرکز آمار ایران، "دارای موقعیت 20'و48º الی 23'و48º طول شرقی و 27'و33º الی 33'و33º عرض شمالی است."( طرح جامع شهر خرم آباد، (1391:16
2
این شهر در میان دره های زاگرس و در ارتفاع 1147/8 متر از سطح دریا قرار داشته و از اطراف به شهرستان های سلسله، نورآباد، کوهدشت، پلدختر، بروجرد دورود و الیگودرز مرز همسایگی دارد.
" متوسط دمای حداکثر سالانه معادل 24/7 درجه سانتیگراد و متوسط دمای حداقل سالانه معادل 8/3 درجهسانتیگـراد گـزارش گردیده است. حداکثر دمای مطلق نیز 42/3 درجه سانتیگراد (درتیرماه) و حداقل دمای حداقل مطلق نیز -7 درصـد سـانتیگـراد (در دی ماه) بوده است." ( طرح جامع شهر خرم آباد، (1391:31 فاصله خرمآباد تا تهران 490 کیلومتر است و به دلیل قرار گرفتن در مسیر تهران - جنوب دارای اهمیت ارتباطی و راهبردی است.
"متوسط رطوبت نسبی سالانه در این شهر 50/4 درصد بوده که بیشترین میزان رطوبت نسبی مطلق به ماههای دی و بهمن (بیش از 70 درصد) و کمترین میزان رطوبت نسبی نیز به ماههای تیر و مرداد (کمتر از 30 درصد) مربوط میگردد." ( طرح جـامع شـهر خرم آباد،(1391:37
شکل (1) موقعیت شهر خرم آباد در استان لرستان
در سطح شهر خرم آباد پستی و بلندی های و عوامل جغرافیایی بسیاری مشاهده می شـود کـه ایـن نشـان از توپـوگرافی متنـوع و گوناگون این شهر دارد . در واقع وجود ارتفاعات خشن و صخره ای با شیب تند در محدوده شرق و جنوب شـرقی ایـن شـهر را مـی توان از مهمترین موانع توسعه فیزیکی شهر و تحولات ساختاری آن دانست.
"در بخش های شرقی شهر جاده خرم آباد - بروجرد مسیر خروجی شهر خرم آباد به طرف تهران است که در این بخش ها از شدت ارتفاعات کاسته شده و اراضی تپه ماهوری آن را در بر گرفته است. دربخش شمال شرقی اراضی موسوم به آماده سازی 107 و 110 هکتاری واقع گردیده که در یکی دو دهه قبل در قالب طرح های آماده سازی، اراضی موجود در این بخش از شهر درجهت توسعه قرار گرفته و پس از تهیه طرح مطالعاتی، قطعه بندی و واگذار گردیده است." (مهندسین مشاور بعد تکنیک، (1391:19
روند توسعه کالبدی شهر در گذشته:
هسته قدیمی و مرکزی شهر کهن خرم آباد در تنگه ای ما بین کوه های مدبه و سفیدکوه در عرصه ای ناچندان وسیع در حد فاصل ساحل غربی رودخانه خرم آباد و سفیدکوه در دوره ای طولانی دراین مکان خاص استقرار یافته است. در جریان رشد شـتابان چنـد دهه اخیر دامنه توسعه های آن به دو سمت شمالی و جنوبی هسته قدیمی، جائیکه فاصله ارتفاعات طرفین تنگـه بتـدریج بیشـتر و بیشتر شده و دشتهای نسبتاٌ وسیع مثلثی شکل گرفته کشیده شده است.
که شکل زیر روند توسعه کالبدی شهر خرم آباد را در طول چندین دهه گذشته تا امروز را بـه صـورت واضـح و روشـن بـه تصـویر کشیده است.
3
شکل (2) روند توسعه کالبدی شهر خرم آباد از گذشته تا امروز (مهندسین مشاور بعد تکنیک،(1391:14
وضع موجود کاربری ها شهر خرم آباد:
"شهر خرم آباد در محدوده توسعه فعلی خود وسعتی معادل 3885/1هکتار را که 72/9درصد از ایـن اراضـی بـا سـطحی در حـدود 2832/4 هکتار جزو سطوح خالص شهری است و باقیمانده آن یعنـی 27/1درصـد بـا سـطحی معـادل 1052/7هکتـارجزو سـطوح ناخالص شهری می باشد." (مهندسین مشاور بعد تکنیک، (1391:132 کاربری های مسکونی و خدماتی بصورت یک و دو طبقه در سطح شهر مذکور گسترش پیدا نموده اند که این باعث افزایش سرانه
"از سطوح خالص شهری خرم آباد در حدود 933/6 هکتار به کاربری مسکونی و 1327/7هکتار آن به کاربری حمـل و نقـل (شـبکه معابر) اختصاص یافته است." (مهندسین مشاور بعد تکنیک، (1391:132 جدول شماره 1 سطوح و سرانه های هر یک از کارکردها و عملکردهای مختلف شهری و درصد آنها نسبت به کـل اراضـی شـهر را نشان می دهد.
