بخشی از مقاله
چکیده
ارزیابی کاربری اراضی شهری به عنوان هسته اصلی برنامهریزی شهری، نقشی مهم در ساماندهی فضایی- مکانی شهرها ایفا میکند. امروزه با توجه به توسعه روزافزون شهرها و عدم تعادل در پراکنش کاربریها، ساماندهی کاربری اراضی شهری از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است .کاربری اراضی شهری و چگونگی توزیع فضایی - مکانی آنها، یکی از مهمترین کارکردها به منظور استفاده بهینه از فضای شهری است.
در این تحقیق ، ضمن بررسی اجمالی کاربری اراضی شهری در شهر زاهدان ، مشخصاً به تحلیل و بررسی وضعیت کاربریها در محله 50 ، شهر زاهدان پرداخته شده است. و محققین در پی آن هستند که با مطالعه وضع موجود کاربری زمین در محدوده مورد مطالعه - محله 50 ، از ناحیه 14 ، منطقه یک شهری زاهدان - و شناخت کاربریهای مختلف شهری، اعم از مسکونی، تجاری، درمانی، مذهبی و مانند آنها و مقایسه این کاربریها با سرانه استاندارد، میزان کمبود هر یک از کاربریها مشخص شود. محله 50 ، در شمال منطقه یک شهر زاهدان قرار دارد و دارای جمعیتی معادل 6228 نفر، میباشد .
گسترش کالبدی شهر در دهه های اخیر و افزایش جمعیت آن، باعث عدم تعادل در پراکنش کاربریها گردیده است و سرانه بسیاری از کاربریهای موجود با ضوابط علمی و استانداردهای شهرسازی مطابقت ندارد. که محله مورد مطالعه هم از این امر مستثنی نیست . نتایج بررسیهای کمی سطوح و سرانههای شهری ، در محله 50 ، نشان میدهد که در وضع موجود 184336، متر مربع کمبود فضا داریم . و برای افق آتی طرح - سال - 1395 ، نشان میدهد که حدود 440021 ، متر مربع کمبود فضا دارد . شاید بتوان دلایل این امر را در عدم شناخت همه جانبه مهندسین مشاور تهیه کننده طرح از محدوده مورد مطالعه، ضعف مدیریت و عدم اجرا یا اجرای ناقص قوانین و مقررات شهرسازی جستجو کرد.
1 مقدمه
1 1 طرح مسئله
زمین و چگونگی استفاده از آن همواره موضوع و بستر اصلی برنامه ریزی شهری بوده و در حقیقت سرنوشت نهایی طرحهای توسعهی شهری را چگونگی مداخله و نظارت بر نحوهی استفاده از زمین رقم میزند و همواره یکی از مسائل اساسی اجتماعی اقتصادی و کالبدی در شهرنشینی معاصر را این مقوله تشکیل داده است - دلیر و همکاران،. - 7:1386 هستهی اصلی و عملی برنامه ریزی شهری، برنامه ریزی کاربری زمین است، که نه تنها بیان کنندهی مقاصد یک اجتماع در مورد چگونگی استفاده از زمین میباشد، بلکه راهنمایی برای جهت دادن به توسعهی شهری است - عربی و همکاران،. - 7: 1392 با توجه به ارتباط تنگاتنگی که برنامه ریزی کاربری زمین شهری و برنامه ریزی شهری دارد و در مواردی معادل برنامه ریزی شهری به کار گرفته میشود، میتوان گفت برنامه ریزی زمین شهری، آمایش و ساماندهی فضاهای شهری به منظور استفادهی بهتر و کاراتر از زمینهای شهری را در بر میگیرد.
شاید بتوان گفت در عصر حاضر، برنامهریزی کاربری اراضی شهری مهمترین ابزار و نیروی کاربردی دولتها و سازمانهای مدیریت شهری برای اداره صحیح و منطقی شهرها به شمار میرود. گسترش شهرنشینی و افزایش نیاز به زمین از یک سو و محدودیت عرضه آن از سوی دیگر، سبب گردیده که در شهرهای امروزی، موضوع نحوه و میزان استفاده از زمین به چالشی اساسی در عرصه شهرسازی جهان و در کشورهای در حال توسعه تبدیل گردد .
مباحث استفاده از زمین و چگونگی مدیریت زمین، محور مهمی از شهرسازی امروزی را تشکیل داده و لذا برنامه ریزی کاربری زمین و ضوابط کاربری های شهری به یکی از ارکان اصلی برنامه ریزی شهری بدل گردیده است - رهنمایی، . - 3:1387 امروزه شهرهای ایران با مشکلات زیادی مانند گسترش فضایی زیاد و افزایش بی رویه جمعیت، نابودی زمینهای کشاورزی، کمبود خدمات زیربنایی و آلودگیهای زیست - محیطی دست به گریبان بوده که همگی با زمین و کاربریهای مختلف آن ارتباط دارد - شکویی، . - 252:1382 در این راستا، توجه کافی به معیارها و استانداردهای کاربری اراضی و وارد کردن آنها در طرحهای شهری میتواند گام مهمی در ساماندهی اوضاع آشفته زمین در شهرهای کشورمان که از این نظر با مشکلات اساسی مواجه هستند، باشد - یوسفی، . - 1:1380 رشد طبیعی جمعیت شهر و مهاجرت های صورت گرفته به این شهر باعث توسعه و گسترش شهر زاهدان شده است در نتیجه، گسترش شهر باعث مشکلات زیادی برای شهروندان در زمینه دسترسی به خدمات مختلف شهری شده است؛ نظر به این اهمیت، در این مقاله به بررسی و ارزیابی وضعیت کاربری اراضی محله 50 شهر زاهدان با توجه به دیدگاه کمی مطروحه در این زمینه اقدام شده است. تا با یک برنامه ریزی بهینه، بتوانیم وضعیت کمی سرانه های مختلف را به حد استاندارد برسانیم و در کل توسعه پایداری را در این محله از شهر شاهد باشیم.
- 2- 1 اهداف تحقیق
- شناخت و مطالعه وضع موجود کاربریها در سطح شهر و بررسی سرانه و تراکم هر یک از آنها؛
- پیش بینی نیازها با توجه به آینده نگری جمعیت و همچنین ارزیابی نارساییها و مشکلات هر یک از کاربریها؛
1 3 فرضیه تحقیق
هر تحقیق علمی به دنبال پاسخگویی به فرضیاتی است که در ذهن محقق شکل میگیرد ، که این فرضیات حاصل مطالعات و بررسی منابع مختلف و یا مشاهدات و برداشتهای میدانی پژوهشگر به شمار میآیند . در این پژوهش ، نگارندگان با مطالعه در منابع متعدد ، و بررسیهای میدانی اقدام به طرح مسئله و ارائه فرضیه ای به شرح زیر کردهاند :
به نظر میرسد سرانه کاربریها در محله 50 شهر زاهدان ، با استانداردهای شهرسازی مطابقت ندارد.
1 4 پیشینه پژوهش
کرامت االله زیاری و همکاران - - 1389، در مقاله ای تحت عنوان ارزیابی کاربری اراضی شهر دهدشت به این نتیجه رسیدهاند که توسعه فیزیکی و کالبدی شهر دهدشت در پانزده سال اخیر و به تبع آن افزایش جمعیت باعث عدم تعادل در کاربری اراضی آن گردیده است. ارزیابی کمی کاربری اراضی شهر با توجه به سرانهها و معیارها و همچنین ارزیابی کیفی آن با توجه به ماتریسهای سازگاری،ظرفیت و مطلوبیت،وابستگی و تحلیل علمی آن در این پژوهش نشان میدهد که بسیاری از کاربریهای موجود به لحاظ کمی و کیفی با استانداردها و ضوابط علمی غیر منطبق و نامتعادل بوده است. .
احمد مزیدی و همکاران، - - 1390، در مقاله ای تحت عنوان شناسایی و رتبه بندی عوامل موثر بر کاربری اراضی مسکونی با استفاده از تکنیک MADM، مطالعه موردی شهر یاسوج ؛ به این نتیجه رسیدهاند که از بین عوامل چهارگانه موثر بر کاربری اراضی مسکونی ؛ بیشترین تأثیر را عامل مسکونی داشته است .
محمد قصری و همکاران - - 1390، در مقاله ای تحت عنوان تأثیر نوع و میزان کاربری اراضی شهری در شکل گیری الگوهای فضایی بزهکاری مطالعه موردی جرایم مرتبت با مواد مخدر در بخش مرکزی شهر تهران؛ به این نتیجه رسیدهاند که یکی از مهمترین مشکلات بخش مرکزی شهر تهران عدم اجرای صحیح اصول و ضوابط برنامه ریزی کاربری اراضی شهری و عدم توزیع متعادل کاربریها در این بخش شهر است.
محمد عزیزی و همکاران - - 1390، در مقاله ای تحت عنوان ارزیابی تحقق پذیری پیش بینیهای کاربری اراضی و پیشنهادی جهات توسعه در طرح جامع شهر لار به این نتیجه رسیدهاند که اغلب پیش بینیهای سطوح و سرانه کاربری ها در این طرح، با توجه به پیش بینی افق جمعیتی شهر، نادرست بوده و علی رغم این که اکنون چندین سال از پایان دورهی اجرای طرح جامع گذشته است، هنوز تعدادی از سرانه های پیش نهادی کاربری محقق نشدهاند.
خاکپور و همکاران - - 1390، در مقاله ای با عنوان : "ارزیابی میزان تحقق کاربریهای آموزشی، بهداشتی و فضای سبز ، مورد : شهر بجنورد" به این نتیجه رسیده است که طرح تفصیلی شهر بجنورد در سه کاربری آموزشی، بهداشتی و فضای سبز در مقایسه با وضع پیشنهادی محقق نشده است.
- عربی و همکاران - - 1392، در مقاله ای با عنوان : بررسی تغییرات کاربری اراضی شهری در طرح جامع و تفصیلی شهر ایذه - طی سالهای 1375 - 1388، به این نتیجه رسیدهاند که کاربریهای اداری، تجاری، مسکونی، و نظامی انتظامی
